Fylkir - 01.12.2022, Blaðsíða 24

24 FYLKIR - jólin 2022
°
°
Gunnar Ólafsson fæddist árið
1864, á þeim tíma sem Ísland
var enn gamaldags og staðn-
að bændasamfélag undir stjórn
danskra yfirvalda þar sem hlutirn-
ir höfðu lítið breyst í árhundruði.
Vistarbandið var enn í gildi, vél-
væðing bátaflotans ekki hafin,
sjálfstæðisbaráttan á byrjunar-
stigi og um fjórðungur þjóðarinn-
ar, mest ungt og hraust fólk, kaus
að freista gæfunnar í nýju landi
vestanhafs. Fiskveiðar kringum
landið voru að mestu stundaðar
af útlendingum og einnig versl-
un og þjónusta við landsmenn.
Gunnar tilheyrir fyrstu kynslóð
Íslendinga sem lét til sín taka í
atvinnulífi hér á landi. Hann sá
möguleikana bæði í verslun og
útgerð.
Gunnar var næst elstur 11 systk-
ina sem öll voru fædd og uppalin
í Sumarliðabæ. Foreldrar hans
stunduðu dæmigerðan sjálfs-
þurftarbúskap eins og þá tíðkað-
ist. Híbýlin voru torfbær eins og
meginþorri landsmanna bjó í.
Í endurminningum sínum segir
Gunnar frá bústörfum í Sumarliða-
bæ, hve samhentir foreldrar hans
voru, hvernig þau hugsuðu um
jörðina og fjölskyldan öll tók þátt
í. Þau unnu að jarðarbótum, höfðu
kálgarð, sléttuðu tún, héldu við
torfbænum svo að Sumarliðabær
var orðinn eftirsóknarvert býli á
búskaparárum þeirra. Bræðurnir
stunduðu einnig sjósókn með föð-
ur sínum og réru út frá Stokkseyri
og Faxaflóa, hann var formaður á
sex bátum á sínum yngri árum.
Sumarliðabær
Fjölskyldan hélt bú á Sumarliða-
bæ 1860-1896. Þau voru leiguliðar
eins og þorri landsmanna á þess-
um tíma. Tvisvar byggðu þau upp
öll bæjarhúsin, seinna skiptið árið
1894, og höfðu alltaf staðið í skil-
um og greitt landskuld og leigu af
landinu.
Foreldrar Gunnars sóttust eftir
að kaupa landið en fengu ekki. Á
þessum tíma voru leiguliðar svo
gott sem réttlausir. Þá gerist það
að Magnús Torfason, sýslumað-
ur í Rangárvallasýslu, lætur bera
Ólaf Þórðarson og fjölskyldu út
af jörðinni af þeirri einu ástæðu
að hún var orðin eftirsóknarverð
og torfbænum vel við haldið. Þeir
sem þekkja sögu Gunnars Ólafs-
sonar vita að þetta fyrirgaf hann
aldrei, svo að ekki sé meira sagt og
eyddi hann töluverðu púðri á ævi
sinni í að gagnrýna embættisstörf
Magnúsar Torfasonar. Færa má
rök fyrir því að þessi atburður hafi
mótað skoðanir Gunnars á hinu
opinbera og stjórnsýslunni um
alla framtíð.
Ólafur Þórðarson faðir hans lést
1896. Ekki er mér kunnugt um
dánarorsök en ljóst er að útburður-
inn gekk mjög nærri fjölskyldunni.
Ekkjan Guðlaug og yngri systk-
in fluttust til Reykjavíkur og lést
móðir Gunnars þar árið 1920.
Á Sumarliðabæ var lögð áhersla
á að börnin lærðu lestur, skrift og
reikning fyrir fermingu og tóku
báðir foreldrar þátt í að kenna
börnum sínum.
Gunnar hafði
alltaf mikinn
áhuga á skólamál-
um og menntun
barna þótt sjálfur
hefði hann ekki
átt kost á langri
skólagöngu.
Árin í Vík
Gunnar og Jó-
hanna Eyþórsdótt-
ir langamma mín
(f. 1870) gengu í
hjónaband árið
1898 og bjuggu
fyrst í Reykjavík.
Faðir hennar var Eyþór Felix-
son sem var Vesturlandspóstur
um árabil og síðan kaupmaður í
Reykjavík.
Jóhanna og Gunnar fluttust fljót-
lega til Víkur í Mýrdal og bjuggu
þar með börnin sín fimm fram til
ársins 1909. Heimili þeirra var í
Kaupfélagshúsinu, í risíbúð fyrir
ofan Bryde-verslunina.
Gunnar var einnig liðtækur sjó-
maður þótt verslunarstörf væru
hans aðalstarf. Engin hafnarað-
staða var í Vík, þótt þar væri um-
fangsmikill verslunarrekstur og
var farið út á báti til að ferja í land
bæði vörur og fisk.
Árin í Vík voru fjölskyldunni góð
og þar slitu elstu börnin barns-
skónum. En Gunnar hafði stærri
plön og greip tækifærið þegar
það gafst til að söðla um og flytj-
ast til Vestmanneyja. Þar var helsta
höfn landsins og öll skip á leið til
Íslands höfðu þar viðkomu. Hann
varð fljótlega umboðsaðili fyrir
Eimskipafélag Íslands í Vestmann-
eyjum.
Í Vestmannaeyjum
Fjölskyldan kom sér vel fyrir í Vest-
manneyjum. Þau bjuggu fyrst
í Garðhúsum við Kirkjuveg 14
og síðan byggðu þau húsið Vík
sem enn stendur við Bárustíg 13.
Byggt var stórt og gott hús fyrir
fjölskylduna og ekkert til sparað.
Húsið er á þrem hæðum, stórar
svalir á efstu hæð þar sem Heima-
klettur blasir við. Í kjallara hússins
voru herbergi fyrir þjónustufólki
og voru vinnukonur stundum eins
og hluti af fjölskyldunni.
Börn Jóhönnu og Gunnars
Gunnar og Jóhanna eignuðust
fimm börn: Ólaf, Sigurð, Nönnu,
Guðlaugu og Eyþór.
Ólafur var elstur, f. 1899. Hann
þótti myndarlegur maður, var
hávaxinn og ljós yfirlitum, ungur
maður með framtíðina fyrir sér.
Hann stundaði verslunarnám í
Danmörku og starfaði síðan við
hlið föður síns í fyrirtækinu.
Ólafur var einn þeirra manna
sem drukknuðu við Eiðið 16. des-
ember 1924. Slysið varð þegar
farið var á báti út í Gullfoss með
Halldór lækni og átta aðra menn.
Er þetta eitt hörmulegasta sjóslys
sem orðið hefur í Vestmannaeyj-
um og er enn í minnum haft.
Lík Ólafs fannst aldrei. Lét Gunn-
ar, faðir hans, fjóra menn ganga
fjörur frá Þorlákshöfn til Landeyja
í þrjá mánuði eftir slysið. Ólafur var
fjölskyldunni mikill harmdauði og
skildi andlát hans eftir sig djúp sár
sem aldrei gréru. Gunnar Ólafsson
varð aldrei alveg samur maður
eftir þetta slys. Þarna missti hann
sinn elsta son og arftaka í fyrirtæk-
inu.
Sigurður Ásgeir var næstelstur,
fæddur 1902. Hann stundaði
verslunarnám í Bergen og starfaði
síðan við verslunar- og útgerðar-
fyrirtæki föður síns og var meðeig-
andi frá árinu 1925. Kona hans var
Sigríður Geirsdótt-
ir frá Kanastöðum
og eignuðust þau
tvö börn.
Sigurður lést
1941, og var það
mikill áfall fyrir fjöl-
skylduna. Jóhann
Þ. Jósefsson lýsir
Sigurði svo í minn-
ingargrein: „Sig-
urður Gunnarsson
var maður yfirlæt-
islaus og hæglátur
í öllu dagfari, dulur
í skapi en skap-
maður, þótt hann
stillti vel skap sitt
alla jafna. Hann var maður dreng-
lyndur og vildi hvers manns götu
greiða, en ekki síst þótti hinum
minni máttar gott til hans að leita.“
Nanna fæddist 1903. Hún var
tvígift og barnlaus og bjó lengi í
Kaupmannahöfn. Nanna er eina
systkinið sem ég kynntist og kom
hún oft á heimili afa og ömmu,
Guðlaugar og Andrésar. Hún var
mjög sérstök kona og átti óvenju-
legt lífshlaup.
Nanna vel að gáfum gædd og
vildi mennta sig en erfiður augn-
sjúkdómur kom í veg fyrir það.
Hún leitaði sér lækninga erlendis
og fékk nokkurn bata. Hún unni
tónlist og menntaði sig í píanó-
leik og tónfræði og lærði hjá Páli
Ísólfssyni. Annað hugðarefni
hennar voru indversk fræði sem
hún lagði stund á í Kaupmanna-
höfn. Má fullyrða að það hafi verið
mjög óvenjulegt á þeim tíma. Um
þetta efni skrifaði hún fjölmargar
ritgerðir og hafði lokið handriti
að bók en vegna heilsuleysis varð
ekki að útgáfu hennar. Myndir
af Nönnu sýna heimskonu, vel
klædda en hún var samt mjög hlé-
dræg og fáskiptin.
Guðlaug amma mín var fædd
1905. Hún átti góða barnæsku á
hinu stóra heimili í Vík við Báru-
stíg. Þar voru alltaf vinnukon-
ur sem gerði það að verkum að
bæði amma og Nanna þurftu
aldrei að taka þátt í heimilisstörf-
um og kunnu hvorki að elda mat
né sauma út þegar þær fluttu að
heiman. En báðar lærðu þær á pí-
anó á sínu heimili.
Guðlaug amma varð fyrir þeirri
ógæfu að veikjast af berklum um
fermingaraldur og var send á Víf-
ilstaði þar sem hún dvaldist öll
sín unglingsár. Í bréfasamskipt-
um milli hennar og föður henn-
ar má lesa mikla umhyggjusemi
gagnvart henni og væntumþykju.
Henni bárust fjölmargar sendingar
og bréf á Vífilstaði, en þar dvaldist
hún yfir nokkur jól. Guðlaug náði
bata af berklunum og útskrifaðist
1924, þá 19 ára gömul, en hún náði
samt aldrei alveg fullri heilsu aftur.
Eftir útskrift frá Vífilstöðum dvaldi
hún í Noregi sér til heilsubótar,
og var í kvennaskóla þar sem hún
lærði ensku, norsku og tók píanó-
tíma. Afa mínum, Andrési Þormar,
giftist hún árið 1930 og eignuðust
þau tvo syni.
Eyþór var yngstur, fæddur 1908.
Hann lauk stúdentsprófi frá MR 18
ára gamall og lagði stund á lækn-
isfræði við Háskóla Íslands. Hann
fór síðan í framhaldsnám til Dan-
merkur og seinna til Þýskalands
og sérhæfði sig í háls-, nef- eyrna-
lækningum. Eftir nám vann hann
sem aðstoðarlæknir á Vífilstöðum
og var síðan með eigin starfstöð í
Reykjavík. Kona hans var Valgerð-
ur Eva Vilhjálmsdóttir hjúkrunar-
fræðingur og eignuðust þau fjög-
ur börn. Þau munu hafa kynnst
þegar þau bæði unnu á Vífilstöð-
um.
Gunnar Ólafsson:
Ákveðinn og umhyggjusamur
fjölskyldumaður
ANDREA ÞORMAR ER LIST- OG SAFNA-
FR ÆÐINGUR. HÚN ER B ARNA-B ARNA-
B ARN GUNNARS ÓL AFSSONAR.
FAÐIR HENNAR, GUNNAR ÞORMAR
TANNL ÆKNIR Í RE YK JAVÍK , VAR SONUR
GUÐL AUG AR GUNNARSDÓT TUR (ÓL AFS-
SONAR) OG ANDRÉSAR ÞORMAR, AÐAL-
FÉHIRÐIS L ANDSÍMANS.
GREINARHÖFUNDUR:
ANDREA
ÞORMAR
Gunnar Ólafsson konsúll og kaupmaður ásamt konu sinni Jóhönnu Eyþórsdóttur og börnum þeirra.
Guðlaug (f. 1905), Nanna (f. 1903), Ólafur (f. 1899), Sigurður (f. 1902) og Eyþór (f. 1908).
Húsið Vík við Bárustíg var heimili Gunnars og fjölskyldu í Eyjum.
Árin í Vík voru fjölskyldunni
góð og þar slitu elstu börnin
barnsskónum. En Gunnar hafði
stærri plön og greip tækifærið
þegar það gafst til að söðla um
og flytjast til Vestmanneyja. Þar
var helsta höfn landsins og öll
skip á leið til Íslands höfðu þar
viðkomu.