Helgarpósturinn - 16.04.1982, Síða 26

26
Föstudagur i6. aprii 1982 helgarpncrh irínn
Elskum hákarlinn og virðum
Um siðustu jól var send út aðvörun á strönd Kaliforniu, eftir
að hákarl hafði drepið mann, sem hafði verið að leika sér á
brimbretti. Það eina sem eftir var af manninum, var blóð-
blettur á brettinu, en hákarlinn hafði bitið stórt stykki úr þvi,
einnig. Rétt ein hryllingssagan um hákarla, enn einn mann-
skaðinn, sem færður verður inn á skýrslur um dauða af völdum
hákarla.
En þessi ógnvaldur undirdjúp-
anna er ekki alveg vinalaus. Einn
vina hákarlsins er Eugenie
Clarke/ prófessor við Sjávar-
rannsóknastof nunina i Cape
Haze í Florida, en Clarke hefur
sérlega beint athygli sinni að há-
körlum. Clarke, en vinir hennar
kalla hana „hákarlaf rúna", telur
að þjóðsögurnar um grimmd há-
karlsins, og fíkn hans í manna-
kjöt, séu mjög ýktar. Á þessum
náttúruverndartímum eiga meir
að segja hákarlar skilið að fá dá-
litla samúð,álítur hún. „Það væri
rangt að álíta hákarla eingöngu
veltenntar og síhungraðar ösku-
tunnur undirdjúpanna", segir
hún. „Þeir eru skarpgreindir og
hafa gott minni".
Eftir þrjátíu ára rannsóknir er
Ijóst, að hákarlinn er mjög van-
metin skepna. Clarke prófessor
hefur t.d. kennt hákörlunum að
hringja bjöllu, þegar þeir eru
svangir. Þegar bjöllunni er
hringt, fá þeir fisk. „Hákarlar
eru fljótari að læra en rottur, og
þeir læra af mistökum sínum".
Miðað við hákarlinn, er maður-
inn alger nýgræðingur.Hákarlar
hafa verið til í rúmlega 300 millj-
ónir ára, en maðurinn kannskí 3
milljónir. Hákarlarnireru lifandi
steingervingar, sem eru svo vel
búnir til þess að gegna hlutverki
sinu sem rándýr hafsins, að þeir
hafa ekki breystsvo neinu nemi á
þeim tíma. Flest dýr breytast
með tímanum, en hákarlinn er
enn það sem hann hefur alltaf
verið, ein fullkomnasta át-
maskína veraldarinnar.
Hin frumstæða líkamsbygging
hákarlsins sannar fornar ættir
hans. Fullvaxinn hákarl hefur
fimm aðskilin pör af tálknum,
eins og fóstur mannsins, þegar
það er þriggja vikna gamalt. Húð
hans er viðkomu eins og sand-
pappír, enda úr svipuðu efni og
tennur mannsins. Og hinar raun-
verulegu tennur hákarlsins eru
einnig úr sama efni. Þær hafa
ekki rætur en vaxa stöðugt, eins
og hár eða neglur, í röðum, sem
færast framar í gómnum til að
koma i stað tanna, sem hafa
slitnað.
Allur líkami hákarlsins er eins
og eitt stórt skynfæri. Lyktnæmi
hans er slíkt, að hann getur
fundið lyktaf túnfisksafa, þegar
saf inn er aðeins einn hluti á móti
600.000 , og getur f undið lykt af
blóði annars dýrs í 400 metra
f jarlægð. Margir hákarlar heyra
til annarra fiska í allt að 500
metra fjarlægð. Og með mjög
viðkvæmum taugaendum, rétt
undir skinninu, getur hákarl
skynjað hvort f iskur sem syndir í
allt að 300 metra f jarlægð er
veikur eða ekki.
Það er þetta sjötta skilningar
vit, sem gerir hákarlinn svo
hættulegt veiðidýr. Hann getur
fundið flyðru, sem hefur grafið
sig i sandinn, með þvi að fylgja
rafsegulbylgjunum, sem allir
fiskar gefa frá sér. Nú telja
sumir vísindamenn jafnvel, að
hákarlar geti nýtt sér rafsegul-
svið jarðarinnar, og synt eftir þvi
milli staða.
Hákarlamerkingar hafa verið
stundaðar nú um hríð í Banda-
rikjunum og hefur sýnt, sig, að
hákarlar komast yfir ótrúlegar
fjarlægðir í matarleit. Frá því
verkið hófst hafa um 30.000 há-
karlar verið merktir og þeim
sleppt. Nú eru merkin farin að
skila sér. Metið fyrir lengsta
sundið á nú þriggja metra langur
blá-hákarl, sem var merktur við
austurströnd Bandarikjanna og
var veiddur ári seinna við Gí-
braltar.
Fiskifræðingar þekkja um 350
tegundir hákarla og tegundunum
fjölgar enn. Árið 1976 fannst ný
tegund við Hawaii. Fiskurinn
sem veiddist af því hann hafði
fyrir slysni gleypt skipsakkeri,
var skírður „stórkjaftur". Hann
lifir á miklu dýpi og þrátt fyrir
heldur svakalegt útlit lif ir hann á
smádýrum.
Stærsti hákarl í heimi er hval-
hákarlinn, sem verður allt að 18
metra langur. Minnsti hákarlinn
er djöflahákarlinn, sem einnig
lifir á miklu dýpi en hann er að-
eins 30 sentimetrar á lengd.
Báðar þessar tegundir eiga eitt
sameiginlegt með stórkjaftinum,
sem og fjölda annarra hákarla-
tegunda, að þeir lifa á svifi og
smádýrum.
En annar smávaxinn hákarl er
kallaður „eldhúshákarl" því
hann étur hvað sem er. Sem
betur f er er hann aðeins 40 senti-
metrar á lengd, en hann er mjög
gráðugur. Hann á það til að bíta
stykki úr fiskum sem eru mun
stærri en hann sjálfur, og skjót-
ast síðan burt áður en fórnar-
lambið kemur fram hefndum.
Meir að segja bandaríski flotinn
hefur fundið fyrir græðgi þessa
smáfisks. Hlíf úr gerviefni, sem
sett var yfir dýptarmæli eins
kjarnorkukafbáts flotans, varð
kvöldmatur eins eldhúshákarls.
Það er svona hungur og svona
tennur, sem gera hákarla svo
hættulega. í Bandaríkjunum
hafa vísindamenn mælt aflið í
kjálkavöðvum hákarlsins. Það
reyndist geta náð allt að 8000
punda þrýstingi á ferþumlung á
hverja tönn.
Heimildir frá miðöldum segja
frá mannslíkum, sem enn voru í
brynjum, sem fundust í maga
hákarls. í dag er mannætuhá-
karlinn mjög raunveruleg hætta,
þó fjöldi dauðsfalla af hans
völdum haf i verið stórlega ýktur.
Menn hafa nefnt slíkar tölur, allt
að 300 dauðsföll á ári, en sam-
kvæmt rannsóknum bandaríska
flotans ráðast hákarlar að fólki,
að meðaltali 20 sinnum á ári. Það
er semsagt meiri hætta á því að
verða fyrir eldingu.
Og mannæturnar finnast að-
eins meðal um 30 hákarlateg-
unda, svo sem tígrishákarla,
hamarshákarla og f leiri. En jafn
vel hinn stórhættulegi hamarshá-
karl reynir í lengstu lög að forð-
ast manninn. „Það verður að
hræða hákarl, eða reita hann til
reiði, áður en hann ræðst til at-
lögu", segir Clarke prófessor.
Það er ólán mannsins, að
hreyfingar sundmannsins valda
einmitt slíkum árásum. Sund-
hreyfingarnar valda einmitt
slíkum bylgjum, sem hákarlar
túlka sem merki um veikindi, og
ráðast helst gegn.
Samkvæmt heimildum, er há-
karlinn hættulegastur, þegar hiti
sjávar verður hærri en 21 gráða á
Celsius, því heitt umhverfi
hraðar líkamsstarfsemi og eykur
fæðuþörf hákarlsins.
Án efa er sá hákarl, sem menn
óttast mest, og af hvað mestum
ástæðum, hvíthákarlinn. Hann er
stór, verður allt að 12 metrar á
lengd, og grimmur. Kjammarnir
á honum eru svo stórir, að hann
getur étið hálfan hest í einum
bita, og tennur hans svo sterkar,
að hann getur bitið tvegg ja þuml-
unga stálvír í sundur.
Það var skiljanlegt, að fyrst
eftir að kvikmyndin „Jaws" var
sýnd, stórfækkaði mönnum á
baðströndum um allan heim.
Árið 1978 kom svo alvöruhákarl
upp að baðströndinni við Mon-
tauk Point, þar sem kvikmyndin
fræga var tekin, og sá var engin
smásmíð. Það var hvithákarl,
um 12 metrar á lengd, og
hann slapp, þó búið væri að
skjóta í hann skutli. „Ég sá
þennan fisk", sagði einn
áhorfendanna. „Hann var á
stærð við vöruf lutningabíl".
Samt er ekki hægt að segja, að
hákarlar vilji mannakjöt öðru
kjöti fremur. Staðreyndin er sú,
að menn eru hákörlum hættu-
legri en hákarlar mönnum. Á
hverju ári eru um 300.000 tonn af
hákarli veidd og afurðirnar
étnar, eða þeim smurt utan á
mannskepnuna. Því afurðirnar
eru bæði næringarríkar, og lýsi
hákarls því eftirsótt, og svo er
lýsið úr lifur hákarlsins mjög
hentugt til framleiðslu á snyrti-
vörum.
Um leið og vísindamenn rann-
saka hákarlinn lærum við að
hræðast hákarlinn tvið minna, og
dást að því hversu vel þeir eru
búnir frá náttúrunnar hendi, og
hversu fullkomlega þeir eru að-
hæfðir hlutverki sínu. En það
verður engu að síður erfitt að
finna ekki til ótta, þegar maður
sér votta fyrir þessum ógnvæn-
legu útlínum.