Hrafnista - 01.12.1948, Blaðsíða 37

HRAFNISTA
19
miklar framfarir eftir að tókst að brjóta veldi
Máranna á skaganum á bak aftur. Það var auðskil-
ið, að hagkvæm lega þeirra við úthafið breiða
vekti vonina um nýjar leiðir til auðlinda Indlands
og töfrandi stranda og hvetti menn brátt til at-
hafna. Ef slíkar vonir rættust, var líklegt, að verzl-
unin með dýrmætar framleiðsluvörur Austurlanda,
sem nú var í höndum Araba og auðugra verzlun-
arborga ftalíu, drægist til Spánverja og Portúgals-
manna.
Portúgalski prinsinn, Hinrik sæfari (dáinn
1460) er ein mesta og göfugasta persóna í sögu
landafundanna, og hann var brautryðjandi þessa
tímabils, sem hafði svo geysileg áhrif á þekkingu
vora á jörðunni og stjórnmálalega og viðskipta-
lega afstöðu Evrópu til annarra heimsálfa. Portú-
galsmönnum tókst 1486, eftir margar djarfar til
raunir, að sigla fyrir syðsta odda Afríku, og köll-
uðu hann Góðravonarhöfða. Þeirri för stýrði
Bartholomeus Diaz. Hugur spænskra og portu-
galskra sæfarenda var þó ekki eingöngu bundinn
við Indlandsleiðina suður fyrir Afríku. Notkun
áttavitans, bætti tæki til að ákveða stöðu og stefnu
skipa og framför landfræðivísindanna ultu á því,
að hugdjarfir menn fóru að líta í vesturátt í von
um að takast mætti að komast skemmri leið yfir
hafið til Indlands.
Árið 1497 lenti Portugalsmaðurinn Vasco da
Gama í Calcut á Indlandsströnd og lauk þar með
fyrstu sjóferðinni suður fyrir Afríku til Indlands.
En Kólumbus hafði þegar fyrir 5 árum farið yfir
Atlantshaf með spænskan flota og lenti í Vestur-
Indíum, sem hann hélt að væri Indland. Varð þessi
fundur til þess, að Spánverjar snéru sér nú af
kappi að Ameríku. Fóru nú margir leiðangra og
sannaðist brátt, að milli Evrópu og Asíu var mikið
meginland.
Kapphlaup Spánverja og Portúgala leit út fyrir
að verða hættulegt, svo að páfinn, Alejander VI.,
tók að sér að miðla málum. Hann gaf út páfa-
bréf 1493 og skipti þar heiminum í tvo hluta, skyldi
vesturhelmingurinn vera hagsmunasvæði Spán-
verja, en sá eystri Portúgalsmanna.
Þessi fyrirmæli komu ekki í veg fyrir samkeppni
þjóða þessara. Bæði sveif aðgreiningin nokkuð í
lausu lofti, og svo krafðist hvor um sig ágóða-
hluta af landfundum hins. Landamerkjalína þessi
var einkum ógreinileg, er austur á bóginn dró,
því að þekking manna á þeim löndum var mjög
þokukennd. Spánverjinn Balbóa hafði að vísu
fyrstur Evrópumanna séð út yfir Kyrrahaf af Pan-
ama-eiði 1513, en ennþá hafði enginn Evrópusjó-
maður siglt um þetta haf. Það var óvíst, hvort
nokkurt sund fyndist á milli Atlantshafs og Kyrra-
hafs, þótt slíkt sund sé sýnd á sumum gömlum
landabréfum, því að menn vonuðu það. Hinsvegar
var sú trú talsvert útbreidd, að Suður-Ameríka
væri áföst við stórt meginland, hið ókunna Suð-
urland, sem næði allt til Suður-skauts.
Spánverjum var vel ljóst hvílíka þýðingu slíkt
sund hefði, því að þeir lögðu mikla áherzlu á það
að grafa skurð í gegnum Panama-eiði, ef ekki
fyndist önnur leið. Sá draumur rættist fjögur
hundruð árum síðar.
En menn glötuðu ekki voninni strax. Formenn
leiðangranna, sem sigldu meðfram ströndum Suð-
ur-Ameríku, héldu hvað eftir annað, að von þeirra
hefði rætzt og þeir hefðu fundið sundið. En það
kom alltaí í ljðs, að það voru ósar hinnar og þess-
ara stórfljóta, sem þeir höfðu fundið. Loks heppn-
aðist Magellan, sem var í þjónustu Spánarkonungs,
að sigla frá Evrópu til Austur-Indía í vesturátt.
Magellan auðnaðist ekki sjálfum að hljóta laun-
in og frægðina fyrir afrek sitt; hann féll í bardaga
við íbúa Filippseyja. En hann hafði farið dásam-
legustu sjóferðina í sögu landafundanna, og þeg-
ar „Victoria“, skip hans, kom í höfn í Sevilla 1522
eftir næstum þriggja ára útivist, var lokið fyrstu
siglingunni umhverfis jörðina. Þetta siglingaafrek
mun gera orðstír Magellans ódauðlegan.
•r---:-:---------------......Ú
I
Helgafeils-
bækur
bestar og
vandaðastar
I