Fylkir - 01.12.2022, Blaðsíða 20

20 FYLKIR - jólin 2022
°
°
síðustu öld þegar mesta gróskan
var í skipasmíðum þar. Hann vann
að smíði flestra bátanna í slippn-
um hjá Ársæli á Fögrubrekku og
var aðalhönnuður fyrirtækisins,
teiknaði sjálfur eina 7 báta sem
þóttu í senn glæsilegar fleytur
og góð sjóskip. Einn af þekktustu
bátum hans var Jón Stefánsson VE
49 sem var happafleyta og á hann
fiskaðist mikið. Guðrún VE 163 var
t.d. systurskip hans og líka Kári VE
47 og Björg NK 103. Þetta voru
rennilegir bátar, stýrishúsið rúm-
gott og með mörgum gluggum.
Runólfur mun líka hafa teiknað
Hannes lóðs VE 200 sem Jóhann
Pálsson lét smíða í Svíþjóð.
En tíminn líður og öll mannanna
verk eru forgengileg. Bátar Runólfs
eru nú horfnir og þau hjón, Krist-
ín Skaftadóttir og Runólfur skipa-
smiður, löngu látin. Öll systkini
Laugu eru dáin, hún stendur ein
eftir. Hilmisgata 7 er mesta prýði á
sínum stað en þar er komið annað
fólk. „Þannig er lífið“ segir Guðlaug
Kristín Runólfsdóttir, Vestmann-
eyingur og ávallt Vestmanneying-
ur! „Fullorðin kona sem er með
mér í ræktinni spurði mig í gær
hvort ég væri úr Reykjavík. Nei,
sagði ég án þess að hugsa mig um,
ég er Vestmanneyingur! En ég hef
búið hér í borginni í 70 ár.“
Kristín Skaftadóttir í Litlabæ.
Móðir Laugu, Kristín Skaftadóttir,
átti mikinn ættgarð í Vestmanna-
eyjum. Foreldrar hennar, Margrét
Jónsdóttir og Skafti Gíslason á
Suður-Fossi í Mýrdal, eignuðust 11
börn. Kristín missti móður sína af
barnsförum þegar hún var aðeins
6 ára og yngri systkini hennar fóru
þá í fóstur á nálægum bæjum eins
og siður var. En Kristín fór til móð-
ursystur sinnar í Vestmannaeyjum,
Kristínar Jónsdóttur í Litlabæ sem
var gift Ólafi Ástgeirssyni og varð
fósturbarn þeirra.
„Þetta var snöggt og óvænt and-
lát og þar við bættist mikil sorg
fyrir mömmu að skilja við systkini
sín. En hún tók gleði sína fljótt aft-
ur því að fólkið í Litlabæ tók henni
svo vel. Það var gott að vera í bað-
stofunni þar, mikið fjör, margt fólk
og margir gestir. „Manngott fólk“
sagði mamma um þau í Litlabæ.“
Runólfur bátasmiður og Krist-
ín Skafta, eins og þau voru oftast
kölluð, giftu sig 1924 og ári síðar
byggði Runólfur Brimberg með
Ólafi í Litlabæ, tengdaföður sín-
um ef svo má kalla. Það hús var og
er norðan við Litlabæ, var byggt
í túninu þar. Runólfur og Kristín
voru í vesturendanum en fóstur-
foreldrar hennar, Ólafur og Kristín
Jónsdóttir, voru í austurendanum.
En þarna varð fljótt of þröngt um
foreldra Laugu þegar fjölskyldan
stækkaði. Þeim þótti garðurinn
kringum húsið líka vera lítill. Svo
að þau réðust í að byggja Hilmis-
götu 7 árið 1930 og fluttust þang-
að og áttu þar heima upp frá því.
Líf og fjör í Litlabæ.
„Já, mamma og Ási í Bæ voru
systrabörn en líka uppeldissystkin.
Þegar ég var að alast upp var mikill
samgangur á milli okkar og Litla-
bæjar-fólksins. Það var óskaplega
hlýlegt þar og allir velkomnir. Mik-
ið sungið! En við vorum auðvitað
meira á Brimbergi hjá Kristínu og
Óla, „afa og ömmu“ eins og ég kall-
aði þau.“
Gömlu hjónin í Litlabæ, foreldrar
Ólafs, Ástgeir Guðmundsson báta-
smiður og Kristín Magnúsdóttir,
voru orðin roskin þegar mamma
Laugu kom til Eyja. Margt hefur
verið skrifað um Ástgeir og bát-
ana hans en Kristín gamla í Litla-
bæ var líka merkileg kona, ættuð
frá Berjanesi í Vestur-Landeyjum.
Lauga man hana vel, hún dó 1938.
„Hún var blíðlynd og góð kona, en
orðin mikill sjúklingur þegar ég sá
hana, með krepptar hendur eftir
erfiða lífsbaráttu.“
Ási í Bæ segir frá ömmu sinni í
bókinni góðu, Skáldað í skörðin.
Það var stórt hjartarúm hjá henni
og mikið pláss í baðstofunni litlu í
Bæ. Alltaf hægt að bæta við fólki,
annaðhvort í fóstur eða til skemmri
dvalar. Þórunn Ketilsdóttir, „Tóta
í Uppsölum“ kom t.d. til Eyja ung
kona, sveitarómagi úr Mýrdalnum
sem var að leita sér lækninga. Hún
var fyrst í Nýborg hjá frændfólki
en bað svo Kristínu Magnúsdóttur
um að fá að koma
til hennar í Litlabæ
og dveljast þar um
tíma. Þó að þar væru
aðeins tvö herbergi
en sjö börn fannst
pláss fyrir Tótu og
þar var hún í 18 ár.“
Þetta var eins og í
Brekkukoti Laxness.
Ási lýsir þessu fólki á
lifandi hátt í endur-
minningabók sinni.
Fimm Stínur.
Það voru fimm
Kristínar eða Stín-
ur í Litlabæ: Elst
var Kristín gamla
Magnúsdóttir frá Berjanesi, kona
Ástgeirs bátasmiðs. Þá Kristín Ást-
geirsdóttir (Stína frænka í Hafnarf-
irði, Stína stóra), dóttir þeirra. Hún
var gift Engilbert Á. Guðmunds-
syni smið og verslunarmanni, en
hann veiktist snemma af berklum
og var sjúklingur lengi en afar
duglegur maður, dó 1945 á Víf-
ilsstöðum. Þau voru þá nýflutt úr
Eyjum. Kristín Engilbertsdóttir var
dóttir þeirra (Stína litla) og ólst
að mestu upp í Litlabæ. Hún gift-
ist síðar Alfreð Clausen söngvara
og samdi m.a. nokkra texta sem
hann söng við vinsæl lög. Fjórða
nafnan var Kristín Jónsdóttir, hús-
freyja, kona Ólafs Ástgeirssonar.
Þau fluttust úr Litlabæ 1925 eða
svo, en ekki lengra en að Brim-
bergi. Það var hún sem brá skjótt
við þegar Margrét á Suður-Fossi,
systir hennar, dó af barnsförum
frá 11 börnum. Hún tók eitt barnið
til fósturs, Kristínu, móður Laugu,
Stínu Skafta. Og það var sú fimmta
með þessu nafni.
Það hefði sem sagt vakið mikil
viðbrögð að kalla hátt í Litlabæ:
„Kristín, Kristín, Stína, komdu
hingað!“
Stínu-nafnið hefur lifað í ættinni,
frá þessum heiðurskonum eru
margar Stínur komnar.
Fögruvellir.
Í næsta húsi við Litlabæ, á Fögru-
völlum, bjó uppeldissonur Krist-
ínar gömlu Magnúsdóttur, Guð-
laugur Hansson, stórmerkur
maður, einn af forustumönnum
verkalýðshreyfingarinnar í Eyjum
á sinni tíð. „Hansson“ var hann af
því að réttu föðurnafni var haldið
leyndu. Annars hefði sá misst
stöðu sína og starf. Svo aumlega
æsku átti Guðlaugur að hann var
settur á sveitina, „boðinn upp“ eða
öllu heldur boðinn niður. „Niður-
setningar“ voru þessi börn köll-
uð og þeim holað niður þar sem
sveitarsjóðurinn þurfti að borga
minnst með þeim. Kristín Magn-
úsdóttir, þá unglingur í Berjanesi,
var viðstödd uppboðið á Guð-
laugi ásamt systrum sínum. Þeim
rann til rifja að sjá útganginn á
barninu, hann var hlandbrunninn
af vanhirðu, en brosti eigi að síð-
ur svo fallega við þeim. Þær báðu
því foreldra sína að taka Guðlaug
og á það var fallist en þó með því
skilyrði að þær systur önnuðust
drenginn. Margrét, móðir þeirra,
var þekktur græðari og græddi
brunasárin á Guðlaugi, að sögn
með íslensku smjöri, og setti þel
yfir. Og auðvitað fór Guðlaugur
aldrei frá þessu góða fólki og ólst
upp í Berjanesi. Sú fjölskylda flutt-
ist svo í Litlabæ í Vestmannaeyjum
1887 þegar Guðlaugur var 13 ára
gamall og hann fylgdi Litlabæjar-
fólki og Kristínu Magnúsdóttur þar
til hann kvæntist.
Guðlaugur Hansson var einn af
stofnendum Verkalýðsfélagsins
Drífanda og Kaupfélagsins Dríf-
anda 1917 og var í forustu þeirra
félaga. Kaupfélagið byggði Dríf-
andahúsið á Litlabæjarlóðinni,
spildu sem Ástgerir í Litlabæ lét
félaginu í té. Guðlaugur var fyrst
kallaður ‚kommúnisti‘ en þegar
bolsarnir ýttu honum út um 1930
var hann kallaður ‚krati‘. Guðlaugur
var kosinn í bæjarstjórn 1923 og
sat þar með hléum í 15 ár.
„Hann var einstakur maður, svo
mikið góðmenni“ segir Lauga,
„og þá ekki síður Málfríður, Fríða,
kona hans.“ Þau keyptu Fögruvelli
og byggðu þar nýtt hús sem enn
stendur.
Guðlaugur og Málfríður giftu
sig 1904 en eignuðust ekki börn.
Um áratug síðar kom til þeirra
systurdóttir Málfríðar sem bar
nafn þeirra beggja, hjónanna á
Fögruvöllum, Málfríður Guðlaug.
Hún var fædd á Melhól, eða Undir-
hrauni eins og það hét líka, í Með-
allandi og var eitt margra barna
Guðríðar, systur hennar og Ingi-
bergs Þorsteinssonar. Hún þótti
þegar í æsku námfús, yfirlætislaus
og alvörugefin, trúrækin og trygg-
lynd. Hún varð leiðtogi KFUK í Eyj-
um, stjórnaði barnasamkomum og
æfði barnakór. Málfríður Guðlaug
byrjaði 15 ára að fást við kennslu
barna innan skólaskyldualdurs en
fór svo í Kennaraskólann 1929 og
lauk prófi 1931. Hún lærði þá líka á
orgel og fékk söngkennararéttindi.
Haustið 1931 varð hún kennari
við Barnaskólann en smitaðist af
skarlatssótt seint í janúar og lést
1. febrúar, daginn eftir 25 ára af-
mælisdag sinn. Málfríður Guðlaug
var hinn „bjartasti sólargeisli í lífi
fósturforeldra sinna“
og andlát hennar
því þung raun fyrir
þau sem þá voru um
sextugt. Um hana
skrifuðu Páll Bjarna-
son skólastjóri og
sr. Sigurjón Þ. Árna-
son sóknarprestur
fallegar minningar-
greinar.
„Þær voru mikl-
ar vinkonur, mamma
og hún“. Og Guð-
laug Kristín fékk
fyrra nafn sitt frá
henni. Og kannski
líka Guðlaugi Hans-
syni. Seinna nafnið
er frá Kristínu Jónsdóttur í Litlabæ,
„ömmu“ á Brimbergi.
„Ég naut nafns ríkulega hjá
gömlu hjónunum á Fögruvöllum.
Þau umvöfðu mig og voru mér svo
„Ég naut nafns ríkulega
hjá gömlu hjónunum á
Fögruvöllum. Þau umvöfðu
mig og voru mér svo góð. Mér
fannst ég eiga annan afa og
aðra ömmu á Fögruvöllum. Ég
var þar öllum stundum sem
krakki. Gréta, systir mín, sagði
að ég væri fordekruð þar!“
Foreldrar Guðlaugar, Runólfur Jóhannsson (1898-1969),
skipasmiður frá Eyrarbakka, og Kristín Skaftadóttir (1906-1992),
frá Suður-Fossi í Mýrdal en alin upp í Litlabæ í Eyjum.
Fósturforeldrar Kristínar Skaftadóttur, Ólafur Ástgeirsson báta-
smiður í Litlabæ og Kristín Jónsdóttir, móðurystir hennar (ömmu-
systir Guðlaugar). Þau byggðu síðar Brimberg, norðan við Litlabæ,
og bjuggu þar, fyrst með Runólfi og Kristínu Skaftadóttur.
Ási í Bæ, Ástgeir Ólafsson
(1914-1985), ungur að árum.
Ási og Kristín Skaftadóttir voru
systrabörn og uppeldissystkini.
Jóhann Guðmundsson frá Gamla-Hrauni við Eyrarbakka, föðurafi
Guðlaugar. Hann var þekktur bátaformaður um aldamótin 1900,
reri m.a. frá Þorlákshöfn. Hér er hann klæddur að fornum sið sjó-
manna. Skinnklæðin, hatturinn og skórnir voru jafnan lýsisborin til
að mýkja þau og verja frekar fyrir vætu. Á höndum og innan undir
var allt úr ull.