Eir - 01.12.1899, Blaðsíða 2

178
Eins og þegar heflr verið tekið fram, lifa bakteríurnar
annaðhvort í leifum af jurtum eða dýruin (saprofýtiskar bakt-
eríur) eða í lifandi jurtum eða dýrum (parasítiskar bakteríur),
og er þær því sjálfar nærri hvervetna þar að hitta, sein eitt-
hvað þess konar er að finna og önnur iífsskilyrði (svo sem
raki og hiti) eru: á yfirborði jarðar, í jarðveginum1 og í vatni,
bæði rennandi og stöðuvötnum, einkum þa.r sem mikið er af
iífrænum efnum. En frjókornin eru því nær alstaðar á yfir-
borði jarðar og i ioftinu næst jörðinni, í öllu ryki, og geta
þau því borist með hinum minsta gusti eða vindblæ fiá einum
stað t,ii annars eða loðað í fötum manna, í hárum spendýra
og skordýra eða fiðii fugla og ýmsurn vörum; má því vel
skilja, að bakteríusjúkdómar geta borist niann frá manni, sveit
úr sveit, eða jafnvel land úr landi, með mönnum, farangri og
og vörum, jafnvel þótt beztu gætur séu á hafðar.
Þar sem svo bakteríur hafa tekið sér bólfestu, koma þær
til leiðar ýmsum breytingum. Þessar breytingar eru einkum
rotnun, fúi eða gerð, þegar um dauða hluti er að ræða, eða
í sárurn á lifandi dýrum; eða breytingar, er valda sjúkdómum
í mönnum og skepnum. Sama bakteríutegundin getur ýmist
lifað af leifurn dýra eða jurta eða í lifandi verum, eftir því
sem á stendur ( t. d. stífkrampa-bakterian, sem vanalega lifir í
moldu, en stundum i mönnum).
Rotiiun (úldnun) ar einkum nefnd sú breyting, er verður í
dýralikömum, þegar lífið er horflð. Hún er innifalin í sundur-
liðun efnasambanda, er mikið er i af köfnunarefni. Myndast
þá úr þeim einfaldari efnasambönd, svo sem aminóníak, brenni-
steinsvatnsefni og fleiri þefill efni, ennfremur vatn og kolsýra.
— Að rotnuninni starfa ýmsar bakteriutegundir, sem nefnast
lotnunarbakteríur. Hin algengasta af þeim nefnist bacterium
termo.
Fvi kemur einkum fram i jurtaefnum; t. d. í við og mold-
armyndun af jurtaleiíum er svipuð efnabreyting: ófullkomin
sundurliðun ýmsra kolavatnsefnis sambanda, en þar myndast eigi
1 Sjá um jarðveginn í Maíblaði „Eirar", eftir G. Björnsson.