Helgarpósturinn - 26.03.1982, Blaðsíða 27

helgarpósfurinn Föstudagur 26. mars 1982
27
Nú er venju fremur fjörugt i anddyri
Alþingis. Aö undanförnu hafa lobby-istarn-
ir þar veriö meö ágengara móti, enda ýmis-
legt i gangi sem býöur heim þrýstingstil-
raunum hagsmunaaöila.
Lobby-ismi er sérstæöur þáttur i stjórn-
kerfi flestra landa, og hér á Vesturlöndum
aö minnsta kosti mjög verulegur þáttur.
Hér á landi er hluti hans stundum kallaöur
fyrirgreiöslupólitik, og annar hluti pólitisk-
ar þvinganir. Lobby-isminn eða anddyr-
is-stefna er samheiti yfir nokkurskonar
valdastofnun sem hvergi er til á pappirum.
Allir vita til dæmis aö ýmsar merkilegar
ákvaröanir eru teknar á óformlegum fund-
um valdamanna. Lobby-istar eru þeir kall-
aðir sem mæta t.d. niöur á þing meö skjala-
töskuna sina, og eyöa deginum i aö sann-
færa valdamenn um ágæti sins málstaöar.
..TiÍíaga Hjörleifs Gul
STEINULLAi
VBSHASA
tormssonar íðnaðarráðherra:
WERKSMIÐ
UDÁRKRÓKl
Lopi úr steinull
Og nú eru semsagt lobby-istarnir fjöl-
mennir á þingi, næstum þvi jafnáberandi
og þegar Blöndungarnir komu tugum sam-
an til höfuðborgarinnar á sinum tima. Nú
eru það hinsvegar ekki Blöndungar, heldur
Sunnlendingar og Sauökræklingar, sem
mest eru áberandi. Þeir eru að berjast um
steinullarverksmiðju, hafi þaö fariö fram-
hjá nokkrum.
Forsaga þeirrar ágætu verksmiðju er
orðin býsna löng. Það var fyrir áriö 1970 aö
bera fór á hugmyndum um hana á Suður-
landi. Litiö var þó gert i málinu fyrr en ’74
þegar félagiö Jaröefnaiönaöur hf. var
stofnaö meö þátttöku allra sunnlenskra
sveitarfélaga. A stofnfundinum var m.a
ákveðið aö athuga rækilega hvort ekki væri
raunhæfur grundvöllur fyrir steinullar-
verksmiðju.
Ekki löngu seinna voru noröanmenn
komnir af stað meö svipaöar hugmyndir.
Félagiö þeirra var kallaö Steinullarfélagiö
hf. Báðir þessir aöilar unnu aö rannsóknum
á viöskiptalegum og tæknilegum atriöum í
samvinnu við hið opinbera. Niðurstööurnar
voru þær sömu i aöalatriðum: Steinullar-
verksmiöja á Islandi er mjög aröbært fyrir-
tæki.
1 mars 1980 greip siöan iönaöarráöuneyt-
ið inni og skipaöi nefnd, Steinullarnefnd
iönaöarráöuneytisins, sem i var einn
fulltrúi Sunnlendinga, einn fulltrúi Norö-
lendinga og þrir hlutlausir fulltrúar ráöu-
neytisins. Báöir aöilar málsins,Steinullar-
félagiö fyrir noröan og Jaröefnaiönaöur
fyrir sunnan.höföu óskaö eftir samvinnu viö
rikiö og þvi eölilegt aö þaö athugaði hvor
kosturinn væri vænlegri.
Nefndin starfaði i rúmt ár, og skilaði þá
ýtarlegu áliti. Aöalniöurstaðan varð sú aö
steinullarverksmiöja'sem framleiddi um 14
til 15 þúsund tonn á ári væri mjög aröbært
fyrirtæki. Siöan hafa hinsvegar komiö fram
skoöanir þar sem þessi arðsemi er dregin i
efa.
En nefndin kom ekki auga á að annar
staðurinn, Þorlákshöfn eöa Sauðárkrókur,
væri hagkvæmari en hinn. Nefndin segir i
skýrslunni: „Könnuð voru gæði hráefna og
kom ekki afgerandi munur i ljós.” Nefndin
fjallaði einnig um flutningskostnað frá báö-
um stööum, og i ljós kom aö vegna þess aö
langstærstur hluti markaðarins er á höfuð-
borgarsvæöinu þá er Þorlákshöfn öllu væn-
legri kostur, vegna nálægöar viö markað-
inn. En „þessi mismunur getur ekki talist
meiri en skekkjumörk sjálfrar áætlunar-
innar þegar á heildina er litið, og veröur þvi
staösetning verksmiöjunnar ein sér ekki
talin hafa úrslitaáhrif á afkomu hennar”,
segir nefndin i skýrslunni.
1 framhaldi af þvi aö nefndin treystir sér
ekki til aö velja annan staöinn framyfir
hinn leggur hún þaö til aö þaö veröi alþingi
sem taki ákvöröun um máliö.
Siöan nefndin skilaöi áliti sinu hefur oröið
veruleg breyting á málinu. Komiö hefur i
ljós aö útflutningur á steinull er ekki eins
hagkvæmur og áöur haföi veriö álitiö og
ræður þvi staöa markaða erlendis. Þaö er
þvi nú álitiö allt eins hagkvæmt aö hafa
verksmiðjuna litla,ca. 6 þúsund tonn á ári,
og framleiða þá eingöngu fyrir innanlands-
markaö. Þá hefur komiö i ljós aö tæki þau
sem Steinullarfélagiö haföi hugsaö sér aö
nota, frá franska fyrirtækinu St. Gabin, eru
ekki talin henta viö þær aðstæöur sem viö
búum viö hér á landi.
Að lokinni allri þessari undirbúnings-
vinnu hefur þvi komiö i ljós aö báöir aöilar
eru jafn færir um aö taka verkiö aö sér á> báö
um stööum er fjárhagslega jafn hagkvæmt
aö reka hana og sé litib á máliö frá
byggðasjónarmiöi, þá hafa báöir aöilar
álika mikið til sins máls þegar þeir óska
eftir verksmiðjunni i sitt héraö. Svona
verksmiöja heföi verulega þýðingu fyrir at-
vinnuuppbyggingu á báöum stöðum, þvi i
henni fengju um 50 manns vinnu.
Þetta er þess vegna orðið aö spurningu
um pólitik og ekkert annað. Fyrir skömmu
lögöu allir þingmenn Suöurlands fram
þingsályktunartillögu um að steinullar-
verksmiöjan færi til Suöurlands. Fyrir
skömmu lýsti lika Hjörleifur Guttormsson
þvi yfir aö hún færi á Sauöárkrók.
Endanleg niöurstaöa fæst hinsvegar
ekki fyrr en alþingi er búiö aö fjalla um
það. Hvenær þaö verður er ekki gott aö
segja. Máliö kemur væntanlega til umræðu
nú ööru hvoru megin viö helgina, og ef að
likum lætur veröa þaö heitar umræöur, og
vonandi skemmtilegar. Umræöur þar sem
ekki er talað eftir flokkslinum heldur kjör-
dæmamörkum eru það stundum.
Aö umræöunum loknum verður siðan
vafalitiö nokkur biö á aö málib fái af-
greiöslu, en þó er ljóst aö þaö verður á
þessu þingi, og þar af leiðandi kemur niöur-
staðan einhverntima i næsta manuöi.
Ohætt er aö segja aö ákvöröun Hjörleifs
aö leggja til aö verksmiðjan veröi á Sauö-
árkróki vakti nokkra undrun. Almennt hef-
ur verið talið aö hann mundi láta Blöndu-
virkjun duga Norölendingum, en láta Sunn-
lendinga fá steinullarverksmiöju og Aust-
firðinga kisilmálmverksmiðju.
Alþingismenn Sunnlendinga verða ekki
vinsælustu menn sinna heimahaga ef þeir
láta Noröanmenn taka frá sér steinullar-
verksmiöjuna, og þaö vita þeir. Enda eru
þeir æfir. Magnús H. Magnússon sagöi til
dæmis að eina ástæöan fyrir þvi aö Hjör-
leifur heföi tekiö þessa ákvöröun sú aö i
rikisstjórninni væru fjórir ráðherrar af
Noröurlandi, en enginn af Suöurlandi.
E n Sunnlendingar eiga þó einn áhrifa-
mann, þó ekki sé hann i rikisstjórninni.
Eggert Haukdal er ákafur stuöningsmaður
steinullarverksmiöju i Þorlákshöfn og afar
mikilvægur stuöningsmaður rlkisstjórn-
arinnar, eins og áöur hefur komiö fram.
Sunnlendingar vita vel aö hann getur haft
ótrúlega mikið aö segja hjá stjórninni, setji
hann hnefann 1 boröiö og hóti aö láta af
stuðningi. Þaö verður þvi lagt hart að hon-
um aö gera það. Og samþingmaöur hans af
Suöurlandi sagöi i samtali viö Helgarpóst-
inn aö þaö væri nánast pólitiskt sjálfsmorö
Eggerts ef hann léti verksmiðjuna fara
norður. Sjálfur er Eggert þögull sem gröf-
in, — sagði 1 samtali viö Helgarpóstinn aö
hann ætlaði sér ekkert aö segja um sin við-
brögö fyrr en málið heföi komiö fyrir
alþingi og hann sæi hvert stefndi.
Og þangaö til eru þétt setnir bekkirnir i
lobbyinu niörí þingi.
YFIRSYN t
Forsetarnir Reagan og Mitterrand,
Fyrsti árangur af milli-
göngu Portillo og Mitterrand
egar Portillo Mexikóforseti bauð
snemma árs milligöngu stjórnar sinnar til
aö draga úr viösjám milli Bandarikjanna
annars vegar og Nicaragua og Kúbu hins
vegar, voru undirtektir i Washington
dræmar, ef ekki beinlinis kuldalegar. Siöan
hafa Reagan forseti og Haig utanrikisráð-
herra engu sinnt meira i utanrikismálum
en aö reyna aö koma málum 1 Mið-Ameriku
og á Karibahafi i þann farveg sem þeir
helst kysu, sem sé aö stjórnir i smárikj-
unum þar séu Bandarikjunum háðar og
byltingarhreyfingar sem liklegar eru til að
hagga þeirri skipan mála skuli bældar
niöur meö oddi og egg.
Herferð Bandarikjastjórnar til aö vinna
þessum stefnumiöum sinum fylgi innan
lands og utan hefur tekist meö eindæmum
óhönduglega. Mest hefur málflutningurinn
snúist um borgarastyrjöldina i E1 Salvador.
Svo var komið snemma i þessum mánuöi,
að vaxandi uggs gætti á Bandarikjaþingi og
mebal bandarisks almennings um að
Reagan og Haig væru að teyma þjóðina út i
nýtt hernaðarkviksyndi, svipaö Vietnam-
striöinu.i Miö-Ameriku. Þetta varö til þess
aö Bandarikjastjórn sá þann kost vænstan
að sööla um, og nú stendur fyrir dyrum
fyrsti fundur fulltrúa Bandarikjanna og
Nicaragua i Mexikóborg, þar sem Mexikó-
menn fá aö spreyta sig á þeirri málamiölun
sem Bandarikjastjórn taldi þá til skamms
tima alls ófæra aö annast.
Fátt reyndist Reagan forseta drýgra til
aö hreppa útnefningu i forsetaframboö fyr-
ir Repúblikanaflokkinn en eindregin and-
staða hans gegn samningi rikisstjórnar
Carters viö Panama um að yfirráö yfir
Panamaskuröinum færist úr bandariskum
höndum til Panamabúa fyrir aldarlok. 1
þessu máli geröi Reagan aö sinum málstað
heimsveldissinnanna af gamla skólanum,
sem trúa á Theodore Roosevelt og stóra
lurkinn hans. Keppinautar hans um for-
setaembættiö voru hins vegar flestir úr
upplýstari armi flokksins, sem gera sér
grein fyrir aö margt hefur breyst siöan i
upphafi aldarinnar og studdu stjórn Cart-
ers viö aö koma Panamaskurðarsamningn-
um fram á þingi. Þaö æsti svo andstæðinga
tilslakana viö „óæöri” rómanskar þjóöir
enn meira, þegar byltingarhreyfing Sand-
inista i Nicaragua steypti af stóli Som-
oza-ættinni, sem þar haföi rikt meö endem-
um i hálfa öld frá þvi bandariskur ihlutun-
arher hóf hana til valda.
Viöleitni Reagans til aö uppfylla vonir
stuðningsmanna sinna heima fyrir um
skjótan árangur i baráttu viö byltingaröfl i
Miö-Ameriku, hefur rekist óþyrmilega á
þörf Bandarikjanna á að halda sig i takt viö
þá bandamenn sina á þessu svæöi sem máli
skipta. Mexikó og Venezúela eru þau riki
viö Karibahaf sem mest eiga undir sér auk
Bandarikjanna, og stjórnir beggja vilja
leggja sig fram til aö stuöla aö þvi aö
stjórnmálaþróun á svæöinu gerist meö friö-
samlegum hætti en ekki vopnaviöskiptum
byltingarafla viö harbstjórnir á snærum
Bandarikjamanna.
Stjórnir Mexikó og Venezúela hafa i
þessu efni leitað stuönings hjá rómönskum
þjóðum i hópi bandamanna Bandarikjanna
i Evrópu, og hann var fáanlegur i rikum
mæli eftir stjórnarskiptin i Frakklandi i
fyrra. Þá var efnt til fundar forsetanna
Mitterrands og Portillo, þar sem lýst var
yfir aö Frakkland og Mexikó viöurkenndu
stjórnmálahreyfinguna, sem stendur aö
baki skæruhernum i E1 Salvador,sem tals-
mann þjóðfélagsafla, sem taka yröi tillit til
og efna bæri til samningaviðræöna rikis-
stjórnar og byltingarhreyfingar i þvi skyni
aö friba landiö. Þar aö auki geröi franska
stjórnin samning um sölu á vopnum til
stjórnar Sandinista i Nicaragua, en hún
haföi snúið sér til Austur-Evrópu með
vopnakaup eftir að Bandarikjastjórn neit-
aöi henni um vopn.
I fyrstu lét Bandarikjastjórn eins og hún
teldi aö hér væri um aö ræöa fjandskapar-
bragö viö sig af hálfu stjórnar sósialista i
Frakklandi, en nú er komið annaö hljóö i
strokkinn. Um fyrri helgi fór Mitterrand
forseti snöggva ferö til Washington aö hitta
Reagan starfsbróöur sinn aö máli. Auk
iskyggilegrar efnahagsþróunar i heiminum
var helsta umræöuefni þeirra viöhorfiö til
framvindu mála i Miö-Ameriku, sér i lagi
E1 Salvador og Nicaragua.
Fréttamönnum I Paris og Washington
ber saman um aö fundur forsetanna hafi
verið gagnlegur aö beggja dómi. Franskir
embættismenn halda þvi fram aö Reagan
og nánustu samstarfsmenn hans átti sig nú
loks á þvi, aö fyrir Frakklandsstjórn vaki
ekki aö afla sér vinsælda heima fyrir meö
þvi aö hrella Bandarikin, heldur að stuöla
aö þvi aö leysa mál sem ella geti oröiö
háskalegt miskliöarefni i vestrænu sam-
starfi.
Fyrir mánuði létu bandarisk stjórnvöld
berast út, aö Reagan forseti heföi skipaö
leyniþjónustunni CIA aö hefjast handa viö
ab grafa undan stjórn Sandinista i Nicar-
agua og beita til þess sveitum landflótta
j
eftir
Magnús
Torfa
Ólafsson
Somoza-manna og málaliöa þeirra, sem
veriö hafa i þjálfun undanfarin misseri i
nágrannarikinu Honduras og i Bandarikj-
unum. Skömmu siöar voru sprengdar brýr i
strjálbýlum héruöum Nicaragua nærri
landamærunum viö Honduras. Varö þetta
til aö stjórnin I Managua lýsti yfir herlög-
um I mánuö Qg sendi kæru áhendur Banda-
rikjastjórn til Oryggisráðs SÞ.
Sú kæra hefur ekki veriö tekin fyrir.
Astæöan er aö á siðasta fundi Castaneda ut- .
anrikisráöherra Mexikó um málamiðlun-
artilboö Mexikóstjórnar féllst Haig á viö-
ræöur fulltrúa Bandarikjanna og Nicar-
agua I Mexikóborg. Þar v ða til umræöu
öll ágreiningsmál rikjann; bæöi ásakanir
Bandarikjanna um hergag :aflutninga frá
Nicaragua til uppreisnarm. nna i E1 Salva-
dor og krafa stjórnar Nk...agua um aö
Bandarikjastjórn heiti aö 1. : af undirróöri
gegn stjórninni i Managu;
Mexikóstjórn hugsar e. hærra en aö
koma á sáttum með Banaarikjunum og
Nicaragua. Hún kveöst einnig stefna aö þvi
aö efna til funda fulltrúa B adarikjanna og
Kúbu I þvi skyni aö færa sambúö þeirra i
eðlilegt horf.
Slikt á þó langt I land. Er um sinn bein-
ist athygli þeirra sem láta skipta mál á
svæöinu umhverfis Kari >af fyrst og
fremst aö E1 Salvador. Þa eiga aö fara
fram kosningar á sunnuda, Grunur hefur
leikiö á að herinn sé liklegu til aö beita aö-
stööu sinni til ab matreiöa upp úr kjörköss-
unum sigur til handa frambjóðanda hægri-
sinnaöra öfgamanna.
Valdarán hersins I Guatemala i vikunni
viröist til þess lagaö aö vare forustu hersins
i E1 Salvador viö sliku tiltæki. Tilefniö var
födsun úrslita i nýafstöönum forsetakosn-
ingum af hálfu herforingjastjórnarinnar
sem fyrir var i Guatemala. Talsmaöur nýju
herforingjastjórnarinnar, sem heitir bar-
áttu gegn fjármálamisferli. endurreisn lýö-
ræöis og viröingu fyrir maimréttindum, er
Ur þeim hópi sem CIA beití fyrir sig 1954,
þegar bandariska leynij v ,ustan gekkst
fyrir að steypt var af stóli j lýöræðislega
kjörnu rlkisstjórn sem getur i sögu
Guatemala.