Heima er bezt - 01.09.2007, Side 4

„Birkið ilmaði, allt var hljótt,
yfir oss hvelfdist stjörnunótt.
Þessar línur, sem hafðar eru úr þeim landsfræga brag
Sigurðar Þórarinssonar jarðfræðings, þykja mér jafnan
einhver hugljúfasta umhverfis- og stemmingarlýsing sem
hægt er að hugsa sér. Að minnsta kosti fyrir þá sem hafa
fundið og séð það sem Sigurður þama yrkir um. Ilmurinn
frá birkihríslunum og trjánum, getur verið óviðjafnanlegur,
og frnnst aldrei betur en eftir hressilega regnskúr. Og vel
getur maður ímyndað sér að ef það fer saman sá ilmur og
magnþrungin síðsumarsnótt með tindrandi stjörnum, þá sé
það eitthvað sem ekki verði svo auðveldlega jafnað.
Ég sá það einmitt einhvem tíma haft eftir skógarverði á
Austurlandi að hann hefði það fyrir sið á vormorgnum að
fara snemma á fætur og hlaupa stóran hring um skóginn. Eftir
góðar gróðrarskúrir ilmi laufíð og börkurinn svo unaðslega
að nánast áfengt megi teljast. Og jafnvel hefur heyrst að
seyði af birkilaufí geti verið gott fyrir taugaveiklaða, og
skal það ekki dregið í efa, ef álykta má út frá þeim góðu
áhrifúm sem ilmurinn hefur á sálarlífið.
Og birkið mun hafa ýmislegt til síns ágætis, fleira en bara
þennan frábæra ilm, sem mörgum fmnst vera. Lyljafræðingar
munu hafa rannsakað birkilaufið ítarlega um allnokkra hríð
og er farið að nýta laufið í krem og ýmsar snyrtivörur.
Einnig hafa menn notað birkisafa, sem safnað er úr trjánum,
og mun jafnvel vera hægt að drekka hann einan og sér,
einnig til að bragðbæta aðra drykki.
Þá hefur fólk tíðkað það að gera sér te úr birkilaufi, og
mun það vera þó nokkuð bragðsterkt, sem út úr því kemur.
Sumir vilja meina að í því felist allnokkur hollusta, það sé
líka bæði svita- og þvaglosandi. Einnig ku birkilauf hafa
verið eitthvað notað til litunar.
Líklega er birkitréð eina tréð, sem kalla má íslenskt og
myndar skóg, þó ekki sé hann hávaxinn. Enda var einhvern
tíma til brandari sem gekk út á spuminguna um hvað maður
gerði ef maður villtist í íslenskum skógi. Og svarið var að
þá stæði maður bara upp.
Og varla má nefna birkið svo manni komi ekki í hug
fjalldrapinn, og hefur þar áreiðanlega ekki minnst áhrif
ljóðlínumar úr sönglaginu “Fram í heiðanna ró...“, sem eitt
sinn var algengur rútusöngur, ef svo má segja, og víða var
sunginn þegar fólk upphóf raust sína í góðra vina hópi. En
þar segir eitthvað á þessa leið:
Fram í heiðanna ró,
fann ég bólstað og bjó,
þar sem birkið og falldrapinn grær.
Þar er vistin mér góð,
aldrei heyrist þar hljóð,
þar er himininn heiður og tœr.
Þetta er reyndar sett hér á blað svona eftir því sem ég best
man, og vona ég að þar sé ekki mjög vitlaust farið með,
en Ijóðið sýnir vel hvað þessar tegundir hafa verið sterkur
hluti af reynslu höfundarins af alsælu íslensks umhverfis,
á þess bestu stundum.
En þessar jurtir, birkið og ijalldrapinn, hafa gjaman verið
nokkuð ofarlega í huga sumra skálda, og til er ljóð eftir
Hannes Hafstein t.d., um íjalldrapann, og sem hefst á þessu
erindi:
Hann vex upp í hlíðum, við hóla og börð,
viö hreinsvala blæinn, í ófrjórri jörð.
Þótt ekki sé borin þar mykja í moldu,
þá megnar hann sjálfur að breiðast um foldu.
Fjalldrapinn er hálf kræklóttur runni og hef ég ekki heyrt
að hann hafí verið notaður til lækninga, en hrísinn gjaman
verið notaður til þess að gera sópa úr til þess að hreinsa
moldargólfín með og kannski síðar Ijalagólfin, og fleira.
Og þó fjalldrapinn sé stundum nefndur í sömu andrá og
birkið, líklega einna helst í ljóðum, þá eiga þeir svo sem ekki
ýkja margt sameiginlegt og er t.d. engan sérstakan ilm að finna
af laufblöðum fjalldrapans. Hann má því teljast allnokkrum
skrefum aftar í vinsældaröðinni hvað það varðar.
En það eru nú ýmsar fleiri jurtir sem vaxa á okkar ísakalda
landi sem taldar hafa verið til lækningajurta um langan
aldur.
Þar má kannski fyrst telja, hin frægu fjallagrös, sem mikið
voru tínd á öldum áður, jafnvel enn í dag, og mikið hefur
verið skrifað og ort um í gegnum tíðina. Þau eru mjög algeng
á íslandi en finnast þó víðar, svo sem í Wales, Skotlandi
og á Irlandi.
Samkvæmt sumum heimildum voru fjallagrösin á íslandi
m.a. soðin í blóðmör, möluð í mat, soðin eða hleypt í
grasagraut.
Framhald á bls. 473
436 Heima er bezt