Hrafnista - 01.12.1948, Blaðsíða 32

14
HRAFNISTA
Hvernig heimsmyndin
heíur breyzt
gegnum aldirnar
Mennirnir hafa frá alda öðli reynt að gera sér
einhverja heimsmynd. Sérhver hinna fornu menn-
ingarþjóða reyndu að skilja sambandið milli jarð-
ar, himins og himintungla.
Hindúar hugsuðu sér jörðina táknrænt sem lót-
usblóm, sem vaggaði á heimshafinu, en þar um-
hverfis voru Gulllandið og hin heilögu fjöll, sem
stöðvuðu vötnin og hindruðu þau í að fossa út í
Ginnungagapið. í miðju blóminu var spíran, tákn
Meru-fjalls, sem menn töldu að væri á miðri jörð-
inni. Krónublöðin og æðarnar táknuðu fjöllin, sem
umkringdu Meru-fjall og voru dvalarstaðir goð-
anna. Fjögur stór blöð táknuðu fjögur óravíð lands-
svæði, eitthvað í líkingu við heimsálfurnar fjórar,
og önnur blöð, hálf-hulin, táknuðu eyjar heimshafs-
ins.
Táknmynd heimsins með Forn-Egiptum finnum
vér á papyrus-blaði með hieróglýfum, sem geymt
er í Louvre-safninu. Jörðin er liggjandi mannvera
hulin laufblöðum. Himininn er gyðja sem myndar
hvelfingu með stjarnskreyttum líkamanum. Tveir
bátar sigla um himininn, annar með rísandi, hinn
með hnígandi sól. Á miðri myndinni sést iguðinn
Mau, hin guðlega forsjón, sem vakir yfir jafnvægi
alheimsins.
Hver þjóð taldi miðdepil jarðarinnar vera í sínu
landi. Egiptar álitu, að það væri Þeba, Assyríu-
menn, að það væri Babylon, Hebrear Jerúsalem,
Grikkir sögðu fyrst, að það væri Olympstindur, en
síðar musterið í Dehli.
Heimsmynd •Forn-Assyringa var á þessa leið:
Jörðin var flöt og himinn var hvelfing, sem hvíldi
á fjöllum umhverfis. Sólin fór gegnum dyr á himn-
inum, líka tungl og stjörnur. Gluggar voru líka á
himninum, og inn um þá gat komið vatn það, er
umkringdi jörðina, og var þá regn.
Egiptar töldu jörðina vera í aflangri öskju og
var land þeirra í henni miðri. Himininn hvelfdist
yfir eins og stálhjálmur og niður úr héngu himin-
tunglin í sterkum þráðum. Himinhvolfið hvíldi á
fjórum kvíslgreindum stofnum, og til vonar og
vara voru líka fjórir fjallstindar, ef eitthvað slys
skyldi velta stofnunum um koll.
Samkvæmt elztu heimsmynd Grikkja var jörð-
in flöt og kringlótt, en umhverfis hana streymdi
fljót mikið, „Oceonus“, sí og æ í hring. Yfir jörð-
inni hvelfdist bronce-himinn og stóð á háum súl-
um, sem stjörnurnar voru á festar. Undir jörðinni
var Tartarus, dimmur og djúpur undirheimur. —
Þessa lýsingu gefur gríska skáldið Hómer um 1000
árum f. Kr. af heimsmyndinni.
Grískur rithöfundur, Hesiod, sem uppi var öld
síðar en Hómer, kemur með áhrifamikið dæmi til
að sýna fram á þá ógnarhæð, sem er frá himni til
jarðar og í gjána miklu, sem undir henni er. Hann
segir, að ef koparsteðja væri varpað af himni,
mundi hann falla í níu daga og níu nætur og lenda
á tíunda degi á jörðu niðri. Sömuleiðis mundi steðji
falla í níu daga og níu nætur af jörðu niður í hið
dimma Tartarus. Aftur á móti er frá því sagt 1
Illionskviðu Hómers, að Júpiter varpaði Vúlkan
eldguði af himnum ofan í bræði sinni og hann var
ekki nema einn dag á leiðinni, en var að því, er
sögnin segir, mjög ruglaður, er hann kom niður á
Lemnos-ey.
Almenningur í Grikklandi leit öldum saman á
heimsmynd Hómers sem rétta og órengjandi, en
grískir menntamenn undu ekki lengi við þessar
frumstæðu hugmyndir. Þeir gagnrýndu þær mjög
og smám saman komust þeir að þeirri niðurstöðu,
að jörðin væri hnöttótt.