Morgunblaðið - 03.12.2021, Qupperneq 15

15
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 3. DESEMBER 2021
Ylur Desember er matgæðingamánuður. Ef ekki væri fyrir gróðurhúsin væri úrval hráefna, og möguleikar matreiðslumeistara, takmarkaðra enda frosin jörð ekki kjörin til ræktunar.
Eggert
Aldrei er of mikið
rætt um fullveldi og
sjálfstæði þjóðar. Það
er heldur of mikið tal-
að um andlag þessara
hugtaka, það er þjóð-
ina, sem nýtur full-
veldis og sjálfstæðis.
Það er jafnvel erfitt að
skilgreina þjóð.
Hefur þjóð eitthvað
með sameiginlegan
uppruna að gera?
Verður þjóð skilgreind með erfða-
greiningu?
Á að skilgreina þjóð eftir sameig-
inlegum hagsmunum? Eru þeir sem
„eiga“ fiskveiðiheimildir og þeir sem
ekki „eiga“ fiskveiðiheimildir tvær
þjóðir?
Er þjóð eitthvert safn af fólki, sem
hefur sameiginlega tungu?
Land þjóð og tunga, þrenning sönn og ein,
þér var ég gefinn barn á móðurkné;
ég lék hjá þér við læk og blóm og stein,
þú leiddir mig í orðs þíns háu vé.
(Snorri Hjartarson)
Sá er þetta ritar vandist við það í
æsku, við lestur Íslandssögu, að Ís-
land og íslensk tunga hefðu aðeins
átt óvin af einum uppruna, það voru
Danir og dönsk tunga. Næsta ógn
sem kom til sögunnar var útvarps-
stöð varnarliðsins með ensku og
1958 birtist einn óvinur enn, það
voru Bretar og breskir veiðiþjófar.
Reyndar var það um aldir að Ís-
lendingurinn þoldi vel hvers kyns
köpuryrði, nema ef til vill að hann
væri talinn danskur.
Laugi í Silfurtunglinu,
nóbelsskáld og verðandi
stórmeistari
Hann Laugi í Silfurtunglinu sagði
eitt sinn: „Við Íslendingar erum lítil
og fátæk þjóð, og allir útlendingar
halda að við séum skrælingjar, og
þessvegna hef ég sagt: ef við getum
einhverja ögn af ein-
hverju tagi, alveg
sama hve lítið það er,
þá eigum við að vera
það í augum als heims-
ins.“ Þannig þótti lýð-
veldinu gott að sýna
Evrópu eldgos í Heklu
á fyrstu árum þess.
Þess vegna hefur sá
er þetta ritar velt upp
því álitamáli hvort Ís-
land og íslensk þjóð
hafi fyrst orðið frjáls
og fullvalda um ára-
mótin 1955 og 1956, en
þá hafði Halldór Kiljan Laxness
hlotið bókmenntaverðlaun Nóbels
og Friðrik Ólafsson teflt til sigurs á
skákmóti í Hastings, en í orrustunni
við Hastings bar Vilhjálmur hertogi
af Normandi sigurorð af Haraldi
Góðvinssyni konungi Engilsaxa árið
1066. Vilhjálmur sigurvegari og
Friðrik gerðu jafntefli.
Nóbelsskáld og verðandi stór-
meistari gerðu Ísland að þjóð meðal
þjóða.
Afkoma þjóðar
Það er merkilegt að lesa sér til
um stjórnarfar á heimastjórnar-
árum, í aðdraganda fullveldis. Öll
stjórnmálabarátta einkenndist af
afstöðu til Dana. Þeir voru mestir
sem höfðu afdráttarlausasta afstöðu
til Dana og danska konungsins.
Enda fór það svo að Kristján X kon-
ungur var orðinn hundleiður á Ís-
landi og Íslendingum. Konungi
kvað hafa sárnað þegar Ísland lýsti
yfir sjálfstæði á meðan Danmörk
var hernumin af Þjóðverjum.
Reyndar tóku Íslendingar aldrei
mark á konungum, nema fjall-
kóngum.
Á heimastjórnarárunum þótti það
mest og best í stjórnmálum að vera
skáld eða eiga til skálda að telja.
Virtist sem helst væri hugsað um
kaffi og kvæði. Heimastjórn ein-
kenndist af skelfilegu stjórnarfari.
Það er aldrei talað um á hvern
veg afkoma þjóðarinnar yrði.
Hvernig átti þessi hópur, sem átti
sameignlega tungu, að lifa af í land-
inu? Það er helst að Sveinn Björns-
son, síðar fyrsti forseti Íslands,
gerði sér grein fyrir því hvað þyrfti
til í landinu til að iðnvædd þjóð,
þjóð sem var að skríða út úr land-
búnaðar- og skútualdarsamfélag-
inu, gæti lifað af. Lögmaðurinn
Sveinn vissi hvað þyrfti til að við-
skiptasamfélag gæti þrifist.
Fljótt kom í ljós að Ísland taldi
sig ekki þurfa að fara að háttum
siðaðra manna í viðskiptum eftir að
frjáls viðskipti urðu almenn í heim-
inum með tilkomu alþjóðagjaldeyr-
issjóðsins. Útlendir peningar voru
alltaf taldir dýrmætir vegna þess
að gengi innlendra peninga gagn-
vart útlendum peningum var helst
alltaf rangt skráð.
Þjóð og menningararfur
Það hefur ávallt verið hægt að
sameina þjóðina gegn útlendingum
vegna ógnar. Icesave var gott sam-
einingarafl þegar þjóðin hafði tap-
að á heimsmóti í fjármálaheim-
inum. Barátta gegn þorskveiðum
Breta umhverfis landið var auðveld
leið til sameiningar. Bretar flúðu
með togara og herskip.
Arfur þess umkomulausa drengs
úr Dölum, Árna Magnússonar pró-
fessors, var notadrjúgur til samein-
ingar. Handritasafn hans, safn ís-
lenskra handrita frá fyrri öldum,
var í stofnun, sem við hann var
kennd í Kaupmannahöfn. Það þótti
Íslendingum afleitt. Heimkoma
menningararfsins, sem fólginn var í
handritunum í Árnasafni, var við-
burður. Þjóðin hélt niður á hafn-
arbakka til móts við handritin. „Vær
så god Flatøbogen“ dugði ekki til að
halda lífi í ríkisstjórn.
Svanir Jóns Stefánssonar
„Myndin Svanir, frá 1935, er tví-
mælalaust eitt af öndvegisverkum
Jóns Stefánssonar og jafnframt eitt
stærsta verkið hans. Okkur gefst
tækifæri til að skoða list Jóns í öðru
samhengi, þegar við getum sýnt
þetta höfuðverk hans.“
Svo mælti dr. Ólafur Kvaran þeg-
ar danska hirðin færði þjóðinni
þetta öndvegisverk Jóns Stefáns-
sonar árið 2004. Þá færðu Danir
þjóðinni menningararf 20. aldar eft-
ir að hafa fært íslensku þjóðinni
menningararf fornaldar til sameig-
inlegrar varðveislu.
Íslendingar heiðruðu drottningu
sína með því að færa henni mál-
verkið að gjöf 1935.
Heyrið vella á heiðum hveri,
heyrið álftir syngja í veri:
Íslands er það lag.
Heyrið fljót á flúðum duna,
foss í klettaskorum bruna:
Íslands er það lag.
(Grímur Thomsen)
Hvað er þá eftir í Danmörku?
Fullveldi og sjálfstæði
Fullveldi og sjálfstæði byggist á
því að þjóðin og valdamenn semji
sig að háttum siðaðra þjóða. Full-
veldi og sjálfstæði felst einnig í því
að geta gert frjálsa samninga við
aðrar þjóðir, jafnvel þótt í slíkum
samningum felist að einhverju
marki gagnkvæmt framsal sjálfs-
ákvörðunarréttar. Seturéttur í al-
þjóðastofnunum er af sama toga.
Þjóð er fullvalda með aðild að al-
þjóðastofnunum og atkvæðisrétti.
Velferð þjóðar byggist á frjálsum
viðskiptum og frjálsum samningum.
Einn hluti fullveldis er að eiga
gjaldmiðil sem nýtur trausts meðal
annarra þjóða.
Takist ekki að skapa þetta traust
vegna innra ójafnvægis og smæðar
hagkerfis kann lausnin að felast í
stærra myntsvæði. Aðrar þjóðir
hafa valið þá leið þótt stærri séu.
Enginn efast um fullveldi þeirra.
Eftir Vilhjálm
Bjarnason »Heimkoma
menningararfsins,
sem fólginn var í hand-
ritunum í Árnasafni, var
viðburður. Þjóðin hélt
niður á hafnarbakka til
móts við handritin.
Vilhjálmur
Bjarnason
Höfundur var alþingismaður.
Heimastjórn, fullveldi og sjálfstæði – og menningararfur
Mynd/Listasafn Íslands
Jón Stefánsson (1881-1962): Svanir, 1935. Olía á striga.