Heimili og skóli - 01.10.1987, Síða 7

Samkeppnin lýtur sínum
eigin hörðu lögmálum sem
ganga að ýmsu leyti þvert á
andlegar þarfir okkar og jafn-
vel siðgæðisvitund og réttlæt-
iskennd. Hin hörðu peninga-
og valdasjónarmið búa að baki
henni, sjónarmið misréttis og
misnotkunar. Hún veitir þeim
sem hafa sterkustu aðstöðuna
allan rétt, þessi sjónarmið rétt-
læta að ríkari þjóðir heimsins
kasta matvælum á hauga með-
an aðrir heimshlutar svelta.
Og nú er svo komið að ótti
mannkyns við tortímingu hef-
ur aldrei verið áþreifanlegri en
nú. Það getur reynst erfitt að
ná áttum eða finna lífsfyllingu
í þessu kerfi sem við höfum
búið okkur og lífsflótti í einni
eða annarri mynd verður
mörgum nærtæk leið.
Einn af hugsuðum þjóðar
okkar komst svo að orði að það
að drepa tímann væri að drepa
eitthvað í sjálfum sér. Hafið þið
hugleitt hvers vegna við al-
mennt veljum í svo ríkum
mæli að drepa tímann, -
gleyma okkur sjálfum í ein-
hverri afþreyingu? Hvert er
þetta að leiða okkur? Er þetta
eitthvað sem við í raun og veru
viljum? Erum við stöðugt að
verða hræddari eða ófærari
um að mæta okkur sjálfum og
taka raunverulega ábyrgð á
eigin lífi - láta ekki bara berast
með straumnum? Við hljótum
öll að vera samábyrg fyrir
þessari þróun og þeirri framtíð
sem við erum að skapa.
Er þessi kreppa og ótti
mannkyns við tortímingu
kannski nauðsynlegur þáttur
á þróunarbraut okkar, nauð-
synlegur til þess að vekja okk-
ur til vitundar um ónýtta
möguleika okkar - að við smátt
og smátt þolum ekki lengur
við í allri firringunni og neyð-
umst til að opna augun og
byrja að sjá?
Mér sýnist ýmislegt benda til
að einmitt þetta sé að gerast
þótt hægt fari því víða má
heyra nýjan og dýpri tón í
þeirri almennu umræðu og
einnig innan ýmissa stofnana
þjóðfélagsins, úr heimi stjórn-
málanna og innan kirkjunnar.
Konur eru að verða sér al-
mennt betur meðvitaðar um
undirokaða stöðu sína í samfé-
lagi við karla og hvað sú staða
hefur margvísleg neikvæð
áhrif á allt mannlíf. Sjónarmið
þeirra og reynsla er hægt og
hægt að skila sér inn í mótun
samfélagsins, samtímis sem
feður eru að skilja betur gildi
uppeldishlutverksins fyrir þá
sjálfa. Um leið beinast augu
meira að aðstöðu barna og fjöl-
skyldna og að manneskjunni
sem heild. Ég held að von okk-
ar liggi í þessum breytingum í
jafnréttis og jafnvægis átt.
Breytingum á eigin viðhorfum
og bættum tengslum hvert við
annað. Allar raunverulegar
breytingar hljóta að verða að
gerast innan frá og þær gerast
tæplega meðan við veljum að
drepa tímann eða ýtum ffá
okkur ábyrgðinni á lífi okkar
og gerðum. Þrátt fyrir ýmsar
blikur á lofti er ég nokkuð
bjartsýn á að okkur takist að
vaxa út úr þessari kreppu og
upplausn og skapa okkur heil-
steyptari og mennskari heim.
Stöðugt fleiri eru farnir að voga
að skyggnast undir yfirborðið
og spyrja nýrra spurninga um
hver við erum og hvert við
stefnum og reyna að horfa á
þann vanda sem við okkur
blasir.
Til skamms tíma var t.d. hin
almenna skoðun sú að streita
og kreppa væru neikvæð fyrir-
bæri sem best væri að komast
hjá eða loka úti. Það var al-
gengt sjónarmið gagnvart
hjónabandi eða sambúð að það
skipti öllu máli að hafa það
huggulegt saman a.m.k. á yf-
irborðinu, öll úrvinnsla á erf-
iðum tilfinningum eða sam-
búðarvanda þótti ógnandi eða
jafnvel niðurlægjandi og nær-
tækast að reyna að sópa öllu
slíku undir mottuna. Ef það
gekk ekki lengur var sárs-
aukafullur skilnaður oft eina
leiðin þar sem báðir aðilar sátu
eftir sem áður með sinn innri
vanda óleystan. í seinni tíð fer
þeim hinsvegar fjölgandi sem
eru farnir að horfa á þann vaxt-
armöguleika sem felst í krepp-
unni og t.d. hefur mikið borið
á þeirri umræðu á rás eitt /
(1) að undanförnu. Út frá því
sjónarmiði er versta þjáning
raunverulega fólgin í því að
loka hana inni, festast í henni,
gera hana sem mest ómeðvit-
aða. Ýmsar kenningar og
rannsóknir benda til að þján-
ingar og kreppa nái fyrst tök-
um á lífi okkar ef við reynum
að flýja undan. Hún brýst þá
út í ýmsum myndum svo sem
í líkamlegri vanlíðan, sjúk-
dómum og erfiðum tilfinn-
ingatengslum við aðra, ekki
síst maka og börnin og for-
eldra.
Leiðin til andlegs og félags
þroska byggir að verulegu leyti
á nánum og góðum tengslum
við sjálfan sig og aðra. En það
er krefjandi og tímafrekt að
rækta slík tengsl. Og öllum
þroska fylgir einhver þjáning
og áhætta en hann veitir innri
gleði, ánægju og lífsfyllingu.
Af þessu leiðir að styrk fjöl-
skylda og nánir vinir skipta
okkur öll óendanlega miklu
máli. Við þörfnumst kærleika
og öryggis inn í líf okkar til
þess að þora fyllilega að viður-
kenna og takast á við okkur
sjálf, opna ýmis skúmaskot
sálarinnar og uppgötva ný og
ný sjónarhorn tilverunnar.
Við erum öil einstök en eig-
urn þó svo margt sameiginlegt.
Við þurfum öll að fá að hafa
okkar sérkenni en finna samt
að við tiiheyrum heildinni.
Einn kunnur bandarískur
prófessor í læknisfræði, Jeny
M. Lewis að nafni, sagði að í
öðruvísi og fullkomnari þjóð-
félagi yrði litið á fjölskylduna
sem mikilvægustu og verð-
mestu einingu þess. Það yrði
reynt að styrkja hana og hlúa
að henni á alla lund þar sem
7