Heimili og skóli - 01.02.1946, Blaðsíða 19

HEIMILI OG SKÓLl
15
JÓN GAUTI PÉTURSSON:
»Mönnunum miðar....«
Fátt, eða jafnvel ekkert, í þjóðlífi
íslendinga á 19. öld, mun hafa vakið
jafn óskipta athygli útlendra mennta-
manna, sem hér ferðuðust þá, eins og
bókleg menncng óbreyttrar alþýðu.
Yfirleitt mun þeim hafa verið kunn-
ugt um, að barnaskólar voru þá hvergi
í landinu, nema í nokkrum hinum
stærri kaupstöðum, er á leið öldina,
og að fram á síðustu áratugi liennar
var latínuskólinn, sent þá var jafnan
mjög fámennur, eini skólinn í land-
inu fyrir þá, sem komnir voru af
barnsaldri. Þegar frá er skilið
barnaskólahald í 3—4 kaupstöðum,
sem fyrr getur, hvíldi fræðsla barna á
heimilum þeirra, með aðhaldi og eft-
irliti sóknarpresta og íhlutun sveita-
stjórna, ef stórlega var vanrækt. Það
ákvæði var þó ekki í lög tekið fyrr en
1880, en lög um almenna skólaskyldu
barna tóku ekki gildi fyrr en 1907.
Það er því auðsætt, að alla 19. öldina,
og lengur þó, var uppfræðslan í undir-
leggja fyrir þau réttritunarpróf, þar
sem fyrir koma flest atriði hinna
lielztu stafsetningarreglna. Hér eru
birt tvö sýnishorn slíkra prófa, og væri
æskilegt, að lesendur létu álit sitt í
ljós um það, hvort þeir æsktu eftir
fleiri slíkurn verkefnum, eða úr öðr-
um námsgreinum. Einkunnagjöf fyr-
ir verkefni þessi byggist á sama eink-
unnastiga og notaður var við síðasta
landspróf.
H. J. M.
stöðuatriðum allrar bóklegrar menn-
ingar (þ. e.: í lestri og skrift) heimilis-
starf á hverjum stað. Eftirlit presta
með framkvæmd þessari mun vafa-
laust hafa verið misjafnlega rækt og
heppnað. Hafa þeir einungis orðið að
beita fortölum, þar sem vanræksla átti
sér stað, því að ekki var það fyrr en
seint á öldinni, sem lagaheimild kom
fyrir því að taka börn burtu af heimil-
um til náms, ef kennsla var vanrækt
heirna fyrir, og þá algerlega á kostnað
foreldranna, nema sveitarþurfar ættu
í hlut. Hefur vafalaust verið skirrzt
við í lengstu lög að beita slíku við fá-
tækt fé)lk. Hitt er að sönnu víst, að oft
voru slík börn tekin í gustukaskyni á
önnur heimili um stuttan tíma, (2—4
vikur mest) t;l að kenna þeim að
„draga til stafs“, eins og það er orðað
í ýmsum gömlum æviminningum. Er
þess þá jafnan minnst, að hve góðu
haldi þessi byrjun hafi komið. Lestrar-
kennslan mun síður liafa verið eins
vanrækt á heimilunum, og þau því
oftast látin um hana, jafnvel þótt í lé-
legra lagi væri.
Þegar á þessar almennu ástæður er
litið, einkum í sveitum landsins, má
það merkilegt teljast, að þjóðin skyldi
geta orðið ,,læs og skrlfandi“ með
þessum aðbúnaði. Verður þó að telja,
að í þjónustubókum presta frá 19. öld
séu sæmilegar sannanir fyrir, að svo
hafi verið, þótt vitanlega sé þar und-
anskilið vitgrannt fólk og einstök
vandræðabörn. Að sjálfsögðu hefur þó