Læknaneminn - 01.07.1964, Page 14

LÆKNANEMINN
H
frá cyclopentan-perhydrophenant-
ren kjarna. Um fjórðungur allra
illkynja æxla finnst í líffærum, sem
eru undir stjóm þessara hormóna,
þ.e. í mamma, uterus, ovarium og
prostata.
Þessir f jórir flokkar carcinogena
eiga það sameiginlegt, að breyta
fmmunni á einn eða annan hátt,
svo sem að raska enzymakerfum
hennar eða arfberunum. Veirur eru
byggðar upp af kjarnasýrum, ým-
ist af DNA eða RNA-týpu, og lifa
einungis intracellulert, ýmist í
kjarna eða prótóplasma eftir teg-
undum. Veirur af DNA-týpu kunna
ef til vill að ganga inn í DNA-móle-
kúlið, þ.e. arfberana (genin) og
valda með því arfberabreytingu,
sem síðan leiði ef til vill til frumu-
skiptingar. Jóníserandi geislar,
sem eru orkuhlaðnar eindir, ryðj-
ast inn í fmmuna eins og byssu-
kúla, og geta ef þær hitta kjarna-
sýrumólekúl, splundrað því, eða
hrakið frá því atóm.
5. Co-carcinogen. Með orðinu er
átt við öfl, sem hafa ekki carci-
nogen verkun sjálf, heldur stuðla
að því, að carcinogenin komi fram
starfi sínu. Undir þennan flokk
telst legió af mögulegum orsaka-
völdum, og jaðrar sumt við að vera
hrein fílósófía. Nokkrir helztu
þættir skulu nefndir. Ættgengi:
Löngu er það kunnugt, að tilhneig-
ing til að fá æxli í ákveðin líffæri
liggur í ættum. Reyndar er litið
svo á, að ekkert allsherjar ,,can-
cergen“ sé til, heldur hafi hver
vefur eða líffæri sér samsvarandi
arfbera í frumunum, sem það
stjómist af (3). Til dæmis mætti
hugsa sér, að maður með „cancer-
labílt magagen" ætti á hættu að
fá ca. ventriculi, ef áðurtalin carci-
nogen fengju að leika lausum hala
í maga hans, eða kæmi jafnvei
spontant. Hann gæti svo arfleitt
afkomendur sína að þessum slæma
eiginleiga með arfberanum. Krón-
ísk irrítatíon: Á stöðum, þar sem
vefur verður fyrir langvarandi, sí-
felldu hnjaski, má ekki mikið út
af bera í jafnvæginu milli vefseyð-
ingar og endurmyndunar, til þess
að af stokkunum hlaupi ekki æxl-
isvöxtur. Þannig má nefna sem
dæmi æxlisvöxt í gömlum maga-
sárum. Líta má á magn og tíma-
lengd þá, sem carcinogenin fá að
verka, sem nokkurs konar co-
carcinogen, svo og umhverfi og
starf mannsins. Það sézt af þeirri
staðreynd, að þeim mun eldri sem
maður verður, eru meiri líkur á,
að hann fái einhvers staðar æxlis-
vöxt. Annars koma æxli einnig fyr-
ir hjá bömum, en það skrifast á
reikning meðfædds galla. Enn-
fremur hefur verið hakbð fram
sem orsökum, vefja-anoxíu, nær-
ingarskorti, eftirstöðvum smit-
sjúkdóma, auto-immunition, al-
mennu mótstöðuleysi, sem fylgi
elli, o.fl. Erfitt er að skýra það
flókna vandamál, hvers vegna og
hvernig æxli tekur að vaxa einmitt
á þessari stundu, og í þessu
ákveðna líffæri, eða hver af or-
sakavöldunum byrjar, enda hefur
líklega engum tekist það ennþá.
Þessir faktorar, sem áður ha.fa
verið taldir, taka höndum saman,
tveir, þrír, fjórir eða fleiri, og
vinna sitt verk í kyrrþey, þar til
veikasti hlekkurinn, ,,locus minoris
resistentiae", í vöminni brestur,
og cancerinn marserar fram á
sjónarsviðið öllum að óvörum,
jafnvel þar sem sízt skyldi.
Tegundir lungnaæxla.
Lungnaæxli skiptast í prímer og
sekúnder æxli eftir því hvort þau
eiga uppruna sinn innan eða utan
lungnanna.
A. Prímer æxli.