Fréttablaðið - 17.01.2023, Blaðsíða 14

Rútubílstjórar er ein þeirra mikil-
vægu stétta sem vinna starf sitt í
hljóði og yfirleitt af miklu öryggi
og samviskusemi. Þeir bera ábyrgð
á lífi og limum farþega, oft við
aðstæður sem eru erfiðar og krefj-
andi eins og fram hefur komið í
fréttum undanfarið. Ég þekki það
sem leiðsögumaður að gott sam-
starf við bílstjórann er eitt mikil-
vægasta atriðið í hópferðum. Ef
snurða hleypur á þann þráð og
samskiptin eru stirð dögum saman
milli bílstjóra og leiðsögumanns
getur það bitnað á saklausum far-
þegunum sem hingað eru komnir
til að njóta landsins okkar. Þetta er
sem betur fer afar sjaldgæft. Þvert á
móti er reynsla mín og langflestra
leiðsögumanna sú að samstarf leið-
sögumanns og bílstjóra er gott og
gefandi. Þeir mynda tveggja manna
þjónustuteymi, enda er markmið
okkar það sama, að þjóna farþeg-
unum eins vel og við getum þann-
ig að þeir snúi aftur til síns heima
hæstánægðir og helst skælbrosandi.
Skýr verkaskipting
Rútubílstjórar eru eins og við öll
afar mismunandi, allt frá þöglu
týpunni sem ekki gefur mikið af sér
yfir í hressu týpuna sem alltaf er í
stuði og allt þar á milli. Allir (eða
réttara sagt, öll, því konum fjölgar
ört í hópi rútubílstjóra og ökuleið-
sögumanna) eiga þeir það sameig-
inlegt að gera sér grein fyrir þeirri
ábyrgð sem felst í að aka rútum sem
taka allt upp í sjötíu farþega.
Flestir leiðsögumenn eru fjöl-
tyngdir, faglærðir sérfræðingar.
Margir hafa háskólanám að baki
auk bóklegs og verklegs sérnáms
í leiðsögn og bera þeir sérstakan
skjöld með ártali því til sönnunar.
Leiðsögumenn vinna við ýmsar
tegundir leiðsagnar eða blanda
þeim saman eftir þörfum og eftir-
spurn: almenna leiðsögn, ökuleið-
sögn, gönguleiðsögn, jöklaleiðsögn
o.s.frv., alls á annan tug sérsviða.
Þeir eru andlit fyrirtækisins sem
þeir vinna fyrir, bera ábyrgð á
framkvæmd ferðarinnar og að
farþegarnir fái það sem þeir hafa
greitt fyrir.
Star f ok kar leiðsög umanna
felst meðal annars í því að fræða
erlendu farþegana okkar um land,
þjóð, menningu og sögu og þar af
leiðandi er hljóðneminn helsta
vinnutæki okkar sem vinnum við
leiðsögn í rútum. Til þess er ætl-
ast af okkur leiðsögumönnum að
við höfum svör við nánast öllu á
reiðum höndum. Við reynum eftir
bestu getu að standa undir þeim
væntingum. Nú á tímum upplýs-
ingatækni koma farþegarnir vel
undirbúnir hingað og vita talsvert
um það sem lesa má á vefnum og
í handbókum. Þess vegna finnst
þeim einkar gaman að vera með
íslenska leiðsögumenn og bíl-
stjóra, heimamenn sem geta svarað
spurningum um það hvernig er að
vera Íslendingur (eða íslenskur
ríkisborgari) og búa í þessu undar-
lega landi.
Fróðleiksbrunnar
Ég hef oft notið þeirrar gæfu að vera
með staðkunnuga bílstjóra, menn
sem eru héðan og þaðan af landinu
og geta lætt að manni ýmsum mis-
gagnlegum en skemmtilegum fróð-
leik sem vekur forvitni farþeganna.
Þess vegna hef ég stundum haldið
því fram að góður leiðsögumaður
eigi ekki einungis að kunna að
segja vel og greinilega frá heldur
verði hann ekki síður að kunna að
hlusta. Hlusta á farþegana, bílstjór-
ann og aðra sem geta orðið til þess
að ferðin verður enn ánægjulegri
en ella. Sá leiðsögumaður sem telur
sig vita allt á að finna sér eitthvað
annað að gera.
Gríðarleg ábyrgð bílstjóra
Starf rútubílstjórans er mikilvægt,
hann ber ábyrgð á farþegunum
og farartækinu og á ekki að þurfa
að hugsa um neitt annað meðan á
ferðinni stendur. Þess vegna er afar
vafasöm sú þróun sem því miður er
farið að gæta í sívaxandi mæli. Hún
er sú að senda bílstjóra í oft margra
daga ferð við erfiðar aðstæður án
faglærðs og vel þjálfaðs leiðsögu-
manns. Nýlegt dæmi: Bílstjóri
var sendur í hringferð um landið
án leiðsögumanns, en erlendur
fylgdarmaður sem aldrei hafði áður
komið til landsins átti að gegna því
hlutverki. Það þýddi að bílstjórinn
þurfti í senn að aka og miðla hóp-
stjóranum af þekkingu sinni jafn-
óðum og var því í raun orðinn eins
konar ökuleiðsögumaður án þess
að fá greitt fyrir það sérstaklega. Ég
grennslaðist fyrir um þetta mál hjá
íslenska ferðaþjónustufyrirtækinu
og fékk þau svör að þau vildu að
sjálfsögðu helst hafa íslenskan, fag-
lærðan leiðsögumann í öllum ferð-
um, en að erlendi viðskiptavinurinn
teldi það óþarfa kostnað, nánast
munað. Og þar sem kúnninn ræður
verður þetta stundum niðurstaðan.
Okkur leiðsögumönnum finnst
þetta afar miður, enda bitnar það
sannarlega á gæðum þjónustunnar
og öryggi ferðamannanna, eins og
dæmin sanna.
Er möl dýrmætari en ferðafólk?
Það er gömul saga og ný að þær
stéttir sem eru að sinna fólki og
vinna með það þurfa stöðugt að
berjast fyrir bættari kjörum. Dæmin
eru mýmörg, en hér nægir að nefna
hjúkrunarfræðinga og kennara.
Annað dæmi: Rútubílstjóri sem hafði
ekið ferðamönnum um landið þvert
og endilangt um tíu ára skeið missti
vinnuna þegar Covid-19 skall á og
ferðaþjónustan hrundi skyndilega.
Hann fékk strax vinnu við að keyra
vörubíl, við malarflutninga í vega-
gerð eða eitthvað slíkt. Hann var auð-
vitað feginn að fá aðra vinnu strax og
var lítið að spá í launin fyrr en hann
fékk útborgað. Tímakaupið var þrjá-
tíu prósentum (30%) hærra fyrir að
aka möl en aka með farþega. Hann
var auðvitað hæstánægður með það,
en þegar ferðaþjónustan hrökk aftur
í gang í fyrra fór hann aftur að aka
rútu, enda mun skemmtilegra að aka
fólki en möl. Skilaboðin frá atvinnu-
rekendum eru sem sagt þessi: möl er
dýrmætari farmur en fólk. Hvers lags
verðmætamat er þetta eiginlega?
Gæði og fagmennska hljóta að
vera hagsmunamál allra sem starfa
í ferðaþjónustunni, ekki græðgi og
tækifærismennska eins og við í Leið-
sögn höfum sorglega oft orðið vitni
að. Eitt helsta vandamálið í fyrra-
sumar var skortur á faglærðum og
reyndum leiðsögumönnum vegna
þess að margir þeirra hurfu til ann-
arra starfa vegna ótryggs ráðningar-
sambands og lélegra launa og hika
jafnvel við að gera það nú þegar
stefnir í stórt ár í greininni. Var
það (og er) vegna þess að við erum
„bara“ að þjóna fólki sem hingað er
komið til að njóta landsins okkar?
Þetta þarf vitaskuld að laga til að
við getum þjónað farþegum okkar
sómasamlega. Við sem vinnum í
ferðaþjónustunni verðum að vinna
að því saman. Öllum, farþegum sem
og ferðaþjónustunni allri, til heilla. n
Möl dýrmætari farmur en ferðafólk

Friðrik Rafnsson
formaður
Leiðsagnar - félags
leiðsögumanna
Skilaboðin frá atvinnu-
rekendum eru sem
sagt þessi: möl er dýr-
mætari farmur en fólk.
Hvers lags verðmæta-
mat er þetta eiginlega?
Flestir skyni gæddir
menn vita, að ekkert
átta vikna spendýr
hefur náttúrulega
burði til að standa á
eigin fótum, eitt með
sjálfu sér.
Þessa dagana er UST (Umhverfis-
stofnun) að fjalla um og undirbúa
tillögur um hreindýraveiðar til
umhverfisráðherra, Guðlaugs Þórs
Þórðarsonar. Hann ákveður svo,
hverjar reglur um hreindýraveiðar
skulu gilda 2023; hversu mörg dýr
má drepa, tarfa og kýr, og á hvaða
tíma. Það er auðvitað sá ljóður á
þessu máli, að ráðherra sjálfur er
hreindýraveiðimaður, en lengi má
manninn reyna.
Fyrirkomulag veiða til þessa
Yfirleitt hefur fjórða hvert dýr verið
drepið ár hvert. Þetta er auðvitað
feikihátt hlutfall. Árvisst áfall og
uppnám í hverri hreinfjölskyldu.
Fjölskyldur hreindýra halda
líka saman, eins og fjölskyldur
allra spendýra. Hjá þeim ríkir líka
væntumþykja, söknuður og sorg.
Farið er að fella tarfa mest 1.-15.
júlí. 1. ágúst mega svo veiðimenn
fara að skjóta hreinkýr.
Þær eru allf lestar með kálfa, sem
fæðast seinni hluta maí, jafnvel
fram í júní, og eru þeir yngstu rétt
7-8 vikna, þegar farið er að drepa
mæðurnar frá þeim.
Flestir skyni gæddir menn vita,
að ekkert 8 vikna spendýr hefur
náttúrulega burði til að standa á
eigin fótum, eitt með sjálfu sér,
enda eru hreinkýr mylkar til 5-7
mánaða aldurs kálfa, og fylgja þeir
móður sinni fram á næsta vor, ef
bæði lifa.
Hreindýr teljast fyrst fullvaxin
2 vetra.
Þennan tímaramma má kalla
lögmál náttúrunnar sjálfrar.
Tilmæli UST um að geldar kýr
séu fyrst veiddar, eru bara tilraun
til að sminka athæfið.
Staðhæfingar veiðimanna og
fylgismanna þeirra
Í blaðaviðtali sagði formaður félags
leiðsögumanna hreindýraveiði-
manna, sem talist getur talsmaður
Náttúrustofu Austurlands og veiði-
manna líka, þetta: „Í rauninni
höfum við ekkert í höndunum
um það, að það (lengdur griðatími
kálfa) breyti einhverju fyrir kálfana,
af því að sú rannsókn er ekki til“.
Þessum staðhæfingum virðist
UST og umhverfisráðherra trúa,
þótt vísindalegar rannsóknir, sem
þessir aðilar ættu að hafa greiðan
aðgang að, sýni allt annað.
Þetta segja vísindin nefnilega
Það eru til margvíslega heimildir,
vísindagreinar, sem sýna og sanna,
hversu erfitt uppdráttar ungviði,
sem misst hefur móður sína, á sér.
Hér eru nokkrar slíkar:
„Kálfur, sem missir móður sína,
hefur minni lífslíkur að vetri, þar
sem hann nýtur ekki mjólkur né
leiðsagnar hennar við beitina“
(Sjennberg and Slagsvold“ (1968)).
„Það hefur afgerandi þýðingu
fyrir afkomumöguleika afkvæma
stórra spendýra á norðurhveli jarð-
ar og möguleika þeirra til að lifa af,
hversu lengi og í miklum mæli þau
njóta umhyggju og umönnunar for-
eldra“ (Stearns (1992)).
„Niðurstaðan var, að færri móður-
lausir kálfar lifðu af en þeir, sem
móður áttu (Joly (2000)).
„Munaðarleysingjum, sem eru
lægstir í goggunarröðinni, er oft
ýtt út í jaðar hópsins“ (Green et al.
(1989)).
„Kostir náins sambands móður
og afkvæmis, umfram mjólkurgjöf,
felast í umönnun, vernd og kennslu
móður á grunnvenjum, nýtingu
beitilands, leiða til að lifa af og leita
sér skjóls“ (Lent (1974)).
Hvað segir Fagráð um
velferð dýra?
Fagráð um velferð dýra á að vera
UST og umhverfisráðherra „... til
ráðuneytis um stefnumótum og
einstök álitaefni, er varða málefni
á sviði velferðar dýra“ skv. lögum.
Haustið 2019 beindi Fag ráðið
þessum tilmælum til UST og
umhverfisráðherra: „að kýr verði
ekki skotnar frá kálfum yngri en
þriggja mánaða ...“.
Þetta hefði þýtt, að veiðitími
kúa hefði ekki mátt hefjast fyrr en
1. september, í stað 1. ágúst. Hefði
verið spor í rétta átt.
Á fundi með UST, Náttúrustofu
Austurlands og umhverfisráðuneyt-
inu í janúar 2020, bætti Fagráðið svo
um betur, að betur athuguðu máli,
og lagði fram skýr tilmæli um, að
hreinkýr yrðu ekki drepnar frá
kálfum sínum svo lengi, sem þær
væru mylkar, mjólkandi, sem var
auðvitað málefnaleg og mannúðleg
hugsun og tillaga og í samræmi við
lögmál náttúrunnar.
Skv. henni hefði fyrst mátt veiða
hreinkýr 1. nóvember, þegar kálfar
væru 5 mánaða. Hefði staða þeirra
gagnvart vetri og lífsbaráttunni þá
auðvitað stórbatnað.
Hvað gerir ráðherra nú?
Guðlaugur Þór gerði ekkert með
þetta í fyrra. Áhrif Skotvíss, veiði-
manna og hagsmunaaðila eru mikil.
Hagsmunaaðilar fá á annað hundr-
að milljónir á ári í sinn hlut á grund-
velli greiddra hreindýraveiðileyfa.
Skv. síðustu tölum, sem undir-
ritaður hefur (2013), fengu land-
eigendur/ábúendur 106,8 milljónir,
Náttúrustofa Austurlands 8,5 millj-
ónir og UST sjálf 20,4 milljónir. Eru
þá tekjur Austfirðinga af hreindýra-
veiðimönnum, sem eru þar í þús-
undatali á ferð, hvert sumar/haust,
ótaldar.
Hér eru auðvitað mikil og sterk
öfl á ferð, sem vilja sem mestar veið-
ar, hvað svo sem það kostar dýrin,
líðan þeirra og velferð.
Þessi öfl hafa leitt til þess, að UST
og ráðherra hafa misvirt lögmál
náttúrunnar við ákvörðun veiði-
tíma kúa.
Stóra spurningin er, hvort ráð-
herra hafi vilja og getu til að virða
lögmál náttúrunnar, að tilmælum
Fagráðs, fyrir 2023. n
UST og umhverfisráðherra misvirða lögmál náttúrunnar
Ole Anton
Bieltvedt
samfélagsrýnir og
dýraverndarsinni
14 skoðun FRÉTTABLAÐIÐ 17. jAnúAR 2023
ÞRIðJuDAGuR