Fréttablaðið - 26.07.2022, Blaðsíða 11

Í grein í Fréttablaðinu 15.7. 2022
benti ég á þá staðreynd að miklu
skeikar á niðurstöðum ársreiknings
Vísis hf. annars vegar og söluverð-
mætis fyrirtækisins hins vegar. Jafn-
framt leiddi ég líkum að því að þessi
skekkja hafi orðið til vegna þess að
fyrirtækið hafi fengið verulegan
afslátt af veiðigjöldum (les: styrk úr
ríkissjóði) árið 2013. Afslátt sem það
hefði ekki fengið hefði verið meira
samræmi milli raunveruleikans og
þeirrar myndar sem dregin er upp
af afkomu og stöðu félagsins í árs-
reikningi.
Lögum samkvæmt eru reikning-
arnir endurskoðaðir. Endurskoð-
endurnir gefa plagginu eftirfarandi
heilbrigðisvottorð:
„Samkvæmt efnahagsreikningi
var eigið fé félagsins neikvætt um
EUR 12,8 milljónir og tap ársins nam
EUR 1,07 milljónum. ... Stjórnendur
félagsins telja að rekstur félagsins
standi undir skuldbindingum þess
og það sé því rekstrarhæft.“
Annar tveggja endurskoðenda
Vísis hf. les mér síðan pistilinn í
Fréttablaðinu 21.7. 2022. Í fyrsta
lagi sé laga- og regluumhverfi árs-
reikningagerðar og endurskoðunar
svo traust að það sé ekki á færi hag-
fræðiprófessora að bera brigður þar
á. Í öðru lagi sé munurinn á sölu-
verði fyrirtækisins Vísir hf. annars
vegar og verðmætis eiginfjár þess
hins vegar tilkominn fyrir þá sök að
óheimilt sé að færa verðmæti óefnis-
legra réttinda (e. Intangible assets)
til bókar. Í þriðja lagi telur hann að
greiðsla valkvæðra skattastyrkja úr
ríkissjóði á borð við afslátt af veiði-
gjöldum á grundvelli gallaðrar
mælingar á afkomu sé fullkomlega
eðlileg.
Ellilífeyrisþegar og útgerðir
Afgreiðum síðasta atriðið fyrst. Fái
ellilífeyrisþegar ofgreiddan lífeyri
á grundvelli skakkra upplýsinga
er umsvifalaust gerð krafa um
endurgreiðslu. Ríkissjóður telur
sér óheimilt að láta fyrri ákvörðun
standa sé hægt að rökstyðja lækkun
framlags. Í tilfelli lækkunar veiði-
gjaldsgreiðslu Vísis var ákvörðun
byggð á gölluðum upplýsingum.
Gallann þekkja allir sem reynt hafa
að lesa ársreikning útgerðarfyrir-
tækis. Sjávarútvegsráðuneytið hefur
öll gögn í höndum sem nauðsynleg
eru til að leiðrétta niðurstöðu árs-
reiknings þannig að hún endur-
spegli raunveruleikann. Því skyldi
stöndugt sjávarútvegsfyrirtæki hafa
aðra stöðu gagnvart ríkissjóði sem
styrkveitanda en ellilífeyrisþeginn?
Jafnræðisreglan gefur skýra vís-
bendingu um að endurskoðandinn
þurfi að endurskoða afstöðu sína
hvað þetta atriði varðar.
Eins og í útlöndum?
Víkjum þá að hinni traustu umgjörð
ársreiknings- og endurskoðunar.
Endurskoðandinn segir:
„Um endurskoðun og endurskoð-
endur gilda strangar reglur og kröf-
ur auk gæðaeftirlits. Þá vísast einnig
til lögmæltra vinnupappíra sem við
þurfum að útbúa til að sanna ágæti
vinnubragða okkar.“
Endurskoðandinn segir það enn
styrkja umgjörðina að reglurnar
hér séu sambærilegar eða eins og
best gerist erlendis. Það er því ekki
úr vegi að skoða hvern dóm endur-
skoðun og endurskoðendur fá t.d.
í Englandi. Financial Reporting
Council í Bretlandi skoðaði verk
þarlendra endurskoðenda og sögðu
verulegra úrbóta þörf í 25-50% til-
fella þar í landi. Upp úr aldamótum
lagði eitt hinna fimm stóru alþjóð-
legu endurskoðunarfyrirtækja upp
laupana í kjölfar aðkomu sinnar að
Enron skandalnum.
Endurskoðendur gamla Lands-
bankans (PwC) greiddu á annan
milljarð króna til að komast hjá
málsókn vegna uppáskriftar á
ranga ársreikninga í aðdraganda
hrunsins. Þögn átti að ríkja um
þann gjörning. Endurskoðendum
bankanna sem féllu 2008 yfirsást,
viljandi eða óviljandi, umfangs-
mikil „skapandi reikningsskil“ sem
blésu eigin fé bankanna upp um
300 milljarða króna. Því er haldið
fram í mín eyru að þessi „yfirsjón“
hafi seinkað falli bankanna umtals-
vert með tilheyrandi kostnaði fyrir
íslenskt samfélag.
Endurskoðunarfyrirtæki eiga
það líka til að blanda saman endur-
skoðun og ráðgjöf. Þetta tvennt fer
illa saman og ítrekað hafa fjármála-
eftirlit krafist aðskilnaðar slíkrar
starfsemi. Hér á landi hafa endur-
skoðunarfyrirtæki jafnvel blandað
sér í umræðu um fyrirkomulag
gjaldtöku hins opinbera af nýtingu
auðlinda í almannaeigu og fremur
komið fram sem almannatengla-
fyrirtæki en sem óháðir og hlut-
lausir sérfræðingar. Spurning hvort
það fari saman að sinna almanna-
tengslum annars vegar og endur-
skoðun ársreikninga hins vegar.
Erfitt er að fallast á það með
endurskoðandanum að lög og reglu-
gerðir annars vegar og gæðaeftirlit
endurskoðenda hins vegar tryggi
hágæða niðurstöður! Þvert á móti
virðist fullkomlega réttmætt að
skoða verk og áritanir endurskoð-
enda með gagnrýnu hugarfari, sér-
staklega þegar stór fyrirtæki sem
greiða háar þóknanir eiga í hlut.
Grundvallarregla sniðgengin
Þá að síðustu athugasemdinni. Í 5.
gr. ársreikningslaga (l.nr.3/2006) er
kveðið á um að ársreikningur skuli
gefa glögga mynd af afkomu, efna-
hag og breytingu á haldbæru fé. Í
2. málsgrein sömu greinar er þetta
undirstrikað með því krefjast þess
að ef ákvæði laganna dugi ekki til að
draga fram hina glöggu mynd skuli
vikið frá ákvæðum laganna og skal
þá upplýst um frávikin. Þetta er
áréttað í 23. gr. bókhaldslaga (l.nr.
144/1994) en þar er kveðið á um að
efnahags- og rekstrarreikningur
skuli á kerfisbundinn hátt tilgreina
eignir, skuldir og eigið fé hlutaðeig-
andi auk heildartekna og heildar-
gjalda.
Endurskoðandi Vísis hf. vísar
til 26. gr bókhaldslaga, en ákvæði
þeirrar greinar geta rekist á grund-
vallarreglu þá sem gefin er í 5. gr.
ársreikningslaganna. Þetta á m.a.
við regluna um færslu á óefnislegum
réttindum, en af laheimildir falla
í þann flokk, einnig viðskiptavild,
einkaleyfi og verðmæti vörumerkja.
Af laheimildir eru verðmætustu
„eignir“ útgerðarfyrirtækja. M.v. að
varanlegur kvóti sé seldur á 4.000
krónur þorskígildið er verðmæti
kvóta sem Vísir ráðstafar milli 50 og
60 milljarðar króna, en ekki um 14
milljarðar króna eins og bókfært er
í ársreikningi, dálagleg dulin „eign“
þar á ferðinni.
Örfáir einstaklingar bera ábyrgð
á endurskoðun reikninga íslenskra
útgerðarfyrirtækja. Þessir einstakl-
ingar hafa skapað þá venju að hunsa
skýr fyrirmæli í 5. gr. ársreiknings-
laganna og hanga eins og hundar á
roði á þröngri túlkun á ákvæðum
26. greinar bókhaldslaganna. Sam-
kvæmt 5. gr. ársreikningslaganna er
endurskoðendum og stjórnendum
fyrirtækja beinlínis skylt að gera
grein fyrir áhrifum þess á efna-
hagsreikninginn að meðhöndla
óefnisleg réttindi með sama hætti
og aðrar eignir fyrirtækisins. Það
má gera í athugasemdum þannig
að þjálfaður lesandi (og veitendur
skattastyrkja frá hinu opinbera)
geti með einföldum hætti áttað sig
á líklegu raunverulegu verðmæti
fyrirtækisins. En slíkt verklag fellur
ekki undir íslenska endurskoðunar-
hætti eins og fyrr segir! Ég skal ekki
ganga svo langt að fullyrða að um
lögbrot sé að ræða, en get ekki séð
betur en að gengið sé með skýrum
hætti gegn inntaki og grunnhugsun
ársreikningslaganna. Það getur ekki
talist gott veganesti í endurskoðun!
Endurskoðandinn lætur sér sæma
að hafa niðurlægjandi orð um mig
og mín skrif. Lesandi verður að meta
hversu marktækar slíkar glósur
eru. Sjálfur tel ég þær álíka mark-
tækar og niðurstöðutölur efnahags-
reikningsins sem hér hefur verið til
umfjöllunar. n
Reikningar, raunveruleiki og
óskeikulir endurskoðendur
Þórólfur
Matthíasson
hagfræði prófessor
við Háskóla
Íslands
Þessir einstaklingar
hafa skapað þá venju
að hunsa skýr fyrir-
mæli í 5. gr. ársreikn-
ingslaganna og hanga
eins og hundar á roði
á þröngri túlkun á
ákvæðum 26. greinar
bókhaldslaganna.
Fáðu fréttirnar fyrst um tilboð, afsláttarkóða
eða aðgang að útsölum á undan öðrum með
því að skrá þig á póstlista Dorma.
AF ÖLLUM
VÖRUM*
LÝKUR Á FIMMTUDAG
www.dorma.is
VEFVERSLUN
ALLTAF
OPIN
*Taxfree tilboðið jafngildir 19,35% afslætti og
gildir á öllum vörum. Gildir ekki ofan á önnur tilboð eða af
sérpöntunum. Að sjálfsögðu fær ríkissjóður virðisaukaskatt
af söluverði. Afslátturinn er alfarið á kostnað Dorma.
EKKI MISSA AF
ÞESSU
REYKJAVÍK | AKUREYRI | ÍSAFJÖRÐUR
Holtagörðum, Reykjavík
Smáratorgi, Kópavogi
Dalsbraut 1, Akureyri
Skeiði 1, Ísafirði

Ve
rð
o
g
vö
ru
up
pl
ýs
in
ga
r
í a
ug
lý
si
ng
un
ni
e
ru
b
ir
ta
r
m
eð
f
yr
ir
va
ra
u
m
p
re
nt
vi
llu
r.
FRÉTTIR, FÓLK &
MENNING
á Hringbraut
ÞRIÐJUDAGUR 26. júlí 2022 Skoðun 11FRÉTTABLAÐIÐ