Varðberg - 08.01.1944, Blaðsíða 11

VARÐBERG
11
hlaupsmenn, hafa veitzt mjög að
þeim, er stóðu fyrir tillögunum. Marg-
ir hafa síðan tjáð sig þeim fylgjandi.
Það skal strax tekið fram, að til-
lögurnar byggja á því, að krafa um
endurskoðun sambandslaganna hafi
verið gerð, og uppsagnarákvæði 18.
gr. geti því heimilað einhliða uppsögn
þeirra eftir 19. maí n.k.
Dómsmálaráðherrann, Einar Arn-
órsson, neitaði því í ræðu sinni 1.
des. s.I. að krafa um endurskoðun
sambandslaganna hafi komið fram.
Ég' vil hér á eftir gera ýmissar athuga-
semdir um ræðuna og sér í lagi ræða
um brottfall sambandslaganna og
uppsögn þeirra eftir 18. gr.
Aður vil ég gefa lítilsháttar yfirlit
um helztu atriði og heimildir, sem
þekkt eru, og í þessu sambandi kæmi
helzt til greina að vitna í:
1. Ályktanir Alþingis 10. apríl 1940.
2. Samþykki konungs og dönsku rík-
isstjórnarinnar á þeim, 14. apríl
1940 (óbirt).
3. Ályktanir Alþingis 17. maí 1941. .
4. Svar dönsku ríkisstjórnarinnar 31.
maí 1941 (óbirt).
5. Svar íslenzku ríkisstjórnarinnar
dags. 23. júní 1941 (óbirt).
6. Skýrsla fyrrverandi for.sætis- og
utanríkismálaráðh., Ólafs Thors, í
útvarpsræðu 5. október 1942, sjá
Morgunblaðið 7. sama mánaðar.
7. Ræða dómsmálaráðh. 1. des. s.l.
BROTTFALL
SAMBANDSLAGANNA.
Dómsmálaráðherrann telur sam-
bandslögin fallin niður af tveimur á-
stæðum: a) fyrir ómöguleika og b)
fyrir framkvæmdir íslenzkra stjórn-
arvalda á málefnum samkv. þeim, sjá
síðar.
Um a) Ég hef ávallt haldið því
fram, að hindrun konungs og Dana á
meðferð mála eftir sambandslögun-
um, sem skapaðist við hernám Dan-
merkur 9. apríl 1940, hafi verið al-
mennur (objectiv) ómöguleiki. Að
þessu leyti er ég dómsmálaráðherran-
um sammála. Hitt er svo annað mál,
hvort rétt væri að segja, að viðhorí
okkar lyti reglunum um verulega
breytt atvik. Munurinn á þessu
verður sarnt, að því er ég hygg, ekki
verulegur og þá sér í Iagi, þar sem
ekki cr vitað að ríkisstjórnir Ísíands
hafi gert nokkrar þær ráðstafanir, sem
eðlilegar gætu talizt, til að byggja
rétt á reglum þessurn og á cg þar
við það, að ekki munu þær hafa gert
neinar fyrirspurnir um það á neinu
stigi málsins til dönsku stjórnarinnar,
hvort hún vildi vinsamlegast fallast
á, að samningurinn félli niður af ann-
ari hvorri þessara ástæðna.
Hér skiftir það mestu vaáli, að ó-
möguleikinn er tímabundinn. Þegar
svo er, eru allir þjóðaréttarfrœðingar
sammála um að ómöguleikinn valdi
einungis frestun framkvœmda samn-
ingsins. Þeirri niðurstöðu hefur dóms-
málaráðherrann komizt að í bók sinni
Þjóðréttarsamband íslands og Dan-
merkur, 1923, bls. 127, sjá Ástandið í
sjálfstæðismálinu, bls. 14.
Um b) Þessum lið er erfitt að gefa
nafn, en kalla mætti hann helzt „á-
standshefð“. Hugleiðingar dómsmála-
ráðherrans virðast vera svona; Ó-
möguleikinn skapaði íslandi ótvíræð-
an og óvéfengjanlegan rétt til að taka
þau mál í sínar hendur, sem ályktán-
ir Alþingis 10. apríl 1940 fjalla um,
eins og þá var gert. Með því að hafa
framkvæmd þcirra rnála með höndum
ávallt síðan hefur skapazt ástand,
sem íslendingar eru orðnir vanir, una
vel og engum þeirra kemur til hugar
að breyta með frjálsum vilja. íslend-
ingar hafa þannig öðlazt rétt til að
taka meðferð þessara mála formlega
og endanlega í sínar hendur, án tillits
til sambandslaganna.
Ekki kann ég við að segja eins og
dómsmálaráðherrann, að ómöguleik-
inn hafi skapað okkur umræddan rétt.
Mér virðist rétt að segja: Þegar ó-
möguleikann bar að, leiddi það af við-
urkenndu fullveldi íslands, að því bar
skylda til, og hafði jafnframt rétt til,
að sjá svo um, að fullnœgjandi skip-
un vœri á meðferð œðstu málefna rík-
isins að viðlögðum missi fullveldisins
(sjálfsbjargarréttur ríkja,. Self-prc-
servation of States). Þessi réttur náði
þó ekki lengra en ýtrasta nauðsyn
krafði. Þetta sjónarmið kemur ein-
mitt fram í ályktunum Alþingis frá
10. apríl 1940, þar sem sjálf laga-
ákvæðin eru lát'in haldast óbreytt
(sambandslögin og stjórnarskráin),
en framkvæmdirnar einungis „að svo
stöddu“ lagðar í hendur annara á-
kveðinna aðila. Á þennan hátt hefur
framkvæmdum verið hagað hingað til
með samþykki konungs og dönsku
ríkisstjórnarinnar og viðurkenningu
ríkisstjórna Bretlands og Bandaríkj-
anna. Ómöguleikinn gat ekki veitt
okkur meiri rétt en viðurkenndur er
að þjóðarétti. Þær ráðstafanir, sem
gerðar voru 10. apríl 1940, hafa
reynzt fullnægjandi í framkvæmd, að
óbreyttum aðstæðum.
Hugleiðingar ráðherrans fela ein-
ungis í sér löngun eða óskir, en slíkt
er ekki lögfræðilega gilt (juridisk
relevant).
Hugsunin virðist helzt benda til
þess að vinna hefð á ástandi, eða ef
svo rnætti segja einhverskonar „á-
standshefð". Vitneskja aðilans um
réttarstöðuna eftir sambandslögun-
um, samþykki gagnaðilans á ráðstöf-
ununum og loks sá stutti tími, sem
þær hafa verið framkvæmdar, útiloka
allan möguleika um hefð. Þar til væri
síðasta atriðið eitt út af fyrir sig nægi-
legt. Norrænn réttur viðurkennir ekki
styttri tíma til hefðar en 20 ár og í
þjóðarétti eru miklu strangari kröfur
til hefðar, þegar hún á annað borð er
viðurkennd. Það virðist og harla ein-
kennilegt, að fuUvalda ríki byggi rétt
sinn til meðferðar hins æðsta valds á
hefð eða öðrum álíka sjónarmiðum,
til þess að hrinda samningum, sem
þar um gilda.
Ég leyfi mér að fullyrða, að hér sé
um algerlega óþekkta reglu að rœða í
þjóðarétti. Æskilegt væri að ráðherr-
ann upplýsti, hvaða réttarreglu hann
byggir á.
Auk þess væru umræddar hugleið-
ingar all einkennilegar í framkvæmd.
Hvenær öðlaðist ísland endanlegan og
formlegan rétt til sambandsslita eftir
þessu? í rauninni mætti margs spyrja,
en það skiptir ekki máli. Þessar hug-
leiðingar hafa ekkert réttargildi að
þjóðarétti. Ómöguleikinn einn verður
eftir og þá komum við að því sama:
Ilann veldur frestun, sbr. að framan.
Ætla mætti að ráðherrann hefði
ekki látið hjá líða að nefna þessar
hugleiðingar, sem rætt hefur verið um
undir b-lið hér að ofan, í bók sinni
1923, sem fyrr er nefnd, ef hann hefði
þekkt þær þá, því þá var 4 ára styrj-
öld nýlega afstaðin og sjálfsagt til-
viljun ein, hvort Danmörk þá var
hernumin eða eigi.
UPPSÖGN SAMBANDS-
LAGANNA EFTIR 18. GR.
Um þetta farast dómsmálaráðherr-
anum orð á þessa leið: „En raunveru-
lega hefur engin krafa um endurskoð-