Morgunblaðið - 15.12.2021, Side 12

12
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 15. DESEMBER 2021
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Heimurinn er
í nokkru
uppnámi
og það vefst fyrir
mörgum að halda
höfði. Nokkur mál í
senn ógna tilveru
mannsins á jörðinni og fátt talið
til varnar. Þegar skýstrókar
fara eyðandi um Bandaríkin
gefur ólíklegasta fólk sér (Bid-
en forseti og sérfræðingar í ís-
lensku veðri) að það sé „lofts-
lagshlýnun“ að kenna, en
fyrirbærið er rætt í trúar-
bragðastíl. Ekkert bendir þó til
að fjöldi og fyrirferð skýstróka
styðji þær upphrópanir.
Veirufaraldurinn er annað
sem kyndir undir ótta og von-
leysi og þar ganga þeir lengst
sem síst skyldu. Veirufaraldrar
eru ekki ný bóla. Og þeir hafa
komið og farið. Forðum tók þá
stundum áratugi að ljúka sér af
og skilja eftir sviðna jörð. Í sögu
okkar og annarra hefur háska-
legur faraldur staðið tiltölulega
stutt, höggvið stórt skarð í fá-
menna þjóð og skyndilega verið
liðinn hjá. Spænska veikin fyrir
rúmri öld var slíkt dæmi. Að-
stæður og viðnámsþróttur voru
þá mun lakari en síðar varð.
Húsakostur var frumstæður,
hreinlæti takmarkað enda ekki
auðvelt að koma því við. Kuld-
inn smó vítt enda einangrun
takmörkuð og hitagjafar al-
mennings þá aðeins fjarlægur
draumur. Sjúkraþjónusta,
þekking, tæknibúnaður og ann-
að af því tagi fábreytt miðað við
nútímann.
Tæplega 500 létust af
spænsku veikinni, og flestir dóu
aðeins tveimur dögum eftir að
þeir fundu fyrir henni!
Talið var að 25 milljónir
hefðu látist úr spænsku veikinni
í heimsstyrjöldinni fyrri sem
var að ljúka þegar faraldurinn
gekk. (Allt að 40 milljónir segja
sumir.) Talið er að rétt rúmlega
21 milljón manna, hermanna og
óbreyttra, hafi látist í heims-
styrjöldinni sem stóð í fjögur
ár.
Það vottar fyrir því að yfir-
völd víða standist ekki öll að ýta
undir angist og ótta við hvert
tækifæri sem gefst og það sé
gert í þeim „góða tilgangi“ að
ýta undir að fólk láti bólusetja
sig í framhaldinu. Virtist bera á
þessu við nýja afbrigðið, Ómí-
kron. Hræðsluáróður af því til-
efni gekk of langt. Smitleiðin
þar sýndist greið, en áhættan
mun minni en af fyrri af-
brigðum. Þótt fyrri fullyrðingar
um endingartíma og virkni
bóluefna hafi staðist óþægilega
illa virðast þau enn, ásamt örv-
unarskammti, ráða vel við Ómí-
kron.
Mitt í fyrrnefndum ógöngum,
sem er drjúgur skammtur í einu
fyrir mannkynið, gætir vaxandi
titrings í samskiptum stórveld-
anna. Kínverjar vekja stríðsótta
vegna Taívans. Það
eru 126 ár síðan
„frjálst og lýðræð-
islegt ríki“ var
stofnað í Formósu,
fyrir atbeina Jap-
ans, sem réð málum
þar, uns sigurvegarar síðari
heimsstyrjaldar fólu þáverandi
stjórn Kína að fara með yfirráð-
in.
Þegar Chiang Kai Shek, leið-
togi Kína, varð undir í baráttu
við kommúnista Maós flutti
hann sig um set til Taívans og
kynnti landið sem stjórnarsetur
Kína og var viðurkennt sem
slíkt af Sþ allt þar til Nixon
venti stefnunni eftir fræga
heimsókn til Kína. Ekki leið á
löngu þar til Taívan tók að
blómgast efnahagslega. Eyjan
er aðeins þriðjungur af stærð
Íslands með 24 milljónir íbúa og
er eitt þéttbýlasta ríki heims.
Og sjálfstraust Kína vex hratt,
rétt eins og herstyrkur þess, og
finnur heimurinn fyrir því.
Kínastjórn prufukeyrði nýja
stefnu sína þegar hún herti tök-
in á Hong Kong. Þar hafði gilt
yfirlýsingin um eitt ríki – tvö
kerfi frá brottför Breta. Vestur-
veldin fordæmdu Kína, en höfð-
ust ekki að. Það sagði stjórn-
völdum í Taívan allt sem þurfti.
Útþensla á Suður-Kínahafi, og
heimatilbúnar eyjar þar senda
sín merki.
Aðgerðir Rússa í Sýrlandi
heppnuðust og viðbrögð þeirra
við vanhugsuðum aðgerðum
ESB í Úkraínu vöktu ugg. Sama
gerðu ógnvænlegar eldflaugar
umhverfis jörðina sem ógnað
geta andstæðingum þeirra,
hversu fjarlægir sem þeir eru.
Það skapar mikinn titring. Veik
stjórnvöld í Bandaríkjunum
bæta ekki úr skák. Eftir útspil
ESB brá Pútín hart við og
tryggði sér Krímskaga, sem
Nikita Krústsjov, þá Kreml-
arleiðtogi, hafði afhent Úkra-
ínu, sem hafði ekki raunveru-
lega merkingu þá, enda
þiggjandinn enn hluti af ríkis-
heildinni. En Krímskagi hafði
tilheyrt Rússum og Sovét í
þrjár aldir.
ESB greip til „efnahags-
þvingana“ sem skrifstofumaður
tilkynnti kollega á Rauðarárstíg
að Íslandi bæri að gera líka.
Þeir hlýddu enda hafa þeir í
heimildarleysi vanið sig á það.
Efnahagsþvingunin breytti
engu, enda gera fæstir í ESB
neitt með slíkt. Á meðan hinar
„hörðu efnahagsþvinganir“
gilda gera Þjóðverjar risasamn-
ing um gas í pípum frá Rúss-
landi til sín. Nú síðast hlóð Pút-
ín forseti upp herafla 100
þúsund manna að landamærum
Úkraínu. Vesturveldi hóta Pút-
ín ógnvænlegum efnahags-
þvingunum hafi hermenn hans
sig í frammi. Pútín spyr: Hvað
gerðu þeir þegar ég tók Krím-
skaga?
Það er ekki gott
ef saman fara
snúnir tímar og
smáir menn}
Það eru erfiðir tímar
Í
rúm 20 ár hafa stjórnvöld svikið lof-
orðið aftur og aftur. Af og til verður
það svo vandræðalegt að það þarf að
bæta það upp sérstaklega. Það gerð-
ist árið 1998, 2000, 2002, 2009, 2012 og
2017. Loforðið snýst um kaup og kjör þeirra
sem fá minna en lágmarkslaun og hafa ekki
verkfallsrétt. Loforðið snýst um að þau sem
hafa ekki færi á að semja um sín laun, með að-
gerðum sem allir aðrir hafa, fái að minnsta
kosti sömu launahækkun og allir aðrir. Þetta
er loforðið sem hefur ítrekað verið brotið.
Á síðasta kjörtímabili var loforðið brotið
svo hressilega að þessi hópur fékk einungis
þrjá fjórðu af launahækkunum allra annarra,
auk þess að fá ekki lífskjarabæturnar sem var
sérstaklega beint að öðrum láglaunahópum.
Krónutöluhækkanirnar sem voru í lífskjara-
samningunum fóru annað og þessi hópur fékk í staðinn
að éta minna en meðalprósentuhækkun. Fjórðungi
minna.
Þessi hópur eru öryrkjar og eldra fólk sem þurfa að
treysta á lífeyrisgreiðslur almannatrygginga. Loforðið
til þeirra hefur verið ritað í landslög. Lögin sem segja að
þau sem þurfa að treysta á lífeyri og hafa ekki rétt til
kjarabaráttu eins og næstum allir aðrir fái aldrei minni
launahækkun en allir aðrir og að minnsta kosti aldrei
lægri hækkun en verðbólgan sem étur upp allt.
Ástæðan fyrir því að það hefur aldrei verið staðið við
loforðið hefur verið túlkun stjórnvalda á lögunum.
Stjórnvöld hafa nefnilega alltaf spáð fyrir um hver
launa- og verðlagsþróun verði fyrir næsta ár
og veitt lífeyrisþegum launahækkun sam-
kvæmt þeirri spá. Sú spá hefur hins vegar
ítrekað verið röng – þá of lág. Yfir árin er
spáin orðin samtals 50% lægri en hún hefði
átt að vera miðað við raunþróun á launum.
Pældu í því ef þú værir með 50% lægri laun
en þú ert með, bara af því að stjórnvöld
ákveða að „túlka“ kjarasamningana þína
öðruvísi en það sem stendur í þeim. Þegar þú
átt að fá 6% hækkun á launum færðu bara 4%
hækkun. Væri það bara í lagi?
Á næsta ári á að hækka lífeyri um 5,6%.
Það er ágætishækkun umfram spá, sem er
3,6%. Ástæðan fyrir því er sögð vera vanmat
stjórnvalda á verðbólgu í fyrra, sem átti að
vera 3,6% en varð 4,4%. Það er því verið að
bæta lífeyrisþegum upp tapið á þessu ári með
0,8% hækkun að viðbættri sérstakri 1% launahækkun.
Vandinn er að launavísitala hækkaði miklu meira á þessu
ári, eða um 7,6%. Það vantar því heil 2% í viðbót til þess
að lífeyrisþegar haldi í við launaþróun.
Enn og aftur er því verið að svíkja loforðið en nú er þó
verið að viðurkenna að það þurfi að leiðrétta fyrir van-
mat fyrra árs. Sem er gríðarleg framför. Það fer hvergi
nærri því að leiðrétta rúmlega 50% uppsafnað vanmat en
það er ágætt fyrsta skref. Vandinn hefur verið viður-
kenndur, næsta verkefni er að leiðrétta svikin loforð.
bjornlevi@althingi.is
Björn Leví
Gunnarsson
Pistill
Veistu að það er verið að svíkja loforð?
Höfundur er þingmaður Pírata.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
F
yrir liggur að útgjöld rík-
isins hafa aukist stórlega
á árinu umfram það sem
fjárlög gerðu ráð fyrir og
vega þar þyngst ófyrirséð útgjöld af
margvíslegum toga vegna áhrifa
heimsfaraldurs kórónuveirunnar.
Fjármála- og efnahagsráðherra hef-
ur lagt fram frumvarp til fjárauka-
laga 2021, sem gerir ráð fyrir að
fjárheimildir verði auknar um 46,5
milljarða. Þetta er raunar annað
fjáraukalagafrumvarp ársins en hið
fyrra var lagt fram í maí sl. vegna
aðgerða stjórnvalda og voru þá sam-
þykkt aukin útgjöld upp á um 14,9
milljarða. Verði nýja frumvarpið
samþykkt í núverandi mynd hækka
útgjaldaheimildir á árinu því um
61,5 milljarða umfram það sem fjár-
lög ársins kváðu á um.
Fjárheimildir í heilbrigðis-
málum og vegna atvinnuleysisbóta
vega þyngst í þeim útgjaldaauka
sem lagður er til í fjáraukalaga-
frumvarpinu. Breytingarnar sem
rekja má til heimsfaraldursins nema
samtals um 23,6 milljörðum (sjá
meðfylgjandi töflu) og vega framlög
í heilbrigðismálum mest en þau
aukast um 16 milljarða kr. vegna
heimsfaraldursins. Þar af fara 6,2
milljarðar til Landspítalans. 2,9
milljarðar fara í útgjöld vegna sótt-
varnahótela og 2,2 milljarðar eru
vegna kaupa á bóluefnum og öðrum
aðföngum vegna veirunnar. Raunar
aukast svo heildarframlög til heil-
brigðismála í heild sinni um tæpa 22
milljarða á árinu skv. frumvarpinu.
Þá er lagt til að veittur verði 6,1
milljarður kr. vegna aukinna út-
gjalda atvinnuleysistryggingasjóðs,
sem að stórum hluta eru rakin til at-
vinnuátaksins Hefjum störf.
Greiðslur Sjúkratrygginga Ís-
lands hafa einnig aukist mikið og er
lagt til viðbótarframlag til þeirra
upp á 2,1 milljarð kr. vegna endur-
mats á kostnaði svo sem vegna tann-
lækninga og sjúkraþjálfunar. Jafn-
framt aukast framlög vegna
lyfjakaupa um 2,6 milljarða.
Ákveðið hefur verið á árinu að
ráðstafa fé úr almennum varasjóði
A-hluta ríkissjóðs og hefur þegar
verið ráðstafað 5,4 milljörðum úr
honum m.a. vegna aurskriðanna á
Seyðisfirði og styttingar vinnutíma
vaktavinnufólks. Í fjáraukanum er
þessu til viðbótar lagt til að milli-
færðir verði um fjórir milljarðar úr
sjóðnum sem fara í aukin útgjöld við
breytingar á vinnutíma vakta-
vinnufólks og vegna launabóta auk
800 milljóna vegna útgjalda í
tengslum við eldgosið á Reykjanesi.
Tekjur hafa aukist mikið
Þrátt fyrir aukin útgjöld eru af-
komuhorfur ríkissjóðs 32 millj-
örðum kr. betri en áætlað hafði ver-
ið, sem skýrist af því að tekjur
aukast meira í ár en útgjöldin og eru
63 milljörðum kr. hærri en fjárlög
gerðu ráð fyrir. Frá því að fjárlaga-
frumvarp næsta árs var lagt fram í
lok nóvember hafa þó frekari út-
gjöld komið til eða alls upp á um sex
milljarða kr. Þar er um að ræða tvo
milljarða vegna kostnaðarauka hjá
Sjúkratryggingum. Hins vegar nýj-
ar heimildir upp á um fjóra millj-
arða kr. sem sótt er um í frumvarp-
inu vegna kaupa á annars vegar
Hótel Sögu undir starfsemi Háskóla
Íslands og hins vegar á jörðinni
Mið-Fossum í Borgarbyggð. Gert er
ráð fyrir að ríkissjóður og Fé-
lagsstofnun stúdenta standi að
kaupunum sameiginlega á Hótel
Sögu og að hlutdeild ríkisins í kaup-
verðinu verði greidd með sérstakri
fjárheimild úr ríkissjóði. Fasteigna-
félag háskólans, sem komið var á fót
á þessu ári, á að standa straum af
viðhaldi og endurbótum á þeim
hluta eignarinnar sem mun tilheyra
háskólanum.
Einnig er sótt um heimild til að
þiggja að gjöf listaverk í eigu Ís-
landsbanka sem verða varðveitt af
Listasafni Íslands og eiga framlögin
að fara í kostnað safnsins við varð-
veislu og geymslu listaverkanna.
Ríkssjóður tók við listaverkunum,
sem voru í eigu bankans áður en
ráðist var í sölu á 35% hlut ríksins í
Íslandsbanka á sínum tíma en bank-
inn ákvað að gefa alls 203 verk.
Í frumvarpinu er einnig að
finna tillögu um aukna fjárheimild
vegna þróunarsamvinnu, sem verði
hækkuð um 250 milljónir og fara
þau framlög öll í stuðning Íslands
vegna neyðarbeiðna vegna faraldurs
kórónuveirunnar. Þá er gerð tillaga
um 1,5 milljarða kr. hækkun á fram-
lagi til endurgreiðslna vegna kvik-
myndagerðar á Íslandi.
Sótt er um 114 milljóna kr. fjár-
veitingu í frumvarpinu til að mæta
ófyrirséðum kostnaði vegna sátta-
gerðar við uppgjör á varahlutasjóði
leiguþyrlna. Fram kemur að ágrein-
ingi við norska fyrirtækið Heli-One
lauk með sáttauppgjöri.
Fjárheimildir aukast
um 46,5 milljarða
Aukin útgjöld vegna Covid-19
Fjáraukalög 2021 Milljónir kr.
Aukinn rekstrarkostnaður Landspítala 5.158
Annar aukinn kostnaður Landspítala vegna Covid-19 1.036
Framlag til atvinnuleysisbóta 6.100
Sjúkrahótel 2.900
Kaup á bóluefnum og öðrum aðföngum vegna Covid-19 2.171
Kostnaður v. framkvæmda við bólusetningu og v. skimana á landamærum 2.100
Aðrar heilbrigðisstofnanir, ófyrirséður kostnaður vegna Covid-19 1.407
Aukin verkefni s.s. hjá Landlækni og lögregluembættum 966
Álagsgreiðslur til öldrunarstofnana 500
Ófyrirséður ýmis kostnaður Sjúkrahúss Akureyrar vegna Covid-19 395
Alþjóðleg þróunarsamvinna; áköll og neyðarbeiðnir vegna Covid-19 250
Ýmis önnur útgjöld vegna Covid-19 628
Aukin útgjöld alls 23.611
Heimild: Frumvarp til
fjáraukalaga fyrir árið 2021
Morgunblaðið/Eggert
Bólusetning 2,2 milljarða hækkun
er vegna kaupa á bóluefnum o.fl.