Vesturbæjarblaðið - des. 2021, Blaðsíða 4

Jón Hjartarson rithöfund­
ur og leikari hlaut
Bókmenntaverðlaun
Tómasar Guðmunds­
sonar 2021 fyrir handrit
sitt að ljóðabókinni Troðning­
ar. Dagur B. Eggertsson borgar­
stjóri veitti Jóni Hjartarsyni
Bókmenntaverðlaun Tómasar
Guðmundssonar miðvikudaginn
20. október, við hátíðlega athöfn
í Höfða. Dagur B. Eggerts son
borgarstjóri sagði við athöfn­
ina í Höfða að Jón væri vel að
verðlaununum kominn, ekki
væri langt síðan ljóðinu var
spáð ótímabærum dauðdaga
„en það hefur margsannað sig
hversu ótímabær sá spádómur
var, því gróskan í ljóðlistinni
hefur sjaldan verið meiri en
undanfarin ár“. Jón sagði við
athöfn ina að hann hafi löngum
dáð þjóðskáldin okkar, eins
atómskáldin. „ og ég dái þá
höfunda sem nú fást við ljóð.
Og mér sýnist íslensk ljóðagerð
dafna býsna vel sem er gott.
Ljóðið ratar til sinna og setur
veruleikann svolítið úr skorðum
sem er hollt“. Í dómnefnd sátu:
Sif Sigmars dóttir, Guðrún Sóley
Gestsdóttir og Eyþór Árnason.

Jón er Snæfellingur. Fæddur
20. janúar 1942 á Hellissandi.
Hann útskrifaðist sem kennari
frá Kennaraskóla Íslands 1965
og lauk leikaraprófi frá Leik­
listarskóla Leikfélags Reykjavíkur
1968. Jón var jafnframt við
framhaldsnám í Berlín 1984. Jón
hefur samið fjölda leikrita bæði
fyrir börn og fullorðna, auk barna­
og unglingabóka. Hann hefur
bæði leikstýrt verkum sínum og
annarra hjá atvinnuleikhúsum
og áhugaleikhópum. Þekktasta
túlkun hans í leikhúsi er trúlega
í sýningunni Ofvitanum þar sem
hann lék Þórberg Þórðarson
rithöfund af þvílíkir snilld að
margir héldu að Ofvitinn væri
sjálfur kominn á sviðið.
Landshöfnin breytti öllu
„Já ég er snæfellingur. Alin upp
undir Jökli og sleit barnsskónum
þar allt til að ég flutti suður til
þess að fara í skóla,“ sagði Jón
þegar við höfðum gætt okkur
á nýlöguðu kaffi á Kaffi Örnu
á Eiðistorgi. Þá varð ekki aftur
snúið. Ég gerði reyndar ás hlé á
skólagöngunni og fór vestur á
Rif til þess að vinna og eignast
pening. Þá var Landshöfnin
komin á Rif sem gerbreytti
allri aðstöðu til sjósóknar og
fiskveiða. Áður voru litlar trillu­
bryggjur sem bátar gátu lagst
að en með höfninni skapaðist
aðstaða fyrir mun stærri skip
og öflugri útgerð. Höfnin breytti
miklu.“ Jón segir að margir
jafnaldrar sínir hafi gert það gott
á sjónum. Sumir hafi eignast
báta og gert sjómennskuna að
ævistarfi. „Ég gat alveg hugsað
mér að eignast bát og róa til
fiskjar og ég var eitt sumar á síld
eins og margir á þessum árum.
Sjórinn átti að sumu leiti vel
við mig en ég var alltaf dálítið
sjóveikur en þá gilti að duga eða
drepast. Ég ílengdist því ekki
á sjóum en hélt náminu áfram.
Fór fyrst við Menntaskólann í
Reykjavík en skipti fljótlega yfir
í Kennaraskólann eins og hann
hét þá. Ég hafði fengið áhuga
á kennslustörfum. Þetta var
heldur ekki langt nám og mér
hugnaðist að þetta væri ágætur
starfsvettvangur.“
Leiklistin náði mér
Jón lét ekki staðar numið við
kennaranámið heldur reyndi fyrir
sér á nýjum lendum. „Ég fékk
líka áhuga á leiklistinni. Ég fór að
lesa upp í Kennaraskólanum. Hjá
Brodda Jóhannessyni og Óskari
Halldórssyni. Þeim fannst þeir
heyra einhvern hljóm í lestri
mínum sem gæti náð inn á svið
leiklistarinnar. Þetta varð til þess
að ég skráði mig í leiklistarskóla
hjá Leikfélagi Reykjavíkur
um leið og ég var að ljúka við
kennaranámið. Og þá fór eins og
með sjómennskuna. Þarna varð
heldur ekki aftur snúið. Leiklistin
hafði náð mér.“
Skemmtileg ár á Vísi
„Ég kenndi aldrei mikið.
Starfaði þó í nokkur ár sem
stundakennari við Kennara­
skólann. Ég hafði farið á
námskeið til Skandinavíu til
að læra dramik eða leikræna
tjáningu sem ég kenndi í nokkur
ár. Þarna er öll sagan sögð af
kennslustörfum mínum. Ég var
kominn í nýtt eða öllu heldur
ný hlutverk.“ En þarna var Jón
kominn í fleiri en eitt hlutverk.
Hann var orðinn leikari en
einnig blaðamaður. Hvernig
kom það til. „Á þessum árum
var kennslustarfið ekki vel
launað og maður varð að líta
eftir öðrum verkefnum. Þessi
leit endaði með því að ég var
blaðamaður á Vísi í fimm ár
jafnframt því að starfa sem
leikari. Þetta voru skemmtileg
ár á Vísi. Vísir hafði einkum
verið blað heildsala og í nokkuð
föstum skorðum sem slíkt.
Þarna var Jónas Kristjánsson
að koma inn á ritstjórnina og
fór að breyta ýmsum áherslum.
Meðal annars að draga aðeins
úr hægri slagsíðunni sem verið
hafði á blaðinu og gera Vísi
að óháðu fréttablaði. Ungir
blaðamenn voru að koma til
starfa sem farnir voru að starfa
við hlið gamalla jálka. Manna á
borð við Loft Guðmundsson
og Þorstein Jósefsson sem átti
þarna sinn síðasta sprett ekki síst
sem ljósmyndari enda margar
mynda hans gulls í gildi. Axel
Thorsteinsson kom eftir að vera
búinn að segja Lundúnafréttirnar
í Ríkisútvarpinu. Hann hafði
þann hátt á að hlusta á BBC
breska ríkisútvarpið á morgnana
og endursegja svo fréttirnar á
Íslensku. Ég er efins um að hann
hafi skrifað mikið niður. Þetta
rann bara inn í hausinn á honum
og svo út þegar hann var kominn
í útsendingu. Það var bæði
gaman og líflegt að vera Vísi. Úr
þessu varð ágæt blanda reynslu
og nýjunga.“
Varð bara Þórbergur
Ekki átti þó fyrir Jóni að
liggja að enda sem blaðamaður
þótt hann hafi kunnað því
vel. Leiklistin togaði í hann og
hann varð fastráðinn leikari hjá
Leikfélagi Reykjavíkur 1974 þar
sem hann starfaði sem slíkur allt
til ársins 2004. „Já – og hlutverkin
eru orðin mörg. Ætli þau séu ekki
um eitt hundrað. Mörg þeirra
eru eftirminnileg en ég tel að
hlutverkið í Ofvitanum sé hvað
eftirminni legast. Þá fór líka allt
á annan endann. Sýningin varð
mjög vinsæl og síðar var gerð
sjónvarps mynd eftir henni.“
Mörgum er þessi sýning í
minni og þótti Jón ná Þórbergi
einstaklega vel. „Hann varð bara
Þórbergur“ mátti heyra af vörum
ánægðra heilhúsgesta. En hvaða
augum lítur Jón sjálfur á þessa
trúlega merkustu sýningu sína.
„Þarna var ég en tillögulega
ungur maður að leika þennan
eldri mann. Ég einbeitti mér að
honum og persónu hans. Hlustaði
á röddina og skoðaði takta hans
sem voru ekki alveg eins og hjá
öðrum. Ég æfði þetta. Reyndi
að herma eftir honum og líkja á
margan hátt. Þetta sló rækilega í
gegn.“ Ofvitinn var frumsýndur í
Iðnó árið 1979 í leikgerð Kjartans
Ragnarssonar. Verkið gekk fyrir
fullu húsi samfleytt í þrjú leikár
og urðu sýningarnar samtals 194.
Áður en sýningum lauk réðst
Ríkisútvarpið í það vandasama
verkefni að festa leikritið á filmu
og afraksturinn var sýndur í
sjónvarpi allra landsmanna á
Páskadag árið 1983.
Var Kjarval í
heimildarmynd
Jón hefur leikið fleiri þekkta
menn Íslandssögunnar. Hann fór
einnig með hlutverk Jóhannesar
Kjarval listmálara í heimildar­
mynd sem gerð var um hann.
„Þetta var ánægjulegt verkefni.
Þarna beinist fókusinn meira á
mann inn Jóhannes Kjarval en
mynd list hans. Frekar hver
maðurinn var og tengingu hans
við náttúruna. Svo lék ég í leikriti
sem heitir Englar í Ameríku eftir
Tony Kushner. Þetta verk fjallaði
um heim samkynhneigðra áður
fyrr. Þar kom McChartyisminn
einnig við sögu. Þegar öldunga­
d e i l d a r m a ð u r i n n J o s e p h
McCarthy barðist á öfgafullan
hátt gegn kommúnisma. Þegar
verkið var skrifað voru aðrir
tímar og það fékk misjafna dóma.
Náði ekki flugi. Ef til vill komst
boð skapurinn ekki nægilega vel
til skila.“
Refían til vegs
og virðingar
Jón hefur ekki aðeins staðið
á fjölunum og túlkað magnaða
karaktera. Hann hefur einnig
sjálfur skrifað fyrir leikhúss. „Ég
byrjaði snemma að skrifa fyrir
leikhús. Þegar við útskrifuðumst
1968 þá sömdum við útskriftar­
verkefni sem við kölluðum
Poppleikinn Óla. Það var unnið
í hópvinnu og það tekur sinn
tíma að semja leikhúsverk með
þeim hætti. Það þarf að ná
samkomulagi innan hópsins.
Ýmsar skoðanir geta verið uppi
í byrjun sem þarf að láta ná
saman. Ég skrifaði líka að miklu
leyti barnaleikrit sem sett var upp
um jól. Við Kjartan Ragnarsson
unnum saman að því. Þegar
Sveinn Einarsson var leikhús­
stjóri í Iðnó vildi hann endurlífga
refíuna og hefja hana til vegs og
virðingar en refíur voru ákveðinn
hluti af leikhúsmenningunni á
árum áður. Um 1980 skrifaði
Þórarinn Eldjárn refíu sem
nefnist Skornir skammtar. Ég kom
talsvert að því með honum. Þessi
refía gekk ágætlega. Ég tók líka að
mér að semja skemmtiefni fyrir
ýmsar samkomur og gleðistundir.
Það er einn hluti af lífi mínu.“
Með Ása í Bæ
og Ragnari Lár
Blaðamennskan hefur þó lengi
loðað við Jón þótt hann hætti
á Vísi. Eitt af því sem hann tók
sér fyrir hendur var að að starfa
fyrir tímaritið Spegilinn. Ástgeir
Ólafsson eða Ási í Bæ vildi
endurvekja Spegilinn sem hafði
verið ádeilu­ og grínblað fyrr á
árum. Hann hafði fengið Ragnar
Lár til liðs við sig og ég kom síðan
4 Vesturbæjarblaðið DESEMBER 2021
Þórbergur er minnisstæðastur
- segir Jón Hjartarson rithöfundur og leikari sem nú fagnar verðlaunum Tómasar Guðmundssonar
Jón Hjartarson og Dagur B. Eggertsson á tröppum Höfða þar sem verðlaunaafhendingin fór fram.
Endurskoðun • Skattur • Ráðgjöf www.grantthornton.is
Grant Thornton endurskoðun ehf. er íslenskt aðildarfélag Grant Thornton International Ltd., sem er eitt af fremstu alþjóðlegu samtökum sjálfstæðra endurskoðunar og ráðgjafarfyrirtækja. Grant Thornton
endurskoðun ehf. sérhæfir sig í að aðstoða rekstraraðila við að nýta tækifæri til vaxtar og bættrar afkomu með skilvirkri ráðgjöf. Framsýnn hópur starfsmanna, undir stjórn eigenda, sem ávallt eru aðgengilegir
viðskiptavinum, nýta þekkingu og reynslu sína til að greina flókin málefni og finna lausnir fyrir viðskiptavini sína, hvort sem það eru einkarekin, skráð félög eða opinberar stofnanir. Yfir 35.000 starfsmenn Grant
Thornton fyrirtækja í meira en 100 þjóðlöndum, leggja metnað sinn í að vinna að hag viðskiptavina, samstarfsmanna og samfélagsins sem þeir starfa í.