Fylkir - 01.12.2022, Blaðsíða 9

9FYLKIR - jólin 2022
°
°
út í loftið, þótti gott fyrir fuglinn
að komast heim aftur. Áhrifin á
fuglinn voru minni en ella.“
Stundum fékk Óskar heilu kass-
ana fulla af pysjum úr miðbænum.
Pálmi Freyr sonur hans safnaði
þeim saman eftir að krakkarnir í
bænum, sem leituðu að pysjum til
að sleppa, voru farnir að sofa, þá
fékk Pálmi að vera í friði. Pysjurn-
ar, sem Óskar merkti á Stórhöfða,
komu gjarna aftur á sína staði,
þrátt fyrir flutninginn á Stórhöfða,
aðallega í Ystakletti, minnst tveim-
ur árum eftir að þeim var sleppt.
Ársgamall lundi
veiðist ekki. Í upp-
hafi var allt sent
með venjulegum
pósti, síðar með
tölvupósti.
Eitt af síðustu
verkum Finns
Guðmundssonar
var að biðja Óskar
að draga úr merk-
ingum á fullorðn-
um lunda sem
hann veiddi í háf.
„Ég velti fyrir mér
hvort ég ætti bara
að hætta þessu,
það var ekkert
gaman lengur. Þá
sneri ég mér meira
að fýl, og pysjum,
ég mátti merkja
þær. Merkin ko-
stuðu pening og
þetta var endur-
tekning.“ Fýllinn
var erfiður viður-
eignar þar sem
hann ver sig með
spýjum sem lykta illa.
Mörgum kann að virðast sem
natni Óskars og afrakstur við
fuglamerkingar áratugum saman
jaðri við merkingarlausa áráttu.
Það er ekki svo. Óskari var annt um
að fylgjast með atferli og örlögum
merktra lunda, ekki aðeins áfanga-
stað þeirra. Kunningi hans Ragnar
Axel Helgason, lögreglufulltrúi í
Eyjum, sem veiddi mikið af lunda,
færði honum gjarna merkta lunda
sem hann veiddi á Höfðanum,
lagði þá fyrir framan íbúðarhúsið.
Óskar skoðaði merkin, valdi úr þá
fugla sem hann hafði merkt sem
pysjur og sendi þá til frekari athug-
unar með flugi til Reykjavíkur.
Þetta samstarf varði í mörg ár og
varpaði ljósi á þroska og hátterni
lunda. Í ljós kom að lundinn verpir
fyrst fimm ára gamall. Óskar telur
líklegt að fjögurra ára fugl komi til
Eyja fjögurra ára gamall til að huga
að varpstað ári síðar. Óskar skrifaði
skýrslur sínar jafnóðum og sendi
til Reykjavíkur, fyrst til Finns, Ævars
og, að lokum, Guðmundar A. Guð-
mundssonar.
Sumir fuglamenn, meðal annars
Óskar, hafa lýst sprengikrafti
adrenalíns í æðum sínum þegar
þeir glíma við að handsama fugl
og merkja. „Það var eiginlega það
skemmtilegasta sem ég gerði að
veiða fuglinn með háf og merkja,“
segir Óskar. Hann minnist líka
glímu sinnar við snjótittlinga: „Ég
vissi ekki hvernig hægt væri að
veiða þá. Svo bjó ég til gildru úr
neti sem svínvirkaði. Stundum
veiddi ég svo mikið að ég hafði
ekki við að merkja.“ Mest veiddi
hann 350 lunda á einum degi,
þá hefur hann tekið sér stutt hlé
til að taka veðrið. Mörgum sam-
borgurum hans þóttu hins vegar
fuglaveiðar hans ekki merkilegur
veiðiskapur.
Fuglavinurinn
Fuglamerkingarnar höfðu auðvit-
að annan og æðri tilgang eins og
frumkvöðlarnir höfðu skrifað um.
Laun Óskars voru annars vegar vit-
neskjan um ferðir fuglanna, sem
hann sjálfur merkti, og svo hitt að
fuglarnir snertu hann, honum var
annt um byggðir þeirra og velferð
og sumir urðu vinir hans. Stundum
fylgdist hann sorgmæddur með
örlögum pysja sem verið var að
sleppa. Mávar tylltu sér á nálæga
kletta og fygldust með, réðust svo
á bjargarlausar pysjurnar þegar
þær höfðu lent í sjónum.
Kristján Egilsson, ljósmyndari og
forstöðumaður Náttúrugripasafn-
ins í Eyjum, færði Óskari eitt sinn
þrjá rituunga og fól honum að ala
þá upp. Ungarnir höfðu dottið úr
hreiðrum í Fiskhellum. Óskar hafði
fuglana í garðin-
um hjá sér, það
veitti þeim aðhald
og kom í veg fyrir
að þeir færu. „Það
var gaman að sjá
þegar þeir fóru að
fljúga“ segir Óskar.
„Eitt sinn þegar
ég var að drekka
teið mitt sá ég
einhverju hvítu
bregða fyrir, þá
voru þeir komnir
á flug. Það skrýtna
var að ég hélt þeir
myndu koma aft-
ur að kvöldi eftir
að þeir fóru að
fljúga og sofa í sínu
hreiðri. Það var
alveg öfugt. Þeir
fóru burt á nótt-
unni, komu svo að
morgni að fá sér að
éta. Svo flugu þeir
yfir girðinguna.
Þetta stóð í hálfan
mánuð, frá því að
þeir fóru að fljúga þangað til þeir
hættu að koma. Þeir komu dag-
lega, en hurfu svo á brott.“
Óskar hafði gaman af að ala upp
unga. Eitt sinn gekk hann að ritu-
unga niðri í fjöru, alveg við það að
deyja. Rituungum gengur oft illa
að bjarga sér á haustin, þeir verða
að bjarga sér sjálfir. Óskar tók ung-
ann að sér. Mynd af ritunni á öxl
Óskars, tekin af Friðriki Jessyni,
hangir yfir eldhúsborðinu á Sel-
fossi. Ritan var svo illa haldin að
hún þurfti að vera í fóstri í nokkra
mánuði, frá október fram í maí. Rit-
an hafði þann sið að setjast alltaf á
þröskuldinn í eldhúsinu í Höfðan-
um, ábúendur þurftu að vara sig
og klofa yfir. Einn daginn rak móð-
ir Óskars sig í ungann, en hann
slapp með skrekkinn. Ritan gerði
mannamun, kæmu gestir lét hún
sig hverfa. Þegar ritan loks kvaddi
flaug hún í nokkra hringi kring um
húsið og hvarf svo á brott, og síð-
an hefur ekkert til hennar spurst.
Þá ól Óskar upp tvo fýlsunga, al-
veg frá því að þeir komu úr eggi og
þar til þeir flögruðu út í heim. „Þeir
hændust að manni, en það var svo
merkilegt,” segir Óskar, „að þetta
voru gerólíkar persónur, gjörólík
skapgerð, furðulega ólíkir.“ Ann-
ar fuglinn hafði engan áhuga á
fóstursystkini sínu, allt snerist um
að fá eitthvað ætilegt. Hann kom
aðeins til að fá sér að éta. „Hinn
vildi félagsskap, vildi bara vera hjá
manni,. Ég strauk honum um nef-
ið. Hann var ánægður þótt hann
fengi ekkert að borða. Fuglarnir
tengdust mér. Svo flugu þeir burt
eins og aðrir fuglar og komu ekki
aftur.“
Samskipti Óskars við æðarkollur
eru sérstakur kapítuli, enda hef-
ur fuglinn löngum verið hændur
að mönnum og aðlagast þeim.
Stundum verptu kollur við vitann,
þær voru spakar eins og heimaln-
ingar. Ein kollan kom til hans í
þrettán ár og verpti á góðum stað,
undir steini í skjóli fyrir austan-
áttinni. Hún var einn af vinafuglum
Óskars. Hann merkti hana, en hún
náðist ekki annars staðar. Fuglinn
var tilætlunarsamur og þegar
hann var að gefa henni var hún
ekkert að teygja sig eftir matnum:
„Þegar ég kom með ætið opnaði
hún gogginn og ég stakk ætinu
upp í hana. Hún ætlaðist bara til
að maður þjónaði sér. Var ekkert
að hafa fyrir hlutunum.“ Kollan fór
svo út á sjó þegar ungarnir voru
komnir úr eggi.
Þegar kollan var búin að unga
út sótti Óskar jafnan körfu handa
henni og sópaði ungunum saman,
„hún var harðánægð með það.”
Þegar hann fór með kolluna í
fjöru hallaði hann körfunni til að
auðvelda fjölskyldunni að stinga
sér í hafið. „Það var eins og kollan
myndi eftir þessu næsta ár, svo
var eins og hún væri að telja ung-
ana þegar hún sveiflaði höfðinu
til og frá.“ Eitt skiptið vildi kollan
ekkert fara. Henni fannst það ekki
tímabært: „Ég fór þá með körfuna
heim, með ungunum og kollunni.
Fór svo aftur niður í fjöru dálítið
seinna. Það var sama, hún vildi
ekkert fara. Þá fannst mér nóg
komið. Ég gerði hreiður í þaranum
og setti ungana ofan í og kolluna
á. Svo fór ég. Kollan sat keik, eins
og hún væri uppstoppuð, hreyfði
sig ekkert.“
Það hefur verið dekrað við þessa
kollu. Eitt árið eftir að hún hvarf
hélt Óskar að hún væri komin
heim á ný, þá var kolla komin á
hreiðrið. „Svo ég fer að taka til æti.
Ekki til að tala um að éta það. Það
var svo skrýtið. Þá leit ég á merkið
á fuglinum og það reyndist vera
allt annað númer. Fuglinn var
komin í hreiður hinnar kollunnar
sem sennilega var dáin. Kollurnar
könnuðust við mann.“
Vitavörðurinn frá Höfðanum
fylgist ekki með fuglum leng-
ur. Hann sér svo illa, segir hann.
Óskar og fuglasafnið hans. Ljósmynd: Gísli Pálsson.
Óskar hugar að kollunni sinni. Ljósmynd: Kristján Egilsson.
Fuglamerkingarnar höfðu
auðvitað annan og æðri tilgang
eins og frumkvöðlarnir höfðu
skrifað um. Laun Óskars voru
annars vegar vitneskjan um
ferðir fuglanna, sem hann sjálfur
merkti, og svo hitt að fuglarnir
snertu hann, honum var annt
um byggðir þeirra og velferð og
sumir urðu vinir hans. Stundum
fylgdist hann sorgmæddur með
örlögum pysja sem verið var að
sleppa. Mávar tylltu sér á nálæga
kletta og fygldust með, réðust svo
á bjargarlausar pysjurnar þegar
þær höfðu lent í sjónum.