Varðberg - 08.01.1944, Blaðsíða 3

VARÐBERG
3
allra sinna mála, enda hefur Dan-
mörk ekki getað farið með þau mál,
sem hún tók að sér að fara með í um-
boði íslands með sambandssamningi
íslands og Danmerkur frá 1918“.
Skoðun sú, sem haldið er fram í
þessum fyrri lið og reist á þeim rök-
um, að Danir hafi eftir hernám Dan-
merkur 9. apríl 1940 ekki getað hald-
ið sambandssáttmálann, er hin svo
nefnda „vanefndakenning“. Hún var
þegar 1941 talin vafasöm af dómur-
um hæstaréttar, sætti misjöfnum und-
irtektum meðal almennings, og jafn-
vel fyrri formælendur hennar virðast
nú ekki vilja halda henni mjög á loft.
Henni var að vísu formlega haldið
fram af Alþingi. En því var ekki
haldið til streitu að gera neinar fram-
kvæmdir samkvæmt henni, bæði
vegna áminningar frá Bretum og ef
til vill líka vegna þess, að sumir þing-
menn hafa verið í vafa um réttmæti
hennar. Þeir menn utan Alþingis, sem
voru henni andvígir frá upphafi, töldu
óþarft að hafa hátt um hana, þar sem
þeir treystu því, að samkvæmt síðari
lið sömu þingsályktunar yrði beðið
með afgreiðslu sambandsmálsins til
styrjaldarloka, þegar unnt yrði að
ganga frá því í samræmi við ákvæði
og anda sambandslaganna.
Vanefndakenningin markar tíma-
mót í meðferð sambandsmálsins.
Þangað til, er hún kom fram, hafði
það mál ekki orðið að deiluefni meðal
þjóðarinnar né hún orðið að þola af-
skipti annarra ríkja af því. En um
leið og til orða kom að styðjast við
hana í lausn sambandsmálsins, þótt-
ust Bretar verða að láta það til sín
taka. Þegar tilraun hins sama var
gerð 1942, andmæltu nokkurir alþing-
iskjósendur henni í áskorun til Al-
þingis. Þegar sú áskorun var send,
virtust allir stjórnmálaflokkar á Al-
þingi standa saman um hraðskilnað,
og áskorunin var ekki birt. Samt
skárust nú Bandaríkjamenn í leikinn
’JI þess að minna íslendinga á gerða
samninga og hvað í húfi væri, ef geng-
ið væri á þá.
Þetta þarf ekki að rekja lengra.
Hverjum manni er auðskilið, að með-
an íslendingar stóðu á grundvelli laga
og sáttmála, voru þeir samhuga inn-
byrðis og ráðstafanir þeirra virtar af
öðrum þjóðum. Um leið og Alþingi
hvarf inn á aðra braut, sem stundum
var nefnd „hraöleið“ og stundum „á-
hættuleið“, varð þjóðin sundruð um
málið innbyrðis og magnlaus gagn-
vart íhlutun annarra þjóða. Þær
höfðu tjáð sig fúsar að viðurkenna
sjálfstæði íslands, en hugðu óþarft að
taka fram, að ekki skyldi teflt á tvær
hættur um löglega meðferð utanrík-
ismála.
Aðeins um tvö önnur atriði í bréf-
inu skal hér farið nokkurum orðum:
1) Hér hefur verið miðað við þann
skilning, að ofangreind þingsályktun
um sjálfstæðismálið jafngilti kröfu
um endurskoðun, samkvæmt 18. gr.
sambandslaganna, og því væri verj-
anlegt að fella samninginn úr gildi af
vorri hálfu eftir 20. maí 1944, þótt
æskilegra hefði verið, að viðræður við
Dani hefðu farið fram áður og niður-
fellingin ekki verið einhliða. Núver-
andi dómsmálaráðherra hefur í ræðu
1. des. s.l. neitað því, að nokkur krafa
um endurskoðun sé fólgin í þessari
þingsályktun. Sé þeirri skoðun fylgt,
er málið enn vandasamara en hér hef-
ur verið gert ráð fyrir. Um konungs-
sambandið er það álit vort, að ekki
komi annað til mála en viðræður fari
fram um það milli konungs og íslend-
inga.
2) Margir menn, sem borið hafa
saman ávarp núverandi stjórnar, flutt
af forsætisráðherra á Alþingi 1. nóv.
s.l., við ræðu þá, sem dr. Björn Þórð-
arson flutti í útvarp 1. des. 1942, —
hafa haldið, að einhver dulin rök
væru fyrir hinni breyttu afstöðu hans
til málsins. Því er sá varnagli sleginn
síðast í bréfinu að óska eftir þeim
rökum, lofa að fara með þau sem al-
gert trúnaðarmál o. s. frv. Yér vilj-
um ekki ætla, að þing og stjórn kjósi
ekki sem mesta einingu um málið.
Þess vegna teljum vér nú fullvíst, að
Alþingi hafi enga knýjandi ástæðu
til hraðskilnaðar, sem þjóðinni er ekki
kunn, — og vér getum ekki komið
auga á neina slíka ástæðu.
Vér óskuðum samkomulags meðal
þjóðarinnar um þetta mál. Eftir skoð-
anakönnun þá, sem síðan hafa verið
birtar niðui'stöður af, er oss það ljós-
ara en áður, hversu fjarri fer því, að
það samkomulag sé til. Vér höfum
gengið eins langt og unnt var til móts
við meiri hluta þingsins. Fjöldi
manna, sem vilja fara sem gætilegast,
hefur samt síðan fallizt á tillögurnar
í bréfinu og sýnt með því vilja sinn
til einingar. Þessar tillögur fullnægja
öllum óskum íslendinga um takmark-
ið: stofnun lýðveldis, — aðeins ekki
óþolinmæði hraðskilnaðarmanna. Vér
getum ekki metið einingu um það,
sem vér teljum rangindi, nokkurs
virði. Vér viljum leggja málstað vorn
fyrir þjóðina.-Enn er ekkert útkljáð
um þetta mál. Énn getur þjóðin haft
áhrif á aðgerðir þingsins.
Og jafnvel þótt réttur málstaður
verði fyrir borð borinn, getur með
baráttu fyrir honum unnizt siðferði-
legur sigur, sem þjóðinni reynist mik-
ils verður til heilbrigðara stjórnmála-
lífs í framtíðinni.
GUÐMUNDUR IIANNESSON:
„Ég er gamall skilnaðarmaður og er
það enn, þótt sambandið við Dani
hafi stórkostlega breytzt til batnaðar
á síðari árum. Eigi að síður vil ég
ekki hrapa að skilnaði að svo stöddu,
meðal annars vegna þess:
að okkur ber að halda gerða samn-
inga, og:
að okkur er skylt að koma vel og
virðulega fram við konung vorn og
Dani“.
(Astandið í sjálfstœðismálinu, bls. 81).
INGIMAR JÓNSSON:
„Það vildi svo til, að ég hlýddi á,
þegar Alþingi tók ákvörðun sína 10.
apríl 1940, um það, að íslenzk stjórn-
arvöld tækju „að svo stöddu“ í sínar
hendur utanríkismál og æðsta vald
ríkisins, hvað sem liði sáttmálanum
við Dani. Ég þori að fullyrða, að flest-
ir hafi þá skilið það svo, að hér væri
fundið form, sem greiddi úr nauðsyn
okkar meðan stríðið stæði, án þess að
brotin væru lög eða rofnir gerðir
samningar.
Þegar síðar var farið að tala um að
afgreiða málið nú þegar með einhliða
uppsögn af hálfu íslendinga án þess,
að ákvæðum samningsins yrði full-
nægt, þótti mér sem horfið væri af
þeim grundvelli, sem Alþingi lagði 10.
apríl 1940, og þar með rofin sú þjóð-
lega eining, sem verið hefur um end-
anlega lausn sjálfstæðismálsins á
seinni árum. Á því tók líka að bera,
einkum í umræðum í blöðum, að viss-
ir flokkar ætluðu að nota málið sér
til framdráttar í hinu pólitíska reip-
togi innanlands. En það tel ég mjög
óviðeigandi“.
(Astandið í sjálfslœðismálinu, bls, 40).