Fylkir - 01.12.2022, Síða 33

33FYLKIR - jólin 2022
°
°
snúninga við verkefnið var unnin
endurgjaldslaust.
Við leiði Þorsteins, þar sem leg-
steinninn lá nú að nýju, flutti Helgi
Bernódusson stutta ræðu um
Þorstein Jónsson í Nýjabæ og ævi
hans og sagði m.a.:
„Þorsteinn Jónsson, bóndi í Nýja-
bæ í Vestmanneyjum, sem hér
liggur undir legsteini og bíður lúð-
urhljóms á efsta degi, var Mýrdæl-
ingur að ætt, frá Sólheimum. Hann
hefur mjög sennilega, eins og
margir aðrir þar í sveitum, komið
ungur til Eyja í verslunarerindum
og til vertíðarróðra. Hann settist
að í Eyjum vorið 1861 og giftist
þá um haustið ekkjunni Kristínu
Einarsdóttur frá Vilborgarstöðum.
Hún var 23 árum eldri en hann,
hann 21 árs en hún 44 ára. Þau
tóku sama árið við ábúð í Nýjabæ
og bjuggu þar uns yfir lauk. Þeim
hjónum varð ekki barna auðið
en þau ólu upp fósturbörn og í
Nýjabæ var jafnan margt manna í
vinnumennsku.
Kristín Einarsdóttir, sem átti Þor-
stein að seinna manni, var ekkja
Magnúsar Austmanns, þingmanns
á þjóðfundinum, svo að báðir eig-
inmenn hennar eru í þingmanna-
tali. Þannig var og um bróður
hennar, Árna Einarsson, bónda á
Vilborgarstöðum, og bróðurson,
Sigfús Árnason. Kristín var því um-
vafin þingmönnum á allar hliðar.
Hún lifði seinni eignmann sinn, dó
ekki fyrr en 1899, 82 ára gömul.
Móðurafi Kristínar, Guðmundur
Jónsson á Vilborgarstöðum, var
fæddur 1757 og er sá maður sem
lengst verður rakið frá með sam-
fellda búsetu í Vestmannaeyjum,
10 ættliðir er sú keðja orðin. Vil-
borgarstaðir voru ein elsta jörðin á
Heimaey og er getið í heimildum
frá 14. öld. Nýibær var líka göm-
ul jörð sem stóð þar sem síðar
kom Nýjabæjarbraut, var vest-
ast í „Uppgirðingunni“ sem svo
var kölluð, húsunum við rætur
Helgafells, ofan við aðalbyggð-
ina í Eyjum, skammt frá þar sem
Eldheimar standa nú. Öll er þessi
gamla byggð horfin undir hraun,
Vilborgarstaðir og Nýibær og Upp-
girðingin öll.
Um Þorstein Jónsson í Nýjabæ
hefur ekki verið mikið skrifað. Það
fór heldur ekki mikið fyrir hon-
um, hvorki í héraði né á Alþingi.
Það helsta um Þorstein er dregið
saman í kafla um hann í Ægisdyr-
um, fyrra bindi, eftir Harald
Guðnason. Þar er rakin ævi hans
og störf í stuttu máli og líka fjallað
um þingsetuna.
Af heimildum að dæma hefur
Þorsteinn verið farsæll og nýtur
maður, vel virtur bæði í héraði og
á þingi. Honum voru fljótlega eftir
að hann fluttist til Eyja falin ýmis
trúnaðarstörf, varð hreppstjóri 26
ára gamall og var óvenjuvel látinn
í því embætti, og var enn fremur
framámaður í félagslífi, vinsæll og
virtur. Þorsteinn var framfarasinn-
aður og stóð fyrir ýmsum nýjung-
um í búskap, svo sem súrheysverk-
um.
Eins og flestir bændur í Eyjum
var Þorsteinn jafnframt formaður á
skipi, var með Mýrdæling, og stóð
enn fremur í útgerð, m.a. þilskipa.
Í kosningum til hins fyrsta lög-
gjafarþings eftir setningu stjórn-
arskrárinnar 1874 var kosinn í
Vestmannaeyjum gamla kempan
Jón Guðmundsson ritstjóri, einn
nánasti samverkamaður Jón Sig-
urðssonar forseta. Jón hlaut 22
atkv. en Þorsteinn í Nýjabæ 2.
En Jón ritstjóri dó í lok maí 1875,
skömmu áður en þingið skyldi
sett. Vestmanneyingar brugðu
skjótt við og kusu alþingismann
26. júní 1875, sex dögum áður
en þingið kom saman. Rúmlega
40 karlmenn voru á kjörskrá í Eyj-
um en aðeins 12 kusu. Þorstein
Jónsson, bóndi og hreppstjóri í
Nýjabæ, fékk 8 atkv., Jón Jónsson
landritari 3 og Árni Einarsson 1
atkv. Kosningar voru þá ekki leyni-
legar og má af kjörfundarbókinni
sjá að þeir mágar, Þorsteinn og
Árni, kusu hvor annan. Þorsteinn
náði til Reykjavíkur í tæka tíð og
var viðstaddur þingsetningu 1. júlí
1875 sem rétt kjörinn þingmaður
fyrir Vestmannaeyjar, minnsta og
fámennasta kjördæmið.
Þorsteinn sat á Alþingi fram til
dánardags en hann lést 28. ágúst
1886. Voru þá tveir dagar liðnir frá
þinglausum. Hann kenndi van-
heilsu um sumarið, kom lasinn til
þings og var veikur og fjarverandi
meira og minna allan þingtímann
1886 og dó í Reykjavík, náði ekki
að komast heim til Eyja. Hann var
jarðsettur í Hólavallagarði en kista
hans ekki flutt á heimaslóð, hverju
sem það sætir.
Þorsteinn var sagður trúr kjós-
endum sínum í Eyjum. Í sam-
tímaheimild stendur að Þorsteinn
segi fátt á þingi nema það varði
Vestmannaeyjar og hagsmunamál
íbúanna þar. „Kjördæmapotari“
heitir það núna. Hann var aðsjáll í
fjármálum og sagðist ávallt greiða
atkvæði gegn auknum útgjöldum
úr landssjóði nema hann væri al-
gerlega sannfærður um að þau
væru þjóðinni til gagns. Þorsteinn
blandaði sér ekki í önnur mál
að ráði, var „enginn mannkyns-
frelsari“, eins og segir um hann í
palladómum: hafði afmarkaðan
sjóndeildarhring og fór ekki „á
gandreið ímyndunaraflsins“. Hann
var hæglátur maður og sló ekki
um sig, „sinnugur heiðursmaður“
segir palladómarinn.
Þorsteinn var endurkjörinn þing-
maður Vestmanneyinga 1880, fékk
öll atkvæði þeirra 30 sem kusu, en
44 voru á kjörskrá. Sama var 1885,
jafnmargir voru á kjörskrá, 44, en
24 kusu og fékk Þorsteinn bóndi
aftur öll atkvæðin.
Þorsteini er svo líst að hann hafi
verið meðalmaður á vöxt, rauð-
hærður og rauðskeggjaður. Af
mynd að dæma er hann svipmikill
og svipgóður.
Þorsteinn Jónsson í Nýjabæ er
einn þeirra forustumanna á 19. öld
sem hóf á loft á heimaslóðum sín-
um merki framfara, enda var hann
sjálfur dugnaðamaður og studdi á
Alþingi, meðan hann sat þar fyrstu
sjö löggjafarþingin, flest mál sem
til heilla horfðu. Á herðum slíkra
manna stöndum við sem nú lifum
og eigum þeim þökk að gjalda.
Okkur ber að halda minningu
þeirra í heiðri.“
Sendum Vestmannaeyingum bestu óskir um gleðileg jól
EHF
Legsteinn Þorsteins Jónssonar tilbúinn til flutnings frá Eyjum 12. maí 2022. Frá vinstri Arnar Sigurmundsson, Þórarinn S. Sigurðsson, Kári
Bjarnason og Stefán Jónasson.