Fréttablaðið - 08.04.2022, Blaðsíða 12

12 Skoðun 8. apríl 2022 FÖSTUDAGURFRÉTTABLAÐIÐ
Birtingarmynd þess vanda sem
blasir við í málum barna með geð-,
hegðunar- og þroskaraskanir er
margs konar. Í alvarlegustu til-
vikunum eru börn sett í handjárn
og í lífi sumra þeirra eru afskipti
lögreglu regluleg, eins og dvöl
á neyðarvist eða í fangaklefa,
ferðir á spítala og aðkoma Stuðla,
Barnaverndar og BUGL. Börn með
alvarlegan geð-, þroska- og hegð-
unarvanda eiga ekki að vera lög-
reglumál og það er óboðlegt að það
sé raunverulega staðan í dag.
Oft er um að ræða börn með
alvarleg áföll að baki og mikla
tengslaröskun. Í öðrum tilvikum
eru þau með þroskaskerðingar eða
miklar geðraskanir. Birtingarmynd
vandans er ýmiss konar og snertir
kerfin mismikið. Þau eru í sjálfs-
skaða, beita of beldi, setja sjálf sig
og umhverfi sitt í hættu eða leita
lausna á vanlíðan sinni með neyslu
áfengis og fíkniefna.
Málið hefur að hluta til og í
hálfgerðu tómarúmi verið leyst
með aðkomu einkaaðila sem hafa
tekið að sér að vista börn í þess-
ari stöðu. Þá býr barn í séríbúð
með 2–3 starfsmenn með sér allan
sólarhringinn til að gæta að öryggi
þess og tryggja því umönnun og
fullnægjandi aðbúnað. Í sumum
tilvikum eru málin unnin í góðri
samvinnu við foreldra og barn. Í
öðrum tilvikum eru þetta börnin
okkar í Barnaverndinni, börn
sem eiga engan að nema ráðgjaf-
ann sinn og eiga jafnvel að baki
nokkrar fósturvistanir sem ekki
hafa gengið upp vegna krefjandi
umsjár. Í einkaúrræðunum er börn-
unum sinnt af virðingu og hlýju og
reynt eins og hægt er að veita þeim
þá meðferð og það atlæti sem þau
þurfa. Það er hins vegar ekki hlut-
verk sveitarfélaga og einkaaðila í
þeirra umboði að veita börnum
með alvarlegan geð-, hegðunar- og
þroskavanda langtímameðferð.
Ýmsar leiðir eru færar í þessum
málum og engin ein lausn til sem
leysir allan vanda. Langtíma með-
ferðarúrræði, þar sem börn fá
öf luga meðferð en búa jafnframt
í öruggum aðstæðum til lengri
tíma, verður að vera til. Í slíku
úrræði þarf jafnframt að vera hægt
að sinna skammtímainnlögnum
og hvíldardvölum fyrir börn sem
eiga fjölskyldur eða eru í fóstri en
þurfa reglulega á innlögn að halda.
Slíkt meðferðarúrræði þarf að vera
starfrækt á forsendum heilbrigðis-,
geðheilbrigðis- og félagsmála og
fulltrúar allra þessara málaflokka
ásamt sveitarfélögunum þurfa að
koma að því.
Byggja þarf upp öf lugt kerfi
fósturforeldra sem geta tekið við
börnum í svokallað styrkt fóstur
til 18 ára aldurs. Í styrktu fóstri
dvelur barn á hefðbundnu heimili
en einn til tveir fullorðnir heim-
ilismeðlimir koma að umönnun
barnsins og sinna því í fullu starfi.
Mikið er unnið með að leysa vanda
einhverra barna með úrræðum sem
þessum, þannig að börn geti dvalið
sem mest í eðlilegu fjölskylduum-
hverfi en ekki í vaktskiptu stofn-
anaúrræði. Mörg þeirra barna
sem dvalið geta í styrktu fóstri
þurfa þó reglulega á hvíldarinn-
lögn að halda í meðferðarúrræði
sem getur veitt meiri þjónustu og
öflugra utanumhald en hægt er að
koma við á heimili. Það er hlutverk
Barna- og fjölskyldustofu að útvega
barnavernd styrkt fóstur en mörg
dæmi eru um að ekki fáist styrkt
fóstur fyrir börn sem þurfa þá að
alast upp í vaktskiptu stofnana-
úrræði.
Eins og staðan er í dag fá börnin
ekki þá þjónustu og þá meðferð
sem þau eiga rétt á. Vandi þeirra
leggst með þunga á öll kerfi en tak-
markaðar lausnir eru til. Starfsfólk
þeirra kerfa sem koma að málum
þeirra reynir hvað það getur til að
sinna barninu og fjölskyldu þess en
er í gjörsamlega vonlausri stöðu.
Við getum fundað endalaust en
meðan ekkert langtímameðferð-
arúrræði er til staðar mun vandinn
halda áfram að stækka og börnin
sem mega engan tíma missa bara
bíða.
Verandi „ný“ í þessu kerfi er ekk-
ert sem mér hefur blöskrað jafn
mikið og úrræðaleysið í málefnum
barna með alvarlegar geð-, hegð-
unar- og þroskaraskanir. ■
Eru börn með þroska-, hegðunar- og geðvanda lögreglumál?
Katrín Helga
Hallgrímsdóttir
framkvæmdastjóri
Barnaverndar
Reykjavíkur
Nýlega voru kynnt drög að nýju
deiliskipulagi Arnarnesvegar, sem
liggja á um Vatnsendahvarfið frá
Rjúpnavegi að Breiðholtsbraut.
Þessi vegarlagning mun þýða að
það verður sprengd 60 metra breið
geil, 1,5 kílómetrar að lengd, inn
í eitt af dýrmætustu útivistar-
svæðum höfuðborgarsvæðisins.
Umhverfismat fyrir þessa fram-
kvæmd er frá 2003, en vegna glufu
í lögum um umhverfismat hefur
Skipulagsstofnun úrskurðað að
það þurfi ekki að gera nýtt mat því
byrjað hafi verið á veginum árið
2004 þegar jarðvegsefni var mokað
úr sunnanverðu Vatnsendahvarfi,
þar sem skólagarðar Kópavogs eru
í dag. Þessi glufa í lögunum þýðir
að það geta liðið hundrað ár frá
því umhverfismat var gert, án þess
að gera þurfi nýtt mat, svo lengi
sem framkvæmdarleyfishafi hefur
tekið hjólböru af jarðvegi af tilætl-
Umhverfismat eða bara plat?
Helga Kristín
Gunnarsdóttir
stjórnandi hópsins
Vinir Vatnsenda-
hvarfs
Eins og staðan er í
dag fá börnin ekki þá
þjónustu og þá með-
ferð sem þau eiga rétt á.
uðum framkvæmdarstað. Þetta
gerir sorglega lítið úr lögum um
umhverfismat og skortir almennt
siðferði. Það er óskiljanlegt að yfir-
völd hafi ekki áhuga á að kanna
áhrif á umhverfi af svona stórri
framkvæmd, þegar 19 ár eru liðin
frá fyrra mati. Sérstaklega í ljósi
þess hversu mikið hefur breyst á
þessu svæði á síðastliðnum ára-
tugum og áherslubreytingum í
samgöngu- og umhverfismálum.
Umhverfismat er ekki hugsað til
að verja framkvæmdina, heldur til
að verja umhverfi og íbúa.
Miklu meiri áhersla er lögð á
umhverfismál nú en í kringum
aldamót og græn svæði eru álit-
in mun dýrmætari en áður fyrr.
Vatnsendahvarfið, sem vegurinn
á að liggja yfir, var ekki nærri því
eins gróið fyrir tuttugu árum eins
og það er í dag. Óáreitt yrði þetta
svæði líkara Öskjuhlíðinni á næstu
áratugum, en eitt sinn átti líka að
leggja veg í gegnum þá fallegu hæð.
Ný hverfi hafa verið byggð í kring-
um Vatnsendahvarfið, sem ekki var
gert ráð fyrir í umhverfismatinu frá
2003, og umferðarspá er sprungin
langt umfram spá í umhverfis-
matinu. Einnig eru háleit markmið
um Vetrargarð sem á að liggja þétt
upp við þennan veg, en garðurinn
er í raun skipulagður á horni sam-
tals 10 akreina stofnbrauta. Þarna
gæti því myndast hættulegt ástand
vegna svifryks á gráum dögum og
vegurinn auðveldlega orðið ógn við
lýðheilsu íbúa.
Mikill ágreiningur hefur verið
um útfærslu vegarins bæði innan
Skipulagsráðs Kópavogs og Vega-
gerðarinnar, þó svo báðir aðilar
hafi á endanum samþykkt útfærsl-
una með semingi til að f lýta fram-
kvæmdinni. Það virðist þó f lestum
ljóst að útfærslan sem var kynnt
með deiliskipulaginu er ekki að
fara að leysa nein vandamál, held-
ur einungis að skapa ný. Önnur
ljósastýrð gatnamót við Breið-
holtsbraut, sem er þegar sprungin
umferðaræð, munu stíf la veginn
enn frekar og valda frekari töfum
á umferð. Það er með ólíkindum
að Vegagerðin skuli fara gegn betri
vitund og samþykkja útfærsluna í
deiliskipulaginu, í stað þess að fara
aftur að teikniborðinu og finna
betri leið.
Yfirvöld í Kópavogi hafa borið
því við að aðalástæðan fyrir því að
leggja Arnarnesveg frá Rjúpnavegi
að Breiðholtsbraut sé umferðar-
f læðið á Vatnsendavegi, sem er
slæmt á háannatíma, og að erfitt sé
fyrir neyðarbíla að komast leiðar
sinnar. En umferðarf læðið hefði
til dæmis getað verið stórbætt fyrir
mörgum árum ef hringtorg hefðu
verið sett við Breiðholtsbraut og
Ögurhvarf. Einnig hefði verið
mögulegt að opna einfalda leið
fyrir neyðarbíla milli bæjarfélag-
anna. En þessar og aðrar lausnir til
að leysa þessi vandamál voru ekki
skoðaðar af alvöru, því Arnarnes-
vegur var á leiðinni og hann átti
að leysa allar þessar f lækjur. Sem
hann mun ekki gera í núverandi
mynd.
Það vekur einnig athygli að
Kópavogur vill nú leggja Reykja-
nesbraut að hluta í stokk, og einn-
ig er fyrirhugað að leggja Vor-
braut í stokk, til að vernda íbúa
og umhverfi. Hvað ætli valdi því
að sveitarfélögin og Vegagerðin
hafi aldrei tekið til greina að leggja
Arnarnesveg, sem yrði hæsti vegur
höfuðborgarsvæðisins og liggur
í gegnum dýrmæta græna hæð, í
stokk eða göng?
Getur það verið að aðrir hags-
munir bæjarstjórnar Kópavogs,
eins og að byggja 4.000 manna
byggð á toppi Vatnsendahvarfs, séu
í raun að stýra þessum illa ígrund-
uðu framkvæmdum? Og koma í
veg fyrir betri lausn verði fundin
og nýtt umhverfismat gert? Því
án Arnarnesvegar væru forsendur
fyrir þessari byggð brostnar og það
virðist alls ekkert mega tefja þær
áætlanir. Þessi byggð er þó frekar
vanhugsuð þar sem hæðin er 140
metrum yfir sjávarmáli og mjög
vindasamt á þessu svæði. Fyrir
nokkrum áratugum féll mastur
í stormi á toppi hæðarinnar og
manneskju er varla stætt þarna
upp frá þegar vindar blása. Íbúum
sitt hvorum megin við Vatns-
endahvarfið verður líklegast ekki
skemmt þegar þakplötum og bygg-
ingarefni frá hæðinni byrjar að
rigna yfir heimili þeirra og garða, í
gulum, appelsínugulum og rauðum
viðvörunum næstu áratuga.
Núverandi tillaga þjónar hvorki
íbúum né umhverfi, því skorum
við á sveitarfélögin, Vegagerðina og
Skipulagsstofnun að endurskoða
þessa vegarlagningu með heildar-
myndina, náttúruna og komandi
kynslóðir í huga. ■
Það er óskiljanlegt
að yfirvöld hafi ekki
áhuga á að kanna áhrif
á umhverfi af svona
stórri framkvæmd,
þegar 19 ár eru liðin frá
fyrra mati.
GEFÐU GJÖF TIL HEILLA
HEILLAGJAFIR.IS