Fréttablaðið - 06.10.2022, Síða 18

Allt frá fyrstu lögum um náttúru­
hamfaratryggingar hér á landi, þ.e.
lög nr. 52/1975 um Viðlaga trygg­
ingu Íslands, hefur sérstaklega
verið tekið fram að slíkar tryggingar
bæti ekki tjón af völdum ofviðra. Í
greinargerð með þeim lögum segir
m.a. að yrðu ofviðri skilgreind sem
náttúru hamfarir „mundi það fjölga
mjög bótaskyldum atburðum og
auka umsvif stofnunarinnar, auk
þess sem afar erfitt er að skilgreina
hugtakið ofviðri“.
Af þessu sést að rökin gegn því að
skilgreina ofviðri sem náttúruham­
farir á þessum tíma voru þau, að slíkt
myndi kalla á aukna starfsemi Við­
lagatryggingar auk þess sem ofviðri
væru illa skilgreind fyrirbæri. Þegar
þessi lög voru endurskoðuð 1992
var það sama upp á teningnum, að
tjón af völdum vinds félli ekki undir
bótaskyldu hjá Viðlagatryggingu
Íslands. Og við enn ítarlegri endur­
skoðun laganna 2018 og nafnbreyt­
ingu stofnunarinnar virðist ekki
hafa komið til álita að breyta þessu.
Afstaða Veðurstofu Íslands
Lögin frá 1975 voru sett í fram­
haldi af eldgosinu í Heimaey 1973
og snjóflóðinu í Neskaupstað 1974
en báðir atburðir ollu gríðarmiklu
eignatjóni, einkum eldgosið. Mér
er kunnugt um að veðurstofustjóri
á þessum tíma taldi það undrum
sæta og mótmælti því að þessi nýja
Viðlagatrygging ætti ekki að bæta
tjón af völdum ofviðra sem væru þó
helsti tjón­ og slysavaldur á Íslandi.
Má í því sambandi nefna að slysfarir
á sjó sem oftast stafa af ofviðrum
höfðu á þessum tíma krafist á fjórða
þúsund mannslífa hér við land frá
aldamótunum 1900 auk allra mann­
skaða og tjóna á eignum og mann­
virkjum á landi á sama tíma.
Ég þekki ekki hvort umsagnar
var leitað hjá Veðurstofunni við
breytingarnar sem gerðar voru á
lögunum 1992 og 2018 en ljóst er að
löggjafinn hefur í hvorugt skiptið
talið ástæðu til að breyta skilgrein­
ingunni á náttúru ham förum.
Hvað eru náttúruhamfarir?
Í fyrrnefndum lögum eru eftirtalin
fyrirbæri skilgreind sem náttúru­
hamfarir: Eldgos, jarðskjálftar,
skriðuföll, snjóf lóð og vatnsf lóð.
Með svipuðum hætti og sagt er í
fyrrnefndri greinargerð með lög­
unum frá 1975 um ofviðri, má segja
að erfitt geti verið að skilgreina
þessi hamfarahugtök.
Í mínum huga eru ekki öll eld­
gos náttúruhamfarir, ekki heldur
allir jarðskjálftar né öll skriðuföll,
snjóflóð og vatnsflóð. Mestur hluti
þessara fyrirbæra veldur ekki beinu
tjóni á mannvirkjum eða öðrum
eignum fremur en að nokkuð hvass
vindur er oftast ekki tjónvaldur.
Allir þessir atburðir verða hins
vegar að náttúruhamförum þegar
þeir ná þeim styrk eða aðstæðum
að valda manntjóni, eignatjóni eða
tjóni á margs konar mannvirkjum
og ýmsum innviðum samfélagsins.
Það á einnig við um vindinn sér­
staklega þegar styrkur hans fer yfir
það sem mannvirki, ýmsir eignar­
hlutir og innviðir samfélagsins
almennt þola.
Hamfaraofviðri
Í dag er vindhraði mældur sem
meðal vindhraði í 10 mínútur
og hviður upp á fáar sekúndur á
hundruðum veðurstöðva um allt
land. Engin rök eru lengur fyrir því
að erfitt sé að skilgreina hugtakið
ofviðri eins og kannski var fyrir
meira en hálfri öld þegar vindmæl­
ar voru einungis á örfáum stöðum
á landinu og vindhviður sem eru
aðaltjónvaldurinn almennt ekki
mældar. Að mati undirritaðs leikur
ekki vafi á því að ofviðrið sem gekk
yfir landið austanvert helgina
24.–25. september sl. voru víðtækar
náttúruhamfarir. Þegar hús og ýmis
mannvirki eyðileggjast eða laskast
verulega, bátar brotna í höfnum, tré
brotna eins og eldspýtur eða rifna
upp með rótum og fjöldaeyðilegg­
ing verður á bifreiðum vegna grjót­
foks auk þess sem innviðir eins og
veitukerfi springa og rafkerfi heilu
landshlutanna slær út um lengri eða
skemmri tíma, eru það sannarlega
náttúruhamfarir.
Svipað má raunar segja um
ofviðrið sem gerði norðanlands
10.–12. desember 2019 en þá bættist
fannfergi og ísing við veðurhæðina.
Hvorutveggja voru þessi veður með
vindstyrk sem jafna má við 4. stigs
fellibyl, hliðstæðan þeim sem gekk
yfir Kúbu og Flórída fyrir skömmu.
Fráleitt er að náttúruhamfaratrygg­
ing nái ekki yfir margs konar stór­
tjón við slíka atburði.
Lokaorð
Hér með er skorað á stjórnvöld að
endurskoða sem fyrst lögin um
Náttúruhamfaratryggingu Íslands.
Auk þess að skilgreina ofviðri sem
náttúruhamfarir þarf líka að endur­
skoða þá breytingu sem gerð var á
lögunum 2018 að fella út sérfræði­
lega aðkomu Veðurstofu Íslands að
svokallaðri úrskurðarnefnd nátt­
úruhamfaratryggingar, sbr. 19. gr.
laganna. Hafa má í huga að Veður­
stofan vaktar í reynd allar tegundir
náttúrvár á Íslandi og varar við
þeim þegar þannig vill verkast. Slíkt
samþætt fyrirkomulag á sér senni­
lega ekki hliðstæðu í heiminum.
Það er því í hæsta máta óeðlilegt
að fulltrúi þessarar stofnunar komi
ekki að úrskurðarnefndinni eins og
reyndin hafði verið í eldri lögum allt
frá 1992. n
Eru fárviðri náttúruhamfarir?
Undirritaður hefur verið fjarri góðu
íslenzku gamni, á ferð í landi feðra
sinna, í hvíld frá þjóðfélagsumræðu
á eyjunni góðu norður í Dumbshafi.
Hafa því þeir, sem nennt hafa að lesa
pistla hans, notið hvíldar og friðar
líka. Blessun fyrir þá.
En forvitnin er sterkt afl, og hefur
höfundur skellt sér, annað slagið,
inn á íslenzk greinarskrif.
Ekki fóru þar fram hjá honum
greinar kandídatsins til formennsku
í Samfylkingunni, en hagur fylk­
ingarinnar er undirrituðum hjart­
ans mál, „Samstöðuaðgerðir vegna
verðbólgu og vaxtahækkana“ á Vísi
21. september og „Sigurvegarar og
taparar í boði ríkisstjórnar Íslands“
hér 28. september.
Hér þarf sitthvað að skoða, en
Hvalrekar vegna stríðs og verðbólgu – orð sem orka tvímælis
málf lutningur kandídatsins þarf
að vera réttur og góður, ef hún á að
verða formaður af viti.
Hugsun kandídatsins er góð, og
vilji góður, stuðningur við þá, sem
verst eru settir vegna verðbólgu og
vaxtahækkana, tek undir slíka við­
leitni, en leiðin að markinu stenzt
illa.
Kandídatinn talar um „hvalreka
vegna stríðs og verðbólgu“, sem hún
vill svo skattleggja og færa féð til
nefndra góðra þarfa. Hún talar líka
um, að „komið verði í veg fyrir að
launatekjur séu ranglega taldar til
fjármagnstekna“, og, svo um þörfina
á leigubremsu á leigumarkaði.
Fyrst verður að spyrja, hvar er
hvalrekinn vegna stríðs og verð­
bólgu? Fyrir undirrituðum blasa
mest við kostnaðarhækkanir, vaxta­
hækkanir, fyrir alla, samdráttur og
verðmætafall í stórum stíl. Stórfellt
tap.
Þegar lausna skal leita, verður að
byggja á því, sem er, ekki á því, sem
var. Ekki verður snjókarl gerður úr
snjóum frá í fyrra.
Kandídatinn talar um, að fjár­
magnstekjur hafi hækkað mikið
í fyrra, og, að þarft væri og rétt að
mjólka nú fjármagnseigendur vel,
en hugsar ekki til þess, að í ár hafa
orðið gífurleg töp á fjármagnsmark­
aði, mestur eða allur gróðinn frá í
fyrra er löngu genginn til baka, og
sums staðar eru afkomumál manna
og fyrirtækja í hers höndum.
Ef litið er á hlutabréfamarkaðinn,
en f lest helztu fyrirtæki landsins
eru þar, og verðgildi hlutabréfa
skoðuð, annars vegar við upphaf
Úkraínustríðsins, og hins vegar nú,
blasir þetta við:
Hlutabréf langstærta fyrirtækis
landsins, Marel, sem hafði verð­
gildi upp á kr. 784,00/hlut, er nú, 3.
október, kr. 442,00. Verðfall 44%!
Helztu sjávarútvegsfyrirtækin
áttu að hafa notið hvalreka stríðs­
ins, og áttu að geta lagt drjúgan
pening til. Eitt allra stærsta og bezta
fyrirtækið, Brim, lafir samt rétt í
óbreyttu hlutabréfaverðgildi; var
kr. 82,50, er kr. 83,00. Annað helzta
fyrirtækið á fiskveiðimarkaði, Ice­
land Seafood, var, hins vegar, á kr.
16,10, en er fallið í kr. 7,40. Hrikalegt
tap, 54%. Varla verða vaxtabætur
greiddar með því, eða barnabætur
styrktar.
Ef litið er til helztu f lutnings­
fyrirtækjanna, en einmitt þau áttu
að hafa grætt feykilega á Covid og
stríði, þá var Eimskip í kr. 540,00,
og er nú í kr. 486,00. Icelandair var
í kr. 2,17, og er nú kr. 1,69.
Bara í september féll verðgildi
hlutabréfa hér um 260 milljarða.
Hugmyndir formannskandídats
um hvalreka fjárfesta eru því rang­
hugmyndir.
Varðandi „undanskot“, eins og
kandídatinn nefnir það, þar sem
launatekjur eru taldar fram sem
fjármagnstekjur, og slík „undan­
skot“ eiga að nema 3­8 milljörðum
á ári, þetta:
Það er og verður mikilvægt verk­
efni skattyfirvalda og skatteftirlits,
að vaka yfir því og tryggja, að rétt sé
talið fram. Til þessa hafa þau mikið
frjálsar hendur. Ef kandídatinn
hefur einhver góð ráð að gefa þeim,
má hún gjarnan gera það, en skatt­
eftirlit er vart mál ríkisstjórnar eða
Alþingis.
Hér er líka varasamt að tala um
„undanskot“, ef skattyfirvöld sam­
þykkja framtöl, og tal um að 3­8
milljarðar tapist stenzt ekki, allra
sízt hjá hámenntuðum hagfræð­
ingi. Ef talað er um fjármuni og
stærðir þeirra, verða menn að vera
nákvæmari, til að talið geti talizt
marktækt: T.a.m. 3­4 milljarðar, eða
7­8 milljarðar. Tal um 3­8 milljarða
bendir til þekkingarskorts.
Varðandi leigubremsu, þá mætti
líka hugleiða hámarksgjald á fer­
metraverði íbúða við sölu. Þetta
þýddi auðvitað, að ríkið færi af
fullum krafti inn á nú frjálsan hús­
næðismarkaðinn, og festi þar allt og
negldi. Svipti hann frelsi.
Vilja Íslendingar taka upp og
búa við slíka ráðstjórn!? Hugsaði
kandídatinn kannske líka út í það,
að, ef ríkið læsti klónum í fasteigna­
markaðinn, mynda það flæma fjár­
festa frá þeim markaði og stórdraga
úr nauðsynlegum fjárfestingum í
byggingarframkvæmdum.
Ég hef sagt það áður, og segi það
enn, að ég tel tíma kandídatsins
ekki kominn, og get bara skorað á
Dag B. Eggertsson, og það í nafni
allra, sem vilja nýja og öfluga ríkis­
stjórn Evrópu­, frjálslyndis­ og
framfarasinna, þar sem Samfylking,
Viðreisn og Píratar myndu mynda
hryggjarstykkið, að endurskoða
afstöðu sína til formannsframboðs;
henda sér í það! n
Magnús
Jónsson
fyrrverandi
veðurstofustjóri
Ole Anton
Bieltvedt
samfélagsrýnir og
dýraverndunar­
sinni
Þegar lausna skal leita,
verður að byggja á því,
sem er, ekki á því, sem
var. Ekki verður snjó-
karl gerður úr snjóum
frá í fyrra.
Í mínum huga eru ekki
öll eldgos náttúru-
hamfarir, ekki heldur
allir jarðskjálftar né öll
skriðuföll, snjóflóð og
vatnsflóð.
29. sep - 8. okt
Barnadagar
Fjarðarkaupa
r
ð
Frábær
verð
16 Skoðun 6. október 2022 FIMMTUDAGURFRÉTTABLAÐIÐ