Feykir - 18.08.2021, Blaðsíða 8

Það er skammt stórra högga á milli hjá
Skagfirðingnum Sölva Sveinssyni en
tvær bækur koma út eftir hann þessa
dagana. Sú fyrri, sem þegar er komin út,
nefnist Lög unga fólksins og inniheldur
átta sögur sem gerast flestar í ótil-
greindum kaupstað úti á landi eða í
næsta nágrenni hans, en einnig í
Reykjavík og austur á Reyðarfirði. Síðari
bókin er væntanleg allra næstu daga og
gefin út í tilefni 150 ára byggðaafmælis
Sauðárkróks og fjallar um ævi og störf
Eyþórs Stefánssonar, menningarfröm-
uðar og heiðursborgara Sauðárkróks.
Hann var fæddur árið 1901 og því liðin
120 ár frá fæðingu hans. Sögufélag
Skagfirðinga er útgefandi..
„Ég byrjaði á þessari bók fyrir um það
bil sex árum og ætlaði þá að hafa þetta
æviþátt í Skagfirðingabók en sá fljótt að
heimildir voru allt of ríkulegar til þess
hægt væri að koma þeim inn í þann
ramma sem Skagfirðingabók er
smíðaður í þessu skyni. Niðurstaðan
varð þessi bók sem nú er að koma á
markað, 329 bls. með fjölda mynda.
Útgáfutíminn er náttúrlega valinn með
hliðsjón af því að Sauðárkrókur á 150
ára byggðarafmæli í ár og Eyþór var
heiðursborgari bæjarins, fyrstur til að
hljóta þann heiður var Jón Þ. Björnsson,
síðan Eyþór og Sveinn Guðmundsson.
Bjarni Har. var síðan fyrsti heiðurs-
borgari nýja sveitarfélagsins, Skaga-
fjarðar,“ segir Sölvi um skrif sín um
Eyþór.
Hann brást vel við ósk Feykis um að
birta smá sögubrot og drepum við niður
fæti á bls. 206.
- - - - -
Sr. Helgi lést í júnílok 1959 eins og áður
sagði og þá hófust umræður um
eftirmann hans. Í september bar til
tíðinda:
Í dag fékk ég bréf frá Haraldi
Bessasyni prófessor í Winnipeg og er
hann að mæla með ungum presti þar
vesturfrá sem Ólafur heitir Skúlason og
hyggst hann sækja hingað þegar
„brauðinu“ verður slegið upp. Þessi
maður kvað vera mjög efnilegur
kennimaður, og er kominn af hinni
alþekktu Birtingaholtsætt. Ýmsir aðrir
hafa mælt með þessum manni og má
vera að hér sé um góðan og gegnan
mann að ræða. Tíminn leiðir það í ljós
(11. 9. 1959).
Sr. Ólafur kom svo norður um
miðjan desember til þess að kynna sér
prestakallið. „Maðurinn er mjög glæsi-
legur og kæmi mér ekki á óvart að hann
sópaði fólki að sér“ (15. 12. 1959).
Á aðventu 1959 héldu þeir báðir
norður á Krók sr. Jónas Gíslason og sr.
Þórir Stephensen. Jónas hélt erindi í
Rotary og 7. desember bókar Eyþór: „Sr.
Þórir Stephensen kom hér kl. 6 í kvöld
til að kveðja, – sennilega mun hann
sækja hingað, og gæti ég trúað, að hann
fengi mörg atkvæði.“ Það líður að jólum
og enn bætist í púkkið: „Sr. Ólafur er nú
ákveðinn að sækja hingað og hefur
verið talsvert gert til þess að mæla með
honum og það af ýmsum góðum
mönnum sem mark er á takandi og
virðist landið liggja vel fyrir honum“
(16. 12. 1959).
Eftir áramótin fer að hitna í kolunum.
Þessi frétt birtist í dagblaðinu Vísi 21.
janúar: „Umsóknarfrestur um Sauðár-
króksprestakall er útrunninn og sóttu
fjórir um. Þeir eru Þórir Stephensen
prestur Hofi í Saurbæ [í Dalasýslu],
Jónas Gíslason prestur Vík í Mýrdal,
Árni Sigurðsson prestur á Hofsósi, og
Fjalar Sigurjónsson prestur í Hrísey.“
Hér er Ólafur Skúlason horfinn af
vettvangi. Meira um það síðar. „Sr. Þórir
Stephensen kom í bæinn í kvöld“ skrifar
Eyþór 14. janúar, „og er nú að byrja sína
veiðimennsku. Valgard Blöndal kom
með hann á Rotary fund.“ Sunnudaginn
næsta: „Sr. Þórir messaði hér kl. 2 og var
sú messa mjög vel sótt, mátti heita að
kirkjan væri full“ (17. 1. 1960). Sr. Jónas
mætti á Rotary fund 21. janúar og
sunnudaginn 24. var komið að honum:
„Í dag messaði sr. Jónas Gíslason prestur
í Vík í Mýrdal hér kl. 2 og var kirkjan
þéttsetin, nokkrir urðu frá að hverfa. Á
eftir messaði hann á sjúkrahúsinu og fór
kórinn þangað með honum.“
Eyþóri eru prestskosningarnar
ofarlega í huga: „Nú er mikið talað um
prestskosningarnar, og nú virðist bar-
daginn snúast eingöngu um sr. Þórir
Stephensen og sr. Jónas Gíslason, og
sýnist sitt hverjum. Sennilega fer nú að
harðna á milli þessara tveggja flokka
sem styðja þá, og óvíst mjög hvor þar
verður hlutskarpari eins og er“ (25. 1.
1960). Daginn eftir tekur hann sér
penna í hönd: „Ég skrifaði bréf í kvöld
til biskups og lét hann vita um alla þá
óánægju sem hér ríkir vegna sr. Ólafs.“
Ekki er nú ljóst af hverju þessi óánægja
stafaði. Bréf Eyþórs hefur ekki komið í
leitirnar. Það er ekki í biskupsskjölum á
Þjóðskjalasafni og það hefur heldur
ekki fundist í einkaskjölum Sigurbjörns
Einarssonar biskups. Líkur eru til þess
að óánægja hafi vaknað meðal þeirra
sem lýst höfðu fylgi við Ólaf og reynt að
afla honum stuðnings. Eyþór gæti hafa
verið í þeirra hópi en að honum frá-
gengnum studdi hann sr. Jónas.
Eyþór er óánægður með kosninga-
baráttuna: „Alls konar slúðursögur eru
nú komnar á kreik varðandi prestsefnin“
(27. 1. 1960). Ég man vel eftir þessari
kosningabaráttu. Börnum var bannað
að tala illa um fólk, hvað þá að blóta því
í sand og ösku. En þetta heyrðum við á
Sölvi Sveinsson iðinn við söguskrifin
Æviþáttur breyttist í væna bók
Sauðárkrókur um 1910. Í þessu umhverfi ólst Eyþór upp og starfaði. Stefánsbær (1), nú Skógargata 18, stendur í brekkurótunum, reistur 1904. Hvammur (2), áður
Halldórshús, þar fyrir norðan, nú Skógargata 12. Halldór Þorleifsson járnsmiður byggði það 1898 og bjó þar til 1918 að Þorvaldur Þorvaldsson keypti það og stækkaði
til suðurs, verkamaður og ökumaður, verkalýðsleiðtogi um árabil, kvæntur Helgu Jóhannesdóttur og áttu þau sjö börn; meðal þeirra var Rannveig sem lengi söng í
kirkjukórnum hjá Eyþóri. Kirkjuhvol (3) byggði Steindór Jóhannesson 1906 en þar bjó lengi Friðrik Hansen kennari með fjölskyldu sinni og byggði hann aðra hæð ofan
á húsið; nú Skógargata 15. Sólvang (4) reisti Jónas Sveinsson árið 1904 en Jón Þ. Björnsson keypti húsið 1911 og byggði síðar efri hæðina, nú Skógargata 13. Fjós
(5) Jóns Þ. og Friðriks stóð þétt við hús þeirra; síðar reisti Friðrik sitt eigið fjós. Góðtemplarahúsið (6), Gúttó, Skógargata 11, var reist 1897 og stækkað 1903–04 og er
það hærri hluti hússins. Barnaskólinn (7) var tekinn í notkun 1908. Fjær blasir við hús Kristjáns borgara (8) eins og Kristján Gíslason var oft kallaður. Hallandi þakið er
á Gilsstofu sem ótvírætt var komin á sinn stað 1892 en síðan hvarf hún að hluta til inn í viðbygginguna. Í þessu húsi var verslun K.G. og íbúð. Þar átti Eyþór mörg spor.
Ólafur Briem snikkari reisti það hús sem stóð við Aðalgötu 22 (9) árið 1886 og bjó þar þangað til K.G. keypti það litlu fyrr en heimsstyrjöldin hófst 1914 og opnaði þar
vefnaðarvöruverslun sem jafnan var kölluð Bræðrabúð, kennd við syni kaupmannsins. Sissa var þar oft við afgreiðslu. Breski herinn tók þetta hús til sinna þarfa árið
1940 og brann það til kaldra kola 4. september um haustið. (Heimildir: Saga Sauðárkróks, Skagfirskar æviskrár, Hannes Pétursson.) HSK.
UMSJÓN
Páll Friðriksson
E
Y
Þ
Ó
R
ST
E
F
Á
N
SSO
N
T
Ó
N
SK
Á
L
D
SÖGUFÉLAG
SKAGFIRÐINGA
Eyþór Stefánsson (1901–1999) bjó alla ævi á Sauðárkróki og var mikil virkur
í menningarlífi staðarins, kenndi í áratugi við skólana í bænum, var fyrsti
skólastjóri Tónlistarskólans 1965–1974 og viðloðandi kirkjusöng í 60 ár, þar
af organisti 1929–1972. Hann var atkvæðamikill leikari, sté á svið í 118
hlutverkum, stjórnaði tugum leiksýninga og hlaut gullmerki Félags íslenskra
leikara. Hann byrjaði ungur að semja lög og yfir 30 sönglög hans hafa verið
gefin út, þekktust þeirra „Lindin“, „Mánaskin“ og „Bikarinn“. Hann var í hópi
bestu sönglagahöfunda 20. aldar og heiðursfélagi í Tónskáldafélagi Íslands.
Eiginkona Eyþórs var Sigríður Anna Stefánsdóttir (1905–1992) og stóð
honum þétt við hlið eins og hann sagði, söng í kirkjukórnum og tók þátt í
leiklistinni. Þau áttu eina dóttur barna, Guðrúnu (1939–1987) sem lengst af
bjó á Ísafirði.
Bókin er gefin út í tilefni 150 ára byggðarafmælis Sauðárkróks. Sögufélag
Skagfirðinga er útgefandi.
Sölvi Sveinsson hefur áður skrifað æviþætti í Skagfirðingabók, rit Sögufélags
Skagfirðinga, sent frá sér eina ævisögu og bernskuminningar sínar. Hann
hefur einnig samið nokkrar bækur um íslenskt mál og norræna goðafræði og
ritað fjölda greina í blöð og tímarit.
EYÞÓR STEFÁNSSON
TÓNSKÁLD
9 789979 861270
ISBN 978-9979-861-27-0
EYÞÓR
STEFÁNSSON
T Ó N S K Á L D
S Ö L V I S V E I N S S O N
Kápa bókarinnar um Eyþór Stefánsson.
8 31/2021