Sjómannablaðið Víkingur - 01.03.2016, Blaðsíða 21

mors langbylgju- og stuttbylgjusendar
og móttakarar með sveifluvaka,
þannig að hægt var að stilla sendingu
og móttöku nákvæmlega á ákveðna
bylgjulengd og heyra hreinan tón
þegar hlustað var á morsið. Þá var
hlustvarsla einnig komin í fastar
skorður og á ákveðnum tíðnum, 500
kHz á morsi og síðar á 2182 kHz á
tali eða bátabylgjunni. Þessi tæki
dugðu vel til fjarskipta yfir úthafið og
fyrir „kódann“, þ.e. reglubundnar
fiskifréttir á milli togara í „kóda-
félaginu“. Að auki var lítill talsendir á
rafgeymum fyrir bátabylgjuna, eins og
sá sem Birgir Óskarsson notaði um
borð í togaranum Elliða þegar hann
var að sökkva sunnarlega á Flákanum
í febrúar 1962.
Kódafélagið
Skipstjórar togaranna höfðu með sér
kódafélag, þar sem þeir skiptust á
fiskifréttum fimm sinnum á sólar-
hring, kl. 07:30, 11:30, 15:30, 18:30
og 23:30 og tók hver kódatími svona
hálftíma með öllu, þ.e. upplýsingum
frá skipstjóra, kóðun, fjarskiptum, af-
kóðun og frágangi skeytanna. Þar var
gerð grein fyrir hverju holi, hve mikið var í, hvort var rifið eða
slitið, og að auki staðsetningu kl. 11:30 og heildarafla um borð
kl. 23:30. Allt var þetta á dulmáli sem skráð var í dulmálslykil
eða kódabók sem geymd var í læstri skúffu hjá loftskeytamann-
inum. Dulmálið var í fimm bókstafa kódaorðum og skipt um
það með reglulegu millibili.
Skeytasendingarnar fóru fram á morsi og var sent blint sem
kallað var, þ. e. að skip sem lengst hafði verið úti byrjaði á því
að kalla á alla Coda félaga með t.d. CF CF CF DE TFKT TFKT
TFKT (Júní), svo sendi hann sitt skeyti tvisvar, þá kom sá sem
hafði verið næst lengst úti, og sendi t.d. TFHC TFHC TFHC
(Karlsefni) og sendi sitt skeyti tvisvar, og þannig koll af kolli.
Ef skip var að koma úr höfn kom það aftast í röðina og sendi
löndunartölur sínar, eða vigtarnótuna.
MEN - mæti ekki næst
Þegar skip hafði lokið veiðum bætti það MEN (Mæti Ekki
Næst) aftan við skeytið sitt. Stundum kom fyrir að við töldum
að skip væri hætt veiðum þó það héldi áfram að mæta á tíman-
um og senda fiskifréttir. Þá vaknaði grunur um að logið hefði
verið til um afla, sérstaklega ef hann hafði
verið einskipa einhversstaðar. Þá gat verið að
hann væri að „fiska“ upp í væntanlega lönd-
unartölu. Þá heyrðist stundum sagt: „Jæja,
hann var bara að fiska alveg niður í Norður-
sjó“ eða „hann sendi MEN við 6-baujuna“.
Þá byrjaði bátabylgjan að öskra
Ef menn heyrðu illa í einhverju skipi og vant-
aði eitthvað inn í, var kallað á skip sem heyrð-
ist vel í, eftir að allir voru búnir að senda og
hann beðinn um endurtekningu. Það gat verið
mikið um slíkt í útsynningi á veturna fyrir
vestan. Þá heyrðum við fyrst í éljunum á lang-
bylgjunni 500 kHz, svo þegar élið kom nær
byrjaði bátabylgjan 2182 kHz að öskra, þá datt
loraninn út og loks dembdist élið sjálft yfir.
Þetta hafði líka áhrif á stuttbylgjuna og þá
gátu kódatímarnir oft orðið svolítið tafsamir.
Fiskifréttirnar voru vélritaðar niður á blað,
kódablaðið, sem svo var fært skipstjóranum er
beið spenntur eftir fréttunum. Hann setti svo
blaðið í klemmu sem hékk yfir kortaborðinu
þar sem maður gekk að því fyrir næsta kóda-
tíma. Á heimleiðinni settu skipstjórarnir blöð-
in í möppu og geymdu hjá sér, oft marga ár-
ganga. Ég varð var við það að skipstjórarnir
höfðu verið að lesa kódablöðin í kojunni
áður en þeir komu upp á morgnana. Því
þá var óspart vitnað í að fiskiríið hafi verið svona og svona
á þessum tíma eða hinum á einhverri ákveðinni bleiðu eða slóð.
Bátavaktin
Loftskeytamennirnir á togurunum skiptu með sér „bátavakt-
inni“ sem kallað var og það hélst fram um 1970. Þ. e. að það
var alltaf einn loftskeytamaður vakandi alla nóttina og hlustaði
á 2182 kHz og vinnubylgjur bátanna ef einhver bátur skyldi
lenda í vandræðum eða neyð, því fæstar litlu strandstöðvarnar
voru með vakt allan sólarhringinn. - Skyldu margir bátsformenn
hafa vitað af þessu?
Guðsteinn/TFCG
Árin 1972-74 komu margir pólsku togaranna til landsins eins
og Guðsteinn/TFCG sem síðar varð Akureyrin. Ég fékk pláss á
þessu skipi 1975 og það var með bestu tækjum sem þá voru á
markaðnum til úthafsfjarskipta; Nera aðalsendi sem gat unnið á
morsi, tali, radíótelex ofl. og Nera aðalmóttakara ásamt raf-
geymadrifnum Nera neyðarsendi á langbylgju morsi og tveim
einfaldari varamóttökurum. Þar var einnig TAIYO veðurkorta-
móttakari, sem ég notaði reyndar aðeins skrifarann í, en tók
hljóðmerkið frá aðalmóttakaranum sem var mikið næmari og
betri til að sía út truflanir.
Risatankskipið Robert Mærsk sem var 293.000 tonn, og ég
munstraði mig á í júní 1977 var t.d. með sambærileg M. P.
Pedersen tæki en fábreyttari.
Hlustuðum sjaldan á veðrið
Föstu liðirnir yfir daginn hjá mér á Guðsteini/TFCG voru:
Kl. 07:30, kódatími, svo skroppið í morgunmat.
08:45, veðurathugun og sending veðurskeytis.
09:30, móttaka veðurkorts með spá fyrir næsta sólarhring.
10:30, móttaka veðurkorts með veðurlýsingu frá kl. 09:00. Við
vorum alveg sjálfum okkur nógir um veðurspár með kortun-
um og eigin veðurathugun, hlustuðum því lítið á veðrið í út-
Í apríl 1912 fórst Titanic í jómfrúrsiglingu.
Ferðinni var heitið til New York frá Southampton á
Englandi. Af 2.224 farþegum og áhafnarmeðlimum
um borð týndust liðlega 1.500 manns. Loftskeyta-
maðurinn um borð var skólafélagi og herbergis-
félagi fyrsta íslenska loftskeytamannsins, Vilhjálms
Finsen, sem myndin er af.
Sjómannablaðið Víkingur – 21
Höfundur, Egill Þórðarson loftskeytamaður. Mynd: Atli Már Hafsteinsson