Vesturbæjarblaðið - des. 2021, Blaðsíða 12

12 Vesturbæjarblaðið DESEMBER 2021
Bærinn Nauthóll var reistur um árið 1850. Hann var eitt
margra nýbýla, sem risu í nágrenni Reykjavíkur á þessum tíma
og einn af sex bæjum er byggðust út frá Skildinganesi. Um
bæjarhúsin í Nauthóli greinir Sigurður Jónsson í Görðum svo
frá í æviminningum sínum, en hann ólst upp í Skildinganesi.
„Á Nauthóli var tvíbýli. Bæjarhúsin voru byggð hvort sínu
megin við allmikið bjarg og myndaði bjargið sameiginlegan
gafl húsanna. Á stríðsárunum, 1940 til 1945, setti setuliðið upp
mastur með steyptri undirstöðu þar sem aðalbæjarhúsin höfðu
staðið, svo að nær ekkert er eftir af tóftum þeirra.“ Nauthóll
var ein af sex hjáleigum Skildinganess. Bærinn stóð skammt
norður af samnefndri vík. Hann var við vegarslóða sem lá
með sjónum frá Fossvogsdal yfir í Skildinganes. Um síðustu
aldamót mun taugaveiki hafa stungið sér niður á Nauthóli
og var bærinn þá brenndur að ráði Guðmundar Björnssonar
landlæknis. Síðan hefur ekki verið búið þar. Nafn Jósefínu
Eyjólfsdóttur var þó kennt alla tíð við Nauthól. Jósefína var
áberandi persóna í Vesturbænum í Reykjavík megnið af
síðustu öld. Hún var fædd 1893 og lifði í 86 ár til 1979.
Jósefína fluttist á
Grímstaðaholtið eftir að
Nauthólsbærinn var brenndur.
Á Holtinu var nokkuð sérstæð
byggð og mannlíf. Þorvaldi
Gylfasyni prófessor sem ólst
upp á Aragötunni segist svo frá.
„Þarna uppi á Holtinu bjó fólk
af ýmsu tagi, einkum erfiðisfólk.
Verkamenn, kennarar, kristniboði,
sælúnir sjómenn og Jósefína
í Nauthól. Hún stendur mér
ljóslifandi fyrir hugskotssjónum
með gauðrifna nælonsokkana
hangandi á hælunum, sígarettuna
neglda við neðri vörina,
Chesterfield, minnir mig, nema
það hafi verið Lucky Strike, og
ískrandi viskírödd af rámustu
gerð. Þegar ég kom til Albaníu
þrjátíu árum síðar, sá ég fullan
sjó af sígaunakerlingum, en
engin þeirra komst í hálfkvisti
við Jósefínu.“
Stutt á milli himnaríkis
og helvítis
Í viðtali sem Sigrún Davíðsdóttir
tók fyrir Morgunblaðið við
Þórarinn Óskar Þórarinsson sem
oft hefur verið nefndur Aggi og er
barnabarn Jósefínu haustið 1996
fór hann yfir sérstæða sögu ömmu
sinnar. Í upphafi frásagnarinnar
staldraði hann við Nauthól. Hún
sagði að enginn hafi viljað koma
nálægt þessum stað. Allt verið
ljóslaust. Bara nokkrir torfbæir
á stangli. Á milli víkurinnar og
miðbæjarins var Vatnsmýrin, sem
á þeim tíma gat gleypti fólk með
húð og hári. Hóllinn við lækinn
var að sögn Jósefínu mikil álfahöll
og þarna á unglingsárunum
kvaðst hún hafa komist í kynni við
mystíkina. Hún sagðist hafa verið
í stöðugu sambandi við álfana og
trúði á stokk og steina. Hún trúði
bæði á himnaríki og helvíti og í
hennar huga var stutt þar á milli.
Sagði kjet og smér
Jósefína var spákona og
kvenskörungur. Sumir hafa lýst
henni sem miðaldagaldrakonu.
Agga segist svo frá, að ef barn
fæddist í fjölskyldunni hafi sú
gamla viljað ráða uppeldinu og
hafði það mest í faðminum. Aggi
segist hafa verið í faðmi ömmu
sinnar þar til ég var 24 ára að hún
dó. Hann segir ömmu sína alltaf
hafa verið í slopp, haft skræka og
skerandi rödd og talaði hátt eins
og öll þessi fjölskylda gerir. Allt
hafi komst til skila sem hún sagði.
Hún hafi einnig verið flámælt, sagt
kjet og smjer og notað skrýtin orð.
Hvað var þá betra en
fótbolti
Halldór Sigurðsson fyrrum
farmaður og síðar fisksali var
eiginmaður Jósefínu en þau
eignuðust ekki börn saman. Hann
sá fyrir heimilinu en Jósefína
hafði tekjur af spádómunum
auk þess að aðrir drógu í bú
eftir getu. Halldór var einnig
íþróttafrömuður og einn af
aðalstofnendum íþróttafélagsins
Þróttar. Honum rann til rifja
slæpingjaháttur krakkanna á
holtinu og í nágennni og taldi
að finna þyrfti þeim verðugri
viðfangsefni. Og hvað var þá
betra en fótbolti og annað
íþróttalíf. Aggi ræddi nokkuð
um sögu Halldórs í viðtalinu við
Sigrúnu. „Halldór mátti muna
tímana tvenna, því sem tólf
ára laug hann sig inn á norska
kaupskipaflotann. Í fyrra stríði
sigldi flotinn fyrir Breta og hann
var þrisvar á skipi, sem var skotið
í kaf. Þótt hann væri ósyndur
komst hann alltaf af. Hann var
í Arkangelsk þegar byltingin
braust út í Rússlandi 1917, hann
sigldi á Kína - og endaði síðan
á Jósefínu. Við mátum mikils
stundirnar á síðkvöldum þegar
var friður og hann sagði mér frá
siglingum sínum. Þau amma voru
alltaf að tala um liðnar stundir
og ég hlustaði. Það var eitt sem
einkenndi allt þetta fólk: þeim var
guðsgefin náttúra að segja sögur.
Þannig er öll ætt Jósefínu og
þaðan hef ég frásagnargáfuna.“
Sósíal velferð á Holtinu
Og Þórarinn heldur áfram
lýsingum sínum á Jósefínu ömmu
sinni í viðtalinu við Sigrúnu.
„Sú gamla eldaði alltaf, enginn
mátti snerta neitt í eldhúsinu
og þetta stóra hús var alltaf
fullt af fólki. Þarna kom fólk
til að láta spá fyrir sér og svo
lúserar, vesalingar, fyllibyttur,
klepparar og ídjótar. Hún eldaði
kjötsúpu í potti, sem hefði dugað
Afríkunegrum til að sjóða trúboða
í. Hún tögglaðist mikið á því að
hjálpa minnimáttar. Sagði alltaf
að það skipti ekki máli hvort fólk
væri skítakamarmokarar eða
bankastjórar, því allir væru jafnir
fyrir Guði og hún rak eiginlega
"sósíal velfer" þarna á Holtinu.
Ég man ekki eftir þeim degi að
húsið væri ekki troðfullt af fólki.
Miðað við normal heimili var
þarna alls konar óregla í gangi.
Það var tekið létt á að krakkarnir
skrópuðu í skólanum og enginn
agi hjá ömmu. Ef maður var
þreyttur eða illa fyrir kallaður
skildi hún það vel og fannst það
þrældómur að vera að reka börn
upp eldsnemma á morgnana til
að fara í skóla. Hún og afi voru
hörkudugleg, en hún rak þá pólitík
að sjálf hefði hún þrælað svo
mikið að afkvæmin ættu að hafa
það þægilegt.“ Þórarinn segir
Jósefínu hafa verið orðljóta. Hún
hafi ekki haft vandað orðbragð og
notaði heimatilbúin orð. Hún hafi
verið fljót að afgreiða fólk, stimpla
það og krossfesta. Hún hafi verið
ofsalega bitur út í margt og marga,
en lífsbarátta hennar hafði líka
verið hörð.
Stórvígi
Sjálfstæðisflokksins
Jósefína og Halldór byggðu
sér hús á Grímstaðaholtinu.
Byggingarleyfið fengu þau hjá
Gunnari Thoroddsen sem þá
var borgarstjóri. Þórarni segist
svo frá í viðtalinu við Sigrúnu
Davíðsdóttur að gamla húsið hafi
verið stórvígi Sjálfstæðisflokksins.
Sú gamla hafi séð það í spilunum
að fólki var betra að kjósa
Sjálfstæðisflokkinn. Annars
blasti opin gröfin við. Hann sagði
húsið hafa verið byggt fyrir daga
skipulagsins, en þegar það hafi
loks verið samþykkt vildu bæði
nágrannarnir og borgaryfirvöld
losna við það og allt verið gert
til að rífa það. „Það var ekki
beint vinsælt hjá nágrönnunum
að amma kappkynti með kolum
allan ársins hring. Þegar fólkið
í blokkinni lagði sig kannski út
á svalir á sumardegi átti það á
hættu að fá kolareykinn yfír sig.“
Eftir langt samningaþóf fékk
Halldór því framgengt að borgin
fengi húsið, ef hann fengi annað
hús í nágrenninu, því sú gamla
gæti ekki hugsað sér að flytja af
Grímsstaðaholtinu. Þá fluttu þau
á Þrastargötu 9 sem er um 150
metra frá gamla húsinu og bjuggu
þar að kostnaðarlausu allt til að
þau létust með nokkru millibili.
Fékk 14 milljónir í lífeyri
eftir dauðann
Jósefína átti engin börn með
Halldóri en átti eina dóttur áður.
Hún hét fullu nafni Steinþóra
Eyjólfsína Steinþórsdóttir en var
jafnan kölluð Lóló. Hún eignaðist
fimm börn hér á landi og öll með
útlendingum. Jósefína ól þau börn
upp sem lifðu. Móðir Þórarins
Óskars eða Agga er elsta barn
hennar. Hún átti hann sautján
ára með Englendingi, sem bar
hið fræga nafn Kipling. Steinþóra
fluttist til Bandaríkjanna 1949
eftir að hafa kynnst amerískum
vörubílstjóra eða „truck driwer“
eins og það kallast á amerísku.
Hún eignaðist einnig börn í
Ameríku og missti sum. Ekki
mun að fullu vitað hversu mörg
þau voru en sjálf mun hún jafnan
hafa sagt að það hafi verið fyrir
daga pillunnar. Steinþóra bjó um
tíma í Danmörku en flutti aftur
vestur um haf. Til Minnesota.
Hún fékk ríflega fjórtán milljónir
Jósefína í Nauthól
Jósefína og Halldór ásamt Lóló dóttur Jósefínu og nokkrum barna hennar.
- minnisstæð og sögufræg persóna af Grímstaðaholtinu
Halldór Sigurðsson, fisksali og æskulýðs foringi, er hægra megin á myndinni. Með honum er fyrsta
uppskeran í Þrótti sumarið 1951, strákar sem unnu marga fræga sigra. Lengst til vinstri á myndinni er
Halldór Halldórsson, augasteinn Jósefínu eða Bóbó eins og hann var oftast kallaður.