Helgarpósturinn - 14.12.1979, Síða 6

Föstudagur 14. desember 1979
„Skynsamlegt sambúðarform”
Stórfjölskyldan. sem áður fyrr
og allt fram á þessa öld. var
helsta sambýlisform á tslandi.
hcfur nú að mestu vikið fyrir
hinni svonefndu kjarnafjölskyldu.
Þar sem áður voru þrir eða jafn-
vel fjórir ættliðir undir sama
þaki.eru nú aðeins tveir; foreldr-
ar og börn.
A sjöunda áratugnum þegar
ungt fólk fór að endurskoða og
gera uppreisn gegn gildismati og
lifsviðhorfum foreldra sinna og
undangenginna kynslóða, kom
slikt meðal annars fram i mótun
nýrra sambýlisforma, þar sem
einstaklingar og/eða fjölskyldur
tóku saman á leigu húsnæði.
Þessum fjölbýlum eða kommún-
um fylgdi oft einhver einangrun
frá samfélaginu, einkum ef íbú-
arnir voru sjálfum sér nógir með
fæðuframleiðslu, eða lögðu stund
á einhvers konar heimi'isiðnað,
sem gat framfært þau
En eiga gamla stórfjölskyldan
og nútima kommúnur eitthvað
sameiginlegt? Við leituðum álits
Arna Björnssonar þjóðháttafræð-
ings á þvi.
,,Ég held það nú varla”, sagði
hann, þvi að i þessum nútíma-
kommúnum væri samankomið
alveg óskylt fólk, en áður fyrr var
þetta fyrst og fremst fjölskylda,
ásamt vinnufólki. Þá væri fólk i
kommúnum meira á svipuðum
aldri en i stórfjölskyldunni. Það
sem væri helst likt með þessum
tveim einingum væri fjöldinn, og
einnig verkaskiptingin og sam-
hjálpin.
Eins og annarsstaðar á vestur-
löndum, hafa risið upp kommún-
ur hér á landi, en fáar hafa lik-
lega reynst langlifar. Ein fyrsta,
ef ekki súfyrsta,kommúnan,sem
komið var á fót hér i Reykjavik,
var kölluð Sara og var til húsa á
Laugaveginum,frá hausti 1969 og
fram á vor 1970.
Helgarpósturinn hafði tal af
einum fyrrverandi ibúa Söru til
þess að forvitnast um þennan
brautryðjanda i kommUnum á
tslandi.
Hann sagði, að það hefði
kannski ekki verið ætlunin i upp-
hafi að þetta yrði að kommUnu,
en hefði siðan þróast Ut i það, en
fyrst og fremst hefði þetta verið
ákveðin lausn fyrir tiltölulega
heimilislitla unglinga. Einn Ur
ho’pnum hefði i upphafi ætlað sér
að búa þarna einn og hafa opið
hús,ensiðan hafi fleiri komið inn
imyndina. Þegarmest var, munu
um 20 manns hafa búið á Söru, en
gjarna 10-15 manns og allt niður i
sex til átta.
Viðmælandi okkar sagði, að
reynt hefði verið að setja ákveðn-
ar reglur ogskipta niður heimilis-
verkunum, en ekki hefðu verið
nema tveir eða þrir sem lögðu
eitthvert fé að marki ti' heimilis-
ins. Þetta hafi i raumnni verið
óttaleg mistakasaga, ekki séð
fyrir húsaleigunni nema með
höppum og glöppum.
Sara lognaðist út af eftir 7-8
mánuði og taldi viðmælandi okk-
ar, að helstu ástæðurnar fyrir þvi
hafi verið ákveðin togstreita, sem
komið hefði upp á milli ibúanna;
þarna hefðu verið komnir óh’kir
persónuleikar og ágreiningur
hefði verið um stefnu. Ýmsir
hefðu viljað hafa allt miklu ag-
aðra, en aðrir voru meiri hippar
og létu hlutina reka á reiðanum.
Þvi hefði þessi kommúna ekki átt
framtið fyrir sér.
Hins vegar teldi hann, að
kommúnur ættu rétt á sér sem
sambýlisform og ættu mikla
framtið fyrir sér, en megin atrið-
ið væri að þar rikti pólitiskur og
persónulegur agi, en þaö netoi
skort á i kommúnum á Vestur-
löndum. Megin mistökin væru
skipulagsleysi og snikjulif ann-
arra, en að þeim vandamálum
leystum væri kommúna skyn-
samlegt sambúðarform, hvort
sem þar væru hjón eða einstak-
lingar.
Fyrir sig persónulega, sagði
viðmælandi okkar,að þetta hefði
verið alveg skaðlaus reynsla og
hann þyrfti ekki að sjá eftir þvi á
neinn hátt. Hann væri reynslunni
rikari og hefði séð, að þetta væri
ekki svo auðvelt i framkvæmd.
En þetta var fyrir tiu árum og
sfðan hafa risið upp aðrar
kommUnur og lognast út af.
Við Miklubrautina búa saman
fimm ungmenni i stórri ibUð. Þau
eru Jóhanna Þórhallsdóttir, Guð-
björg Vilhjálmsdótlir, Torfi
TUlinius, Völundur Öskarsson og
Jón Ólafur Skarphéðinsson.
Helgarpósturinn leit við hjá þeim
eitt kvöld i siðustu viku til að
spjalla um þetta sambýli þeirra.
„Okkur finnst við ekki vera
nein kommúna i fyllsta skilningi
þessa orðs, heldur litum við á
þetta sem ósköp venjulegt sam-
býli hjá stúdentum”, sögðu þau
og bættu því við, að þegar fólk
heyrði orðið kommúna, dytti þvi
strax i hug hippar, eiturlyf,
frjálsar ástir, lið sem vill droppa
út úr þessu borgaralega þjóðfé-
lagi.
Fyrir þau væri þetta hentugt og
ökónómiskt sambýlisform og þau
hefðu kýlt á það af fjárhagslegum
og félagslegum ástæðum.
Þá sögðu þau, að það væri ekki
hægt að búa með hverjum sem
væri, þegar búið væri i svona
sambýli. Þetta væri eitthvað
svipaö þvi þegar kona véldi sér
mann, eða maður konu.
Um mismuninn á þeirra sam-
býli og þeim kommUnum, sem
fram komu á 7. áratugnum, sögðu
þau, að þau væri einungis neyslu-
eining, en þeir sem voru braut-
ryðjendur voru lika framleiðslu-
einingar og mjög einangraðir frá
þjóðfélaginu. Það væru þau hins
vegar ekki. Þau væru öll i skóla
og hefðu mikiö að gera. Þetta
væristaður þar sem þau svæfu og
borðuðu. Einnig væri þetta
spurning um einbýli eða ekki ein-
býli.
Hugmyndin að þessu sambýli
kom fyrst fram i sumar, en þá
voru þau Jóhanna, Guðbjörg og
Torfi áð leita sér að sameiginlegu
húsnæði. Fljótlega hefði svo þessi
ibúð sem þau búa i núna komið
inn i myndina, en þangað fluttu
þau siðan i haust.
Aðspurð sögðu þau, að þau
væri með nokkrar reglur til að
fara eftir. Hver maður borgaði
sex þúsund krónur i sameiginleg-
an matarsjóð i upphafi viku
hverrar. Þá skiptast þau á að
elda og þarf hver og einn að búa
til matinn einu sinni til tvisvar i
viku, en losnar þá jafnframt við
uppvaskið. „Það hafa ekki komið
upp nein vandamál i þessu sam-
bandi og við höfum forðast að
setja of stffar reglur, þvi þær eru
bara brotnar”, sögðu þau; „hver
hefur sitt herbergi, þar sem hann
getur ruslað eins og hann vill, en
við höfum reynt að halda sam-
eiginlegu hUsnæði hreinu.”
Þetta væri bara eins og á
hverju öðru heimili, nema hvað
að þarna væri það ekki bara ein
kona sem vaskaði upp og byggi til
matinn.
Þau voru öll sammála um það,
að hingað til hefðu ekki komið upp
nein vandamál i sambUðinni. Það
einasem þeim dytti kannski i hug
væri eitthvað í sambandi við um-
gengni hinna, en væru menn i til-
tekíarstuði, væri ekki annað en að
taka tii.
Það væri i rauninni auðveldara
aðbUa svona mörg saman heldur
en bara tveir einstaklingar, eða
alvegeinn. Þegar um marga væri
að ræða, væru kröfurnar á milli
þeirra ailra, en ekki tveggja eins
og i tveggja manna sambUð.
Þettagerði öll mannleg samskipti
auðveldari og það væri hægt að
fara i fýlu i friði, sem ekki væri
hægt ef um tvo einstaklinga væri
að ræða.
Flest ef ekki öll þeirra hafa haft
einhverja reynslu af svona sam-
býli áður, og eru sammála um að
þetta sé mjög jákvæð reynsla.
Þarna læri maður að taka tillit til
annarra. Þarna bUi maður með
fóiki, sem hefur svipaðan lifsstil
og manns eiginr og einnig taki
maður fólkið sem manneskjuren
ekki sem föður, móður, bróður
eða systur.
Fimmmenningarnir munu
missa húsnæðið eftir áramótin,
enerustaðráðin i að halda áfram,
svo fremi sem þau fái eins gott
húsnæði. „Við vorum ekkert
ákveðin þegar við byrjuðum,
þetta var eins konar prufu-
keyrsla, en við viljum hiklaust
halda áfram, sérstaklega eftir
þessa reynslu”, sögðu þau.
eftir Gudlaug Bergmundsson
myndir Friöþjófur

\ npppjf

rfi ÆII ■ - .
Þarna var Sara sáluga uppi i risi.
Torfi, Jón ólafur, Jóhanna, Guðbjörg: „Hentugt og ökonómiskt sambýlisform”.