Helgarpósturinn - 30.04.1982, Blaðsíða 22

22
Föstudagur 30: apríl 1982
helgatpóstúriiiri
Stirður er dansinn strammaralaus
Þaö hefur stundum flögraö aö
manni á seinni árum, aö óhætt
mundi aökvikmynda hvaöa rusl
sem vera skyldi i islensku
landslagi. Landiö stæöi alltaf
fyrir sinu og vegna þess yröi
myndin sifellt skoðunarverö um
veröld alla.
Liku máli gegnir um tónlist
Schuberts. Það er ætiö hægt aö
njóta hennar, hversu afkáralegt
samhengi sem hún er sett i.
Kringum aldamótin siöustu
fundu athafnamenn I austur-
riska afþreyingariönaöinum
fjárhagslega þörf til aö endur-
semja ævi Franz Schuberts i
ástarrómantfskum stfl. Fyrstur
kom Franz von Suppé meö
söngleik um ástir tónskáidsins,
sem hlaut þó litiö lof, en 1912
kom út skáldsagan
Schwammerl eftir uppgjafa-
herforingjann Bartsch, miöur
merkileg uppskáldun á dánu-
mannslegu bóhemjulifi Schu-
berts. Eftir þeirri sögu geröu
Willner og Reihert siöan
óperettutexta og komu I hendur
ungverska Vi'nartónsmiðsins
Heinrich Berté, semsamdi tón-
listviö. Eftir þrautagöngu milli
útgefenda keypti leikhúsaeig-
andinokkur handritiö aö lokum.
Löngu seinna skipaði hann svo
Berté aö fleygja sinni eigin
músik, en veija úr lögum Schu-
berts sjálfs við textann. Berté
beygði sig, gramsaði i Schubert,
Meyjaskemman var frumflutt I
ekki nema 31 árs (þá var
Halldór biiinn meö Sölku), en á
þessum fáu árum haföi hann
komið frá sér nær 1000 tónverk-
um, þ.ám. voru 8 sinfóníur,
nokkrir tugir kammerverka, 15
pianósónötur og um 600 ljóða-
söngvar. Þurfti endilega ástar-
harmagrút til aö einhverju
verki væri ekki lokiö aö fuliu,
þegar hann féll frá? Schumann
taldi ekki ástæöu til aö grufla úti
þaö, hvaö Schubert heföi getaö
gert á lengri ævi. Hann heföi
gert nóg. Hann hlýtur lika að
hafa veriö eitt vinnusamasta
tónskáld allra tima og varla
haft tóm til langvarandi útstá-
elsis eða hugarvils. Þessi furöu-
sveinn komsem gestur og hvarf
sem gestur, en hófatak álfa-
kóngsins dynur enn I hjörtum
okkar.
Ekki liöu nema 18 ár frá
frumflutningi, þar til Meyja-
skemman kom á islenskar fjalir
(1934), og jafnframt var þetta
fyrsta meiriháttar óperettu-
sýning á Islandi. Siðan hefur
hún veriö færö upp 6 sinnum, á
ísafiröi, Akureyri og i Vest-
mannaeyjum auk Reykjavikur.
Hún nýtur varla nokkurstaöar I
heiminum meiri hylli en hér
miöaö viö höfðatölu. Siguröur
Björnsson, sem syngur hlut-
verk Schuberts og dvaldist 20 ár
I Miöevrópu, sagöist i blaöaviö-
tali aldrei fyrr hafa séö hana.
Og ef mig misminnir ekki,
Hvað sem veldur, þá var þetta
tilþrifalítil og dauf frumsýning.
Söngvararnir fóru aö visu vel
með sitt, bæöi nýgræöingar
einsog Július Vifill Ingvarsson,
Bergþór Pálsson, og þó einkum
Katrin Siguröardóttir, svo og
gömlu brýnin Kristinn Hallsson,
Guömundur Jónsson og Þuriöur
Pálsdóttir. Og Páil P. Pálsson
var fullsæmdur af stjórn hljóm-
sveitarinnar.
En þetta hefði næstum eins
mátt heyra af plötu. Þaö var
fátt gaman á aö horfa, nema
helst Arna Tryggvason og
Guömund stundum. Þaö var
ekki einusinni reynt aö gera
neitt fyndiö úr margþvældum
fyrirbrigöum einsog persónu- og
nafnaruglingi, ellegar þaö þá
mistókst. Og framkoma flestra
annarra en aukapersóna
verkaöi tilgeröarlega. Meöan
ekki er betur vitaö, hlýtur
maður aö skella skuldinni fyrst
á leikstjórann, sem ekki hefur
tekist eöa nennt aö stramma
liöiö upp. Þvi þaö er naumast til
svo ómerkilegt sviösverk, að
snjall leikstjóri geti ekki blásiö i
þaö ótrúlegu lifi.
Engum skal þó ráöiö frá þvi
aö fara á Meyjaskemmuna.
Einsog áöur sagöi stendur tón-
listin fyrir sinu, og sumum kann
aö koma skemmtilega á óvart,
hvert þau lög eru sótt, sem þeir
annars þekkja helst frá
kringumstæöum, þar sem glóir
vin á skál. Og margt getur enn
breyst til batnaöar. En á leiö-
inni burt úrleikhúsinu kom mér
aumum i hug upphafiö aö
Vetrarferöinni eftir Wilhelm
Miiller, sem Schubert geröi ó-
dauðlega meö tónlist sinni áriö
áöur en hann dó:
Vinarborg 1916 og tekið meö
kostum og kynjum af öllum
nema gagnrýnendafávitunum.
A þessu fyrirtæki urðu allir aö-
standendur rikir nema Schu-
bert, enda þurfti hann þess ekki
lengur með (d. 1828).
Si'öan hafa m.a. verið gerðar
ótaldar kvikmyndir i' kjökurstil
um meinta óhamingju Schu-
berts i ástum, auðvitaö meö
hliðsjón af þvi éskiljanlega, af
hverju i ósköpunum maðurinn
laukekki viö„ófullgeröu sinfóní
una” i h-moll.
Viö höfum undanfariö veriö
aö dást aö og undrast fádæma
afköst og iðjusemi Halldórs frá
Laxnesi i 80 ár. Schubert varö
sagöist austurriski leikstjórinn
WilfriedSteiner aldrei hafa sett
hana upp fyrr, og hefur hann þó
viöa tekiö til hendinni, eftir þvi
sem segir i' leikskrá.
Þaö hefur ekki alltaf gefist vel
að fá hingað austurriska leik-
stjóra, og er skemmst aö
minnast, þegar tslenska óperan
skilaöi einum af sér um jóla-
leytiö ,,impotentiae causa”.
Þaö er lika hætt viö, að venju-
legir útlendingar eigi bágt meö
aö skilja skorpuvinnuhugarfar
okkar Islendinga. Og vel má
vera, áö viö þurfum helmingi
kröftugri meöhöndlun (Þór-
hiídarleik) en t.d. Vinar-
leikarar, sem er þessi listgrein I
blóö borin meö móöurm jólkinni.
Fremd bin ich eingezogen,
fremd ziehe ich wieder aus.
Schubert i vinahópi. Teikning
eftir Kupelwieser þann, sem
Haildór Wilhelmsson leikur I
Meyjaskemmunni.
tJr sýningu Þjóðleikhússins „Þaö var fátt gaman á aö horfa”,: segir Arni Björnsson.
1 Suöur-Afriku búa runna-
mennirnir á hrjósturlendi þang-
aö sem þeir hafa hrakist undan
evrópskum hottentottum og
bantúum. Sjaldan veröa þeir
hærri vexti en hálfurannar
metri og gulbrúnn er húðlitur-
inn. Fátækir eru þeir og frum-
stæöir, þó til þeirra megi rekja
hin frægustu hellamálverk.
The Art Ensamble of Chicago
nefna siðustu plötu sina: Urban
Bushmen (ECM—1211/12).
Þetta er tvöfalt albúm einsog
númerið gefur til kynna og tekin
upp á tónleikum i Amerfkuhús-
inu i Miinchen i mai 1980. Það
var tæpu ári áöur en þeir komu
til Reykjavikur til að leika á
Breiövangi I Breiöholti. Engin
breyting er merkjanleg á tónlist
The Art Ensemble of Chicago —
allir sem nutu tónleika þeirra
félaga i Broadway ættu aö ná
sér i Urban Bushmen, segir
Vernharöur m.a. i jazzpistli
sinum.
Runnamenn stórborganna
— Um nýjustu plötu The Art
ensemble of Chicago
Listasveitarinnar á þessu tima-
skeiöi enda ekki von, þeir eru
hættir aö leika saman hvunndags
hittast svona einusinni á ári til
aö halda I tónleikaför eöa leika
inná plötu. Tónleikarnir f Ame-
rikuhúsinu og á Broadway voru
likir aö uppbyggingu, fá frum-
samin verk njörvuð i eina heild
og endað i bæöi skiptin á Od-
wallasveiflunni sem löngum hef-
ur hljómaö i lok tónleika sveit-
arinnar. En ef eitthvað er þá
var tónverkaskráiná Broadway
eldrii hettunni en sú I Munchen.
Eins og aö ofan greinir hafa
þeir listasveitamenn þann hátt-
inn á að tengja verk sin I eina
heild svo erfitt getur verið aö
greina i fljótu bragöi hvar eitt
hættir og annað hefst. Þetta
gerði Davis lika eftir aö hann
fór i rafmagniö og svo er um
fleiri.
bumbur eru baröar og pipur
þeyttar, Ornette Coleman sting-
ur upp höföinu eins og svo oft I
tónlistþeirra félaga og haldið er
til borgarinnar og lýst yfir sigri
og á stundum er karabiskur
andi irýþmanum.
Þriðja hlið hefst á verki
Bowies sem viö þekkjum frá
Black Saint skifu hans: The 5th
power. Þaö heitir: New York Is
Full Of Lonely People. Spænsk-
ættaöur inngangur og svo
hljómar fallegur ópusinn þar
sem óviöjafnanlegur trompet
Lester Bowies rfkir einn.
Anchestral Meditation er sjö
minútna hviid fyrir hlustendur,
blær I laufi, stef i' strái, svo verk
Mitchells, Uncle. Langt og dap-
urt meö hægum colemanisma
einsog Lonely Woman, bassa-
saxafónsóló Mitchells er þungur
eins og hljóðfærið og Jarman
Tónleikarnir hefjast á fyrra
prómenaði trommarans Don
Moye: Cote Bamako I. Hægur
og svifandi er rýþminn og allt
kveðurvið af blfstri og pipi svo-
sem kykvendahjörö f frum-
skógi. Bassinn hans Malachi
Favors Maghoustut upphefur
runnagaldurog svoersvita eftir
þá alla, rýþmaleikarana og
saxistanamm. Roscoe Mitchell
og Josep Jarman og trómpet-
istann Lester Bowie. Borgar-
galdur! Það er mars og það er
blus og götuys og lestarskrölt.
Ólgandi lif og Bowie með hálf-
takkablástur og trompettal eins
og King Oliver og Clark Terry,
Austrænn seiður og njúorlin í
klarinetti Jarmans og
abstraktlinur i sóló Mitchells.
A næstu hlið upphefst langur
trommusóló. Þaö heitir Sun
Precondition Two og vekur
ábyggilega hrifni trommu-
geggjaranna, svo kemur önnur
svita. Sú er eftir Jarman:
Theme For Sco og hefst á sendi-
boöa Soweto hlaupandi: einn-
tveireinn-tveir og boðskapurinn
fer viða og Bowie rifjar upp
bókmenntir lúöraþeytaranna,
Runnamaöurinn fagnar sigri og
ýlfrandi á tenórinn. Bassaleikur
Favors er sterkur, annaö en á
Broadway þarsem varla heyrð-
isttil hans. örstuttstef um Pét-
ur og JUdit svo seinna
prómenaöiö, sólin aö hniga til
viðar og öll kykvendi sækir
svefninn heim. Þaö er kvatt
meö sveiflu i' Odwalla og Bowie
vitnar i' djassstefiö klassiska
sem allir eigna sér. The Theme
kallaði Davis það. Set Call,
nefndi Webster þaö. Ætli það
hafi ekki heitið allt annaö ein-
hvernti'ma i upphafi.
Allir sem nutu tónleika þeirra
félaga i' Broadway ættu aö ná
séri'þessa skifu hiðallra fyrsta,
þótt þar riki ekki hinn fjórskipti
taktur og hljómgangurinn
klassiski. Hana má fá i flestum
betri hljómplötuverslunum svo
og hjá innflytjendanum:
Gramminu — Vesturgötu 53B.
Ég held þa ö sé lika hollt fyrir þá
tónlistargagnrýnendur sem
voru dálítið utanveltu á tónleik-
unum sjálfum.aö hlusta vand-
lega á skifuna. Kannski kemur
þá bros i auga og sú uppgötvun
verður gerö aö trompetleikur-
inn hans Bowies er annað og
meira en nokkrir kreistir tónar
á stangli!
--------——-------------<--------
Fyndnir drengir og sorgleg plata
The Fun Boy Three
Það kom mörgum á óvart að
hljómsveitin The Specials skyldi
splundrast meö þeim hætti sem
varö og á þeim ti'ma sem hún
virtist einmitt vera aö ná há-
punkti, bæöi hvaö vinsældir og
gæði áhræröi. Lag þeirra Ghost
Town sat I fyrsta sæti vin-
sældalistans um margra vikna
skeið og nýrrar stórrar plötu
varbeöiömeöeftirvæntingu. En
þá tóku þrir aðal söngvarar
sveitarinnar, þeir Terry Hall,
Neville Staples og Lynval Gold-
ing, upp á þviaðyfirgefa hana.
1 ljós kom að The Fun Boy
Three, en svo kalla þeir sig nú,
höfðu undirbúiöbrottförsina vel
og samstundis var gefin út með
FB3
þeim litil plata, meö laginu The
Lunatics Have Taken Over The
Asylum, en meö þessum luna-
tics eiga þeir viö helstu stjórn-
málaleiðtoga vesturlanda, svo
sem Möggu Thatcher og Ronnie
Reagan. Þó lag þetta sé heldur
óvenjulegt þá sló það þó strax
rækilega i gegn og nýrra lag
þeirra T’aint What You Do (I’ts
The Way You Do It) hefur
einnig gengið ágætlega.
Nú hafa The Fun Boy Three
svo gefið út sina fyrstu stóru
plötu og er t.d. bæði fyrrnefnd
lög þar aö finna. Tónlist FB3 er
nokkuð sérstæö, þar sem höfúð-
hljóðfærið er trommumaskina.
Enda eru meölimir hljóm-
sveitarinnarekki sérlega sleipir
hljóðfæraleikarar, þar sem þeir
voru fyrst og fremst söngvarar
TheSpecials. Aö visu mun Gold-
ing hafa leikið eitthvaö á gitar,
en á FB3 plötunni fer mjög litið
fyrirgitarleik. Það er heldur að
þeir skreyti undirleikinn rneð
einföldum hljómborös- eöa
synthisizerleik. Ekki má heldur
gieyma ágætum hornaleik i ein-
staka lagi. Fyrst og fremst er
FB3 þó söngsveit og ber tónlist
kennd og plata þeirra þvi
kannski ekki sérlega aölaöandi I
fyrstu en við nánari hlustun
kemur þó i ljós að hér er hið
þokkalegasta verk á ferö. Þar
gefur aö finna nokkur fyrirtaks
lög, svo sem The Lunatics...,
T’aint What You Do, Way On
þeirra þess greinileg merki og
auk sinna eigin radda njóta þeir
einnig aöstoöarkvennasöng-
flokksins Bananarama i fjórum
lögum.
Tónlist FB3 er all tilrauna-
Down og Faith, Hope and
Charity. öll eru lögin þó ein-
hverra hluta vegna athyglisverð
og plata þessi fyrst og fremst
skemmtilegtilraun til aö k
blanda saman tribalisma, 031
þó vélrænn .