Helgarpósturinn - 10.04.1981, Qupperneq 23

23
halrjnrph^ti /r/nrr Föstuda9ur 10 aPrFI 1981
Sjónarspil um flugstöö
Frá þvi á þriöjudagskvöld og
þar til um kvöldmatarleytið á
miðvikudag var loft lævi blandið i
efri deild Alþingis. Rikisstjórnin
sat um stund á púðurtunnu, og
hermálin loguðu hættulega nærri.
Þarna var raunar aðeins um að
ræða einn anga hermálsins, deil-
una um nýja flugstöðvarbyggingu
á Keflavikurflugvelli, og um
stund virtist sem lif rikisstjórnar-
innar héngi á bláþræöi.
Aðdragandinn að sjónarspili
miðvikudagsins var aðalfundur
miðstjórnar Framsóknarflokks-
ins um helgina. Þar var
samþykktur einróma stuöningur
við byggingu nýrrar flugstöövar á
Keflavikurflugvelli. Forsendan
fyrir þeirri samþykkt var sú, að
nýja flugstöðin hefði i för með sér
aðskilnaö hernaöarlegrar starf-
semi og borgaralegrar á flugvell-
inum. t sjónvarpsfréttum
staðfesti svo Ólafur Jóhannesson
utanrikisráðherra, að þetta væri
lika hans skoöun.
Nú fer enginn i grafgötur með
það, að þarna talaði ráðherrann
engan veginn fyrir hönd allrar
rikisstjórnarinnar. Enda þótt
ráðherrar Alþýðubandalagsins
séu i rauninni ekki andvigir bygg-
ingu flugstöövarinnar eru þeir á
móti þvi aö hún verði reist með
bandariskri aðstoö, eins og nú er
gert ráð fyrir. Og við myndun
stjórnarinnar urðu ráðherrarnir
m.a. ásáttir um, aö engar
ákvarðanir verði teknar um
framkvæmdir á Keflavikurflug-
velli nema allir ráðherrarnir séu

Frá þvi sovétherinn réðst inn i
Afghanistan fyrir tveim árum til
að skipta þar um rikisstjórn, hef-
ur litil breyting orðið á herstyrk
sovéska hernámsliðsins og bar-
áttuaðferðunum sem herstjórnin
beitir. Liðsafla sem talið hefur
frá 85.000 til 100.000 manns hefur
verið beitt til að halda höfuðborg-
inni, flugvöllum og helstu sam-
gönguleiðum. Sovéski herinn hef-
ur engar alvarlegar tilraunir gert
til að uppræta mótspyrnuhreyf-
ingu Afghana i fjöllóttum og
strjálbýlum sveitahéruðum.
Sovéski herinn hefur á sinu
valdi flugvelli og helstu sam-
göngumiðstöðvar, en her Bar-
þvi samþykkir.
Þetta ákvæöi olli Ólafi
Jóhannessyni einmitt miklum
áhyggjum þegar rikisstjórnin var
að fæöast, og um tima var hann
mjög tregur til að taka sæti i
henni, hefur sjálfsagt þóst sjá það
fyrir, að fyrr eða sföar mundi slá i
brýnu milli hans og Alþýðu-
bandalagsins. En samflokks-
menn hans, og þá einkum þeir
Framsóknarmenn sem eru hvað
eindregnastir stuðningmenn
vestrænnar samvinnu, hvöttu
hann mjög til að taka sæti i
stjórninni, og lögðu sérstaka
áherslu á, að hann tæki utanrikis-
málin, og þá jafnframt málefni
herstöðvarinnar. En ólafur
reyndist sannspár.
Timinn skýröi frá samþykkt
miðstjórnar á þriðjudag og sló
jafnframt upp á forsíöu frétt um
fyrirhugaða byggingu flug-
stöðvarinnar. Daginn eftir svar-
aði Þjóðviljinn fullum hálsi og
beitti þá fyrir sig áliti Flugráðs á
þvi, að enda þótt þörf væri fyrir
nýja flugstöð lægi þó meiraá að
veita fé til að endurbyggja flug-
velli landsins og koma upp vara-
velli fyrir millilandaflugið.
Agreiningur Framsóknarflokks-
ins og Alþýðubandalagsins var
þar með kominn á siður
málgagna flokkanna. En það er
ekkert nýtt, og inn á Alþingi
skyldi hann fara.
A þriðjudagskvöldið, þegar
lánsfjáráætlun fyrir áriö 1981 var
til umræðu i efri deild Alþingis,
átti stjórnarandstaðan leik. Karl
Steinar Guönason, Alþýðuflokki
og Lárus Jónsson, Sjálfstæðis-
flokki, lögðu fram breytingartil-
lögu við áætlunina, þar sem gert
var ráð fyrir þvi, að fjármálaráð-
herra fengi heimild til að taka allt
að 20 milljón króna lán vegna
byrjunarframkvæmda viö flug-
stöðvarbygginguna. Þetta virtist
koma flatt upp á
stjórnarþingmenn, og að beiðni
Ólafs Ragnars Grimssonar var
frekari umræðu um lánsfjáráætl-
unina frestað.
Staðan sem þarna var komin
upp var býsna merkileg. Það er
ljóst,að Alþýðubandalagsráðherr-
arnir eru andvigir þeirri
„aronsku” að láta Bandarikja-
menn greiða hluta af bygginga-
kostnaði flugstöðvar á Kefla-
vikurflugvelli. Það er lika ljóst,
að ólafur Jóhannesson er
þvi fylgandi, og blekið var varla
þornaö á samþykkt miðstjórnar
Framsóknarflokksins um, aö hún
sé flugstööinni meðmælt. Þegar
umræður um lánsfjáráætlunina
hófst aftur á miövikudaginn var
stóra spurningin þvi, hvaða
afstööu Framsóknarþingmenn
efri deildar tækju. Stæðu þeir með
ráðherra sinum, eða felldu þeir
breytingatillöguna á jöfnum at-
kvæðum þrátt fyrir miöstjórnar
samþykkt sina, og stýrðu þar
með framhjá hugsanlegri spreng-
ingu i rikisstjórninni.
Þetta var þvi kjörið tækifæri
fyrir stjórnarandstöðuna til að
draga fram missætti i rikisstjórn-
inni. Láta tvo ráðherra risa unn á
Afghanskir skæruliðar við brak af sovéskri þyrlu.
Sovéski herínn í Afghanistan
býr sig undir næstu lotu
braks Karmais, sem sovétmenn
settu á valdastól i Kabúl, hefur
verið ætlað það hlutverk, að halda
mótspyrnuhreyfingunni á lands-
byggðinni svo i skefjum, að henni
sé um megn aö gera setuliðinu á
hernaðarlega þýöingarmestu
stöðum teljandi skráveifur.
En svo illa er sovéska hernámið
þokkaðmeöal Afghana, að stjórn-
arherinn hefur veikst jafnt og þétt
siðan Karmal tók við völdum úr
hendi innrásarliðsins frá ná-
grannarikinu i noröri. Þá taldi
her Afghanistan yfir 80.000
manns. Siðan hefur ailt kapp ver-
iðlagtá að efla herinn, og beitt til
þess jafntgóðu og illu. Máli her-
manna er langtum riflegri en
laun tiðkast viö borgaraleg störf i
Afghanistan. En þegar fjárvon
nægði ekki til að eggja menn til
hermennsku, var gripiö til þess
ráðs að herskrá unga menn nauö-
uga og færa þá i herþjónustu sem
fanga. Liðhlaup hafa verið svo
tið, að taliö er að fækkaö hafi i af-
ghánska hernum um helming,
hann sé kominn niður i 40.000
manns. Nokkrum sinnum hefur
það gerst, að heilar herdeildir
hafa hlaupist undan merkjum
stjórnar Karmals og gengið i lið
með mótspyrnuhreyfingunni með
vopn sin og skotfæri.
Af þvi að afghönsku hersveit-
irnar eru svona ótryggar, hefur
sovéska herstjórnin veriö treg til
að láta þeim i té öflug vopn sem
reynst gætu sovétmönnum sjálf-
um skeinuhætt, bærust þau and-
spyrnuhreyfingunni i hendur.
Þetta stuðlar svo að þvi, að
stjórnarherinn hefur sig litt i
frammi, hefst við i virkjum og
lætur við það sitja aö bægja frá
beinum áhlaupum skæruliöa-
flokka á þau. Hefur þvi and-
spyrnuhreyfingin mikið svigrúm
til að fara sinu fram um mikinn
hluta landsins aö jafnaði.
öðru máli gegnir um styrk-
leikahlutföll, þegar sovéska her-
námsliðið bærir á sér. Þá fara
hersveitirnar i skriðdrekum og
brynvörðum bilum undir vernd
fallbyssuþyrla. Andspyrnuhreyf-
ingin hefur engin vopn haft, sem
að gangi koma gegn skriðdrekum
og brynvörðum þyrlum. Sovét-
menn hafa þvi vanalega betur,
þar sem þeir fara um til að sýna
máttsinn, en þeir bera ekki viö að
reyna að hersitja landsbyggöina
að staðaldri, svo andspyrnu-
hreyfingin kemur aftur jarnharð-
an og sovésku herleiðangrarnir
eru farnir hjá.
Sovéska herstjórnin hefur þvi
lagt höfuöáherslu á gerðeyðingu
byggða á þeim svæðum, sem
henni kemur verst aö skæruliöar
hafi tii afnota. Þorp hafa verið
lögð i rúst, búsmali drepinn og
ræktarlandi spillt i stórum stil.
Þessi landauðnarstefna sovéska
hersins veldur mestu um þann
fjölda Afghana, sem flúið hefur
yfir landamærin til Pakistan, og
nú er talinn vera hátt i hálfa aöra
milljón. En sovésku árásirnar,
sem ætlaðar eru til að svipta
skæruliða andspyrnuhreyfingar-
innar lifsbjörg og vitneskju frá
vinveittum ibúum sveitahérað-
anna, veröa um leið til aö sjá and-
spyrnuhreyfingunni fyrir mun
meiri fjölda striðsmanna gegn
sovésku óvinunum en hún getur
vopnaðmeö góðu móti. Blóöhefnd
fyrir frændavig eða landspjöll er
eitthvert rótgrónasta boðorð i
lifsskoðun afghönsku ættbálk-
afturfæturna hvor gegn öðrum,
láta reyna á styrk og samstöðu
stjórnarflokkanna.
Það er athyglisvert, aö I um-
ræðunum um breytingartillöguna
kvaddi ekki einn einasti
Framsóknarmaður sér hljóðs,
fyrir utan Ólaf Jóhannesson
sjálfan. Þegar fundi var frestaö
eftir tveggja tíma umræöur voru
menn þvi engu nær um afstöðu
þeirra.
,,Ég er i voðalega mörg ár
búinn að vera feginn þvl að vera
ekki Framsóknarmaður”, sagöi
Stefán Jónsson, þegar ég spurði
hann hvað hann héldi að geröist
við atkvæöagreiösluna. Annað
vildi hann ekki segja, og
Framsóknarþingmennirnir
vörðust allra frétta, þegar þeir
hurfu á þingflokksfund.
Umræöunum var haldið áfram
klukkan sex. Þá gerðist það, aö
Lárus Jónsson, annar flutnings-
manna breytingartillögunnar,
dró hana til baka, en lagði fram
aðra. Hún var samhljóða þeirri
fyrri að þvi undanskildu, aö þar
var gert ráð fyrir lántökuheimild
allt að fimm milljónúm króna i
stað 20. Þetta undanhald var
samkvæmt beiðni ólafs
Jóhannessonar, en hann hafði lát-
ið I ljós þá skoöun sina fyrr um
daginn, að i sjálfu sér skipti
upphæðin ekki máli. Alþingi yröi
fyrst og fremst að sýna lit með
þvi aö samþykkja einhverja upp-
hæö svo Bandarikjamenn drægju
ekki framlag sitt til baka af fjár-
lögum þessa árs.
Loks var gengið til atkvæða, og
aö ósk Framsóknarmanna var
viöhaft nafnakall. Þá geröist þaö
sem beðið var eftir. Allir
þingmenn Framsóknarflokksins
geröu grein fyrir atkvæði sinu. Og
allir sögöu þeir nei á þeirri
forsendu, að framkvæmdir viö
flugstöðina mundu hvort sem
væri ekki hefjast á þessu ári, þvi
væri óþarfi aö bæta þessari
heimild inn I lánsfjáráætlunina. t
þessu var raunar fólgin sú
þversögn, að nákvæmlega sömu
rök notuðu flutningsmenn tillög-
unnar þegar þeir reyndu að
INNLEND
sannfæra fjármálaráðherra
Ragnar Arnalds um, aö hann ætti
aðsamþykkjahana. Þeir bentu á,
að þetta væri aðeins heimildartil-
laga, og siöan væri þaö hans
ákvörðun hvort hann notaði
heimildina.
Niðurstaöan var sú, að allir
þingmenn Alþýöuflokksins
greiddu tillögunni atkvæði, og
sömuleiöis allir Sjálfstæðismenn i
deildinni, að undanteknum
Gunnari Thoroddsen forsætisráö-
herra. Hann sagöi nei, eins og
þingmenn Alþýðubandalagsins og
Framsóknarflokksins. ólafur
Jóhannesson stóð því einn
stjórnarliöa með tillögunni, sem
féll þvi á jöfnum atkvæðum, eins
og menn höfðu hálft I hvoru búist
við.
Þaö má þvi kannski segja, aö
stjórnarsamstarfið hafi með
þessu bjargast fyrir horn. En
stjórnarandstaðan fékk þó sinu
framgengt, þeim tókst að draga
fram i dagsljósið þá óeiningu,
sem kraumar undir stjórnarsam-
starfinu. Þeir slógu á snöggan
blett og eiga sjálfsagt eftir að not-
færa sér sterka stöðu Alþýðu-
bandalagsráðherranna i rikis-
stjórninni á sviði herstöövar-
málsins, sem þessi uppákoma
leiddi tvimælalaust I ljós, en þeir
telja óeölilega.
En þó eru ekki öll kurl komin til
grafar. Spruningin er semsé sú,
hvað Ólafur Jóhannesson gerir
næst. Um þaö vildi hann ekkert
segja, þegar ég hafði samband
við hann eftir atkvæöagreiösluna.
„Það er gott að fólk hafi eitthvað
til að hugsa um, þaö veröur bara
að biða og sjá hvaö gerist”, sagöi
hann. Og það er vist, aö þótt
Gunnar Thoroddsen hafi greitt
atkvæöi gegn þessari tillögu er
hann siður en svo á móti þvi að
herstöðin veröi reist með banda-
riskri aðstoð. Það er ekki spurn-
ing um hvort það verður heldur
hvenær, en þó varla meöan
Alþýöubandalagiö situr I stjórn.
YFIRSÝN
ERLEND
anna, og hermdarárásir sovét-
manna verða ekki til að draga
kjark úr Afghönum heldur stappa
þvert á móti i þá stálinu.
Nú sjást þess allt i einu merki,
að sovéska herstjórnin geri sig
ekki ánægða með þann takmark-
aöa árangur sem baráttuaðferðir
hennar hafahingað til borið.
Fregnir berast af þvi eins og
endranær frá höfuðborgum ná-
grannarikjanna, þvi sovétmenn
og Karmal bægja fréttamönnum
frá Afghanistan eftir bestu getu,
aö kominn sé til Afghanistan
sovéskur liösauki sem máli skipt-
ir og hann hafi tekið þar við nýju
hlutverki.
Nákvæmastar eru fregnirnar
frá ferðalöngum sem komið hafa
til Nýju Dehli. Þeir skýra svo frá,
aö siöasta hálfan mánuð hafi
komið til Afghanistan allt að
22.000 manna sovéskur liðsauki,
sem þýöir fjölgun um fjóröung i
hernámsliðinu. Jafnframt þvi
sem sovéska herstjórnin fékk
þennan aukna liösafla, lét
Karmal að boði húsbænda sinna
afghanskar hersveitir yfirgefa
Kabúl, en við setuliöshlutverki
þeirra i höfuöborginni tók sóvéskt
herlið.
Ráöstöfun þessi er sett i sam-
band viö siendurteknar tilraunir
einstakra hersveita eða hópa liðs-
foringja i afghanska hernum aö
steypta Karmal af stóli. Er þar
einkum um að ræða áhangendur
þess brots af kommúnistaflokkn-
um sem með völd fór, þangað til
sovétmenn ruddust inn I landið
undir því yfirskini að þeir væru aö
liðsinna stjórnvöldum, en létu svo
veröa sitt fyrsta verk að drepa
Amin forseta. Hefur þráfaldlega
komið tii viðureigna milli sovéska
hernámsliðsins og afghanskra
hersveita i uppreisnarhug i Kabúl
og nágrenni.
Þaö fylgir sögu ferðafólks frá
Afghanistan, að skæruherinn sé
að hefja vorsókn gegn Rússum,
og handbendum þeirra, jafn óö-
eftir
Magnús
Torfa
Olafsson
um og snjóa leysir af helstu fjall-
vegum. Nú sé barist meira eða
minna i 20 af 29 héruöum Af-
ghanistans, þar á meðal i öllum
héruðum meðfram landamærun-
um við Sovétrikin.
Erlendir fréttamenn, sem
nýkomnir eru úr leiðangri um
yfirráðasvæði andspyrnuhreyf-
ingarinnar, skýra svo frá aö
skæruherirnir séu nú mun betur
skipulagðir og búnir vopnum en
áður. Hefur tekist að koma á
laggirnar samtökum fimm and-
spyrnuhreyfinga af sex, sem eitt-
hvað kveður að. Sú sjötta er svo
strang-islömsk, að hún vill ekkert
hafa saman viö hinar aö sælda.
Enda ríkir aö sögn þaö ástand i
borgunum Herat og Jalalabad, að
flugvellir og herbúðir eru á valdi
sovétmanna og hermanna Kar-
mals, en ibúðarhverfi borganna
undir stjórn andspyrnuhreyfing-
arinnar.
Það sem gerst hefur hingað til i
Afghanistan sýnir, aö hernaður
sovétmanna þar getur staðið ár-
um saman án þess að til nokkurra
úrslita dragi, ef svo fer fram sem
gert hefur. Meira að segja getur
svo fariö að sovéska hernámsliðið
lendi i klipu ef loks ásannast það
sem sovétstjórnin notar einkum
til að réttlæta innrásina i Af-
ghanistan, að hernaður gegn
skjólstæðingum sovétmanna i
Kabul stafi af erlendum vopna-
sendingum til skæruherjanna.
Hingað til hafa hermenn and-
spyrnuhreyfingarinnar oröið að
treysta á þau vopn sem byssu-
smiöir fjallabúa hafa séð þeim
fyrir kynslóð fram af kynslóð. Nú
er þvi haldið fram. að vopn sem
koma að gagni i viðureign við vél-
knúin hergögn sovétmanna séu
tekin að berast skæruherjunum i
Afghanistan frá Iran, Saudi-Ara-
blu og Egyptalandi.