Fylkir - 01.12.2022, Blaðsíða 13

FYLKIR - jólin 2022
°
°
13
Í eldgosinu 1973 fór Bakkastígur,
ásamt öllum húsum sem við hana
stóðu, undir hraun. Að öllum
líkindum er nafnið Bakkastígur
nefnt eftir jörðinni Gjábakki sem
þar var og var með elstu jörðum
á Heimaey. Um aldamótin 1900
voru þrjú hús kennd við Gjá-
bakka. Við Bakkastíg 25 var hús
sem byggt var 1895 af Þorkeli
Jónssyni, bróður Einars bónda í
Norðurgarði og kallað Eystri-Gjá-
bakki. Í gosbyrjun bjuggu í húsinu
mæðginin Anna Halldórsdóttir
og Bergsteinn Þórarinsson, oftast
kallaður Kúti á Gjábakka eða Kúti
einhenti. Við Bakkastíg 17 var hús
sem var byggt 1901 af Ingimundi
Jónssyni og ýmist kallað Gjábakki,
Vestri-Gjábakki eða Litli-Gjábakki.
Við Bakkastíg 8 var hús sem var
byggt 1909 af Jóni Einarssyni
kaupmanni og kallað Vestri-Gjá-
bakki eða Stóri-Gjábakki. Þar bjó
lengi Ásmundur Guðjónsson for-
stjóri, kallaður Ásmundur greifi og
kona hans Anna Friðbjarnardóttir
(Bíbí).
Gjábakkajarðirnar
Ein elsta heimild sem til er um
jarðir í Vestmannaeyjum er frá
1507. Þar er Gjábakki sagður vera
í Niðurgirðingu og tilheyra Elliða-
eyjarleigumála. Gjábakki hafði
því sameiginleg afnot með öðrum
jörðum að hlunnindum í Elliðaey.
Árin 1596 og 1600 er Gjábakki
þurrabúðir eða tómthús en það
voru hús sem ekki áttu afnot af
jörð eða héldu húsdýr. Ábúendur
voru þá sjómenn eða daglauna-
menn í verstöð.
Í jarðabók Vestmannaeyja 1638
er Gjábakki ein jörð en um 1700
eru tveir ábúendur á jörðinni og í
tveimur húsum. Ein besta heim-
ild um byggð í Eyjum er Jarðabók
Árna Magnússonar og Páls Vídalín
frá 1704. Í bókinni er Vilborgar-
staðir taldir elsta býli í Eyjum
ásamt Kirkjubæjum, síðan kemur
Höfn og þar á eftir Gjábakki.
Í árbók Hins Íslenska fornleifafé-
lags frá árinu 1913 er sagt frá býli,
gerði og girðingum í Vestmanna-
eyjum:
Gjábakki- nú tvíbýli-er líklegt að
sé einn með allra elstu bæjum. Til
þess benda einkum hinar fornu
kumbaldalegu túngirðingar. Í
túngarðinum austan við bæinn
er mjög fornleg rúst, er líklegt
er að sé af bæ. Vestan undir
rústinni er dæld, nefnd Brunnlág,
uppfyllt að nokkru leyti. Í henni
var stór og forn brunnur fram
undir miðja 19. öld. Ólíklegt er
að brunnurinn hafi verið byggð-
ur þarna, um 40 faðma frá nú-
verandi bæ. Frá rúst þessari og
hinu forna túngarði nefnist Akur,
sem getur hafa verið kornak-
ur í fornöld, því
nafnið er eldra
en frá öðrum
fjórðungi 19.
aldar þegar
Abel sýslumaður
hafði Gjábakk-
ann til ábúðar og
byrjaði á korn-
yrkju í Akrinum,
sem ekkert varð
úr. Kornakur hef-
ur samt verið illa
settur á þessum
stað á sjávar-
bakkanum undir
sífeldu sjóroki í
austanstormum.
Nafnið Gjábakki
hefur tekið tölu-
verðum breyting-
um í gegnum árin.
1507 hét Gjábakki
„Giabacha“. Á
korti sem gert var
af Heimaey árið
1776 hét Gjábakki „Gjäbache“.
Páll Jónsson skáld sem kallaður
var Páll skálda fæddist á Gjábakka
9. júlí 1779. Páll lærði til prests og
var síðasti presturinn á Kirkjubæj-
um í Vestmannaeyjum, þjónaði
þar árin 1822-1837. Hann þótti vel
skáldmæltur og talinn gáfumað-
ur að upplagi. Páll var faðir Sol-
veigar ljósmóður, forstöðukonu
fyrsta opinberu fæðingarstofnun-
ar landsins, Landlyst. Solveig var
amma Ásgeirs Ásgeirsson sem síð-
ar varð forseti Íslands
Bakkastígur 17
Ingimundur Jónsson bjó á Gjá-
bakka á ofanverðri 19. öld og sat
jörðina í rúmlega hálfa öld. Hann
var fæddur 1829 í Mýrdal og kom-
inn til Eyja 1845.
Ingimundur var
undirforingi í Her-
fylkingunni 1858
og síðan bóndi
á Gjábakka eftir
1860. Einnig var
Ingimundur for-
maður og hrepp-
stjóri. Húsið Vestri
Gjábakka byggði
hann 1901 sam-
kvæmt heimildum.
Til gamans má geta
þess að Ingimund-
ur þessi á Gjábakka
er langa-langafi
systkina sem kennd
eru við Klöpp hér
bæ og flestir kann-
ast vel við.
Um aldamótin
1900 kemur til Eyja
Gunnlaugur Sig-
urðsson fæddur
1883 á Efra-Hvoli
í Hvolhreppi og byrjaði sína sjó-
mennsku hér með Þorsteini bróð-
ur sínum. Gunnlaugur mun fljótt
hafa verið þroskamikill, því að árið
1902 rær hann á tólfæringnum
Ísafold hjá Friðriki Svipmundssyni
og með honum reri hann í margar
vertíðir, á áraskipum og mótorbát-
um. Mörg sumur reri hann á Aust-
fjörðum og var þar formaður. Hér
stundaði hann sjóinn yfir 40 ár, var
hann formaður með sama bátinn,
Skuld, í 13 ár, en hann átti part í
þeim báti. Gunnlaugur var orð-
lagður sjómaður fyrir dugnað og
hreysti.
Árið 1906 eignast Gunnlaugur
son með Elínu Scheving sem fékk
nafn föður síns. Einnig eignaðist
Gunnlaugur son árið 1908 er Þor-
steinn hét. Þann 17. desember
1909 giftist Gunnlaugur, Jónu El-
ísabetu Arnoddsdóttur sem fædd
var 1890 í Syðstakoti í Miðnes-
hreppi. Hjónin kaupa Gjábakkann
af Ingimundi Jónssyni árið 1910 og
bjuggu allan sinn búskap þar. Þau
eignuðust níu börn: Aðalsteinn
Júlíus f. 1910, Friðrik Þórarinn f.
1913, Sigurbjörg f. 1915, Arnoddur
f. 1917, Guðbjörg Þorsteina f.1919,
Jón f. 1920, Elías f. 1922, Guðný f.
1928, Ingvar f. 1930.
Þegar börn þeirra Gunnlaugs
og Jónu Elísabetu höfðu stofnað
sín heimili, önnur en Jón, og flutt
í eigin hús, bjó Jón áfram í Gjá-
bakka. Þar bjó hann þar til glóandi
hraunið lagði Gjábakkann í eyði
um miðjan mars 1973.
Jón Gunnlaugsson lýsir gos-
nóttinni svona:
Nóttina 23. janúar (1973) var
ég genginn til náða. Brátt kom
bróðir minn Ingvar, sem átti hús
spölkorn þarna frá, bankaði á
gluggann hjá mér og tilkynnti
mér að eldgos væri hafið rétt hjá
Helgafelli. Á stuttum tíma mátti
sjá að eldhafið breiddi úr sér.
Líkur væru á að ógn gæti stafað
af þessum hamförum, einkum í
námunda við eldsupptökin.
Augljóst þótti að fólk var ekki
óhult í húsum sínum þar í grennd.
Fljótlega var tekin sú ákvörðun
að tæma Eyjarnar. Bátar voru
sendir til Þorlákshafnar með fólk
sem óskaði að fara. Þeim fjölg-
aði fljótt sem fóru. Eins var flog-
ið með sauðfé og hænsni úr búi
Guðlaugs Guttormssonar í Lyng-
felli. Ég var ekki sáttur við að yfir-
gefa Eyjarnar. Þess í stað gerðist
Hús og fólk VI
Gjábakki – Bakkastígur 17
Gjábakki, Bakkastígur 17. Málverk eftir Bjarna Jónsson f. 1934 - d.2008 listmálara og kennara í Vestmannaeyjum 1955-1957. Málverkið er
eign Elísabetar Arnoddsdóttur.
Jón Gunnlaugsson.
Augljóst þótti að fólk var ekki
óhult í húsum sínum þar í grennd.
Fljótlega var tekin sú ákvörðun
að tæma Eyjarnar. Bátar voru
sendir til Þorlákshafnar með
fólk sem óskaði að fara. Þeim
fjölgaði fljótt sem fóru. Eins var
flogið með sauðfé og hænsni úr
búi Guðlaugs Guttormssonar
í Lyngfelli. Ég var ekki sáttur
við að yfirgefa Eyjarnar. Þess
í stað gerðist ég starfsmaður
Viðlagasjóðs, sem hafði forgöngu
um björgun.
GREINARHÖFUNDUR:
ÍVAR ATLASON
Fasteignamat 1918- Gjábakki vestri þurrabúð.