Helgarpósturinn - 04.02.1983, Side 12

12
Föstudagur 4. febrúar 1983 jþésturinn.
Þegar Dr. Gunnar G. Schram fer að tala, eins og menn gera í
blaðaviðtölum, verður eitt atriði áberandi í fari hans. Hann er einn af
þessum pípumönnum: Ef hann er ekki beinlínis að totta pípuna, er hann
að pota oní hana, skafa hana, troða í hana eða blása í hana.
Við spjölluðum saman á skrifstofu hans í húsi Lögfræðideildar Há-
skólans. Þar flæða pappírar útúr öllum hillum og útaf borðum og
Gunnar horfir gjarnan útum gluggann í átt að Norræna húsinu og
austur yfir bæinn þegar hann talar. Hann hallar sér aftur, setur fæturna
uppí gluggakistuna og tekur sér góðan umhugsunarfrest þegar ég bið
hann að lýsa sjálfum sér í nokkrum orðum.
í nefndinni en það kom aldrei fram nein
formleg tillaga um þetta“.
Forseta-
embættið
- Svo við höldum okkur aðeins við stjórn-
arskrána. í fyrstu grein hinnar nýju stjórnar-
skrár er kveðið á um að jafnrétti skuli vera í
landinu, en síðar er sagt að enginn geti orðið
forseti nema hann sé þrjátíu og fimm ára.
Finnst þér þetta ekki skjóta skökku við? Og
má jafnvel ekki velta upp svipuðum efa-
semdum í sambandi við vinnu aldraðs fólks,
sem verður að hætta, jafnvel gegn vilja sín-
um, að vinna?
„Pó að almenn jafnréttisákvæði séu í
stjórnarskrártillögunum þá eru aðstæður
manna vitanlega alltaf einstaklingsbundnar.
því vissulega er starf þingmannsins ábyrgðar-
mikið og vandasamt. En þetta varð samt nið-
urstaðan“.
- Enn um stjórnarskrána. Hér er trúfrelsi.
Hversvegna er þá sett inn í stjórnarskrá að
lúterska kirkjan eigi að vera þjóðkirkja?
„Einfaldlega vegna þess að hún hefur verið
það frá siðaskiptum! Að vísu ekki í stjórnar-
skrá, en þar þó í 109 ár. Menn töldu þjóðina
hafa unað vel við þjóðkirkjuna og það komu
ekki tillögur um að breyta þessu ákvæði, þótt
einn flokkur hefði fyrirvara um orðalag".
- Er nokkur ástæða að hafa það í stjórnar-
skrá? Er ekki eðlilegt að hafa ákvæði um
trúfrelsi í stjórnarskrá, og síðan setja
þjóðkirkjuna í lög?
„Jú, eflaust hefði mátt hafa þann háttinn á.
En í endurskoðun á stjórnarskránni, eins og
öðrum þáttum þjóðlífsins, gildir viss íhalds-
semi. Þetta er á engan hátt byltingarstjórnar-
skrá“.
- Breytist daglegt líf fólks á íslandi við það
„Ég mundi segja að ég væri ekki einn af
þeim sem eru einfarar í tilverunni“, segir
hann svo. „Ég hef mikla ánægju af því að
vinna með fólki. Því telst ég líklega félags-
lyndur, enda hef ég starfað mikið í mörgum
félagasanyökum. Hinsvegar gæti það kann-
ski talist galli að mér hættir stundum til að
vera of einráður, að telja að það sem mér
sjálfum sýnist sé rétta stefnan, eða rétta nið-
urstaðan. En ég reyni eins og ég get að vera á
varðbergi gegn því, vegna þess að samstarf,
hvort sem það er í félögum, eða í einkalífi, er
á því byggt að menn reyni að taka tillit hver
til annars. Hvort mér hefur tekist það nægi-
lega vel - það er spurningin!"
Gunnar hefur verið mikið í sviðsljósinu
vegna stjórnarskrármálsins, sem hann
reyndar telur vera eitt mikilvægasta mál sem
verið hefur á dagskrá hjá þjóðinni á síðustu
árum, ásamt landhelgismálinu. Hann er sem
kunnugt er ráðunautur stjórnarskrárnefndar
og hefur að undanförnu komið víða fram til
að kynna það sem í tillögum nefndarinnar
felst. „Ég hef verið svona einsog bátsmaður á
skipinu", segir Gunnar þegar hann er
spurður um hans raunverulega hlut í hinni
nýju stjórnarskrá. „Mitt verk hefur verið að
safna upplýsingum og skrifa greinargerðir
um einstaka þætti málsins, og ekki síst að
taka saman fróðleik um það hvernig málum
er háttað hjá nágrannaþjóðunum. Hug-
myndir mínar og ábendingar hafa verið hluti
umræðugrundvallar í nefndinni, og þannig
hafa nefndarmennirnir níu talsins losnað við
að fara allir í gegnum þessar heimildir sjálfir.
Það eru hinsvegar vitanlega nefndarmenn-
irnir einir sem ákveða orðalag og hverju af
þessu er hafnað".
Drauma-
stjórnarskráin
- En hvernig er þín draumastjórnarskrá
fyrir ísland ef við tölum fyrst og fremst um
æðstu stjórn landsins og kjördæmamálið?
Eru tillögur nefndarinnar mjög í þínum anda,
eða vildirðu ganga lengra í einhverjum til-
vikum?
„Ég vil að minnsta kosti ekki ganga svo
langt að koma hér upp svokölluðu forseta-
veldi, en sú hugmynd var mikið rædd hér á
tímum í kringum stofnun Lýðveldisins. Slíkt
fyrirkomulag er t.d. í Bandaríkjunum og
Frakklandi, og þýðir að framkvæmdavald og
löggjafarvald er algjörlega aðskilið.
Vilmundur hefur vakið þessa gömlu um-
ræðu upp aftur og gert þessar tillögur að sín-
um. Að vísu talar hann ekki um forsetann,
heldur um að forsætisráðherrann verði kos-
inn sérstakri kosningu.
En í þessu felst að þingræðið er afnumið.
Ég tel ekki ráðlegt að hverfa frá þingræðinu á
íslandi - í ekki fjömennara þjóðfélagi. Þingið
hefur frá upphafi verið kjarni stjórnskipunar
og sjálfstæðis landsins. Því er hinsvegar ekki
að neita að þingræðið hefur gengið hér nokk-
uð út í öfgar, og ég hefði kosið að hafa í
stjórnarskrá ákvæði um skarpari aðgreiningu
þingsins og framkvæmdavaldsins. Því miður
hefur þróurin orðið sú í stjórnskipan okkar,
að mörkin þarna á milli hafa orðið æ ógleggri.
Þingmennirnir eru kjörnir til þess að vera
löggjafar. Að vísu eru ráðherrarnir yfirmenn
framkvæmdavaldsins og eiga að stjórna
landinu. En það hefur færst mjög í vöxt eins
og menn vita að alþingismenn hafa fært sig
yfir á svið framkvæmdavaldsins. Þeir eru
ekki bara hæstráðendur á fjármálasviðinu,
heldur einnig í fjölmörgum ráðum og nefnd-
um menningarlífsins. Þetta tel ég mjög miður
og er í raun gegn anda stjórnarskrárinnar."
- Hefði þá ekki verið tilvalið að setja ein-
mitt inn klásúlu svipaða þeirri sem er í kaflan-
um um dómara, að þeir megi ekki taka að sér
föst umboðsstörf?
„Það hefði mjög vel komið til greina. En
það hefði bara ekki verið nóg. í dómsmála-
kaflanum segir að ekki megi fela dómara föst
umboðsstörf nema með lögum. Það hefði
ekki nægt hvað alþingismenn snertir, því þeir
hefðu einfaldlega getað sest niður og sett lög
um að þeir mættu fara með hin og þessi um-
boðsstörf. Bann við þessu þyrfti að vera í
stjórnarskránni sjálfri. Við þyrftum ekki að
afnema þingræðið til þess, við þyrftum aðeins
skýrt bann við því að þeir séu að vasast í
allskonar fjármála- og stjórnunarstörfum.
Það leiðir auðvitað áf sjálfu sér að minni
tími verður eftir fyrir þá að fást við löggjöf.
Og satt að segja ber nú ýmis löggjöf seinni ára
þess merki að þar hafa í rauninni ekki verið
alltof vönduð vinnubrögð á ferðinni. Sum Iög
eru orðin hálfgerðar almennar stefnuyfirlýs-
ingar - stefnt skuli að þessu og hinu - í stað-
inn fyrir að þarna eiga að vera hreinir og
klárir lagatextar, sem borgararnir skilja og
geta farið eftir.“
- Var þessu velt upp í nefndinni og sfðan
hafnað?
„Það var almennt drepið á þessi sjónarmið
Það er ekki hægt að útfæra jafnréttisregluna
útí hörgul, þannig að aldur skipti aldrei neinu
máli, frekar en t.d. menntun. Þú vilt ekki láta
hvaða mann sem er koma og skera þig upp,
eða reka mál fyrir þig fyrir Hæstarétti. Á
sama hátt lætur maður ekki tíu ára gamlan
dreng stýra flugvél eða bíl. Hann situr þar
ekki við sama borð og faðir hans eða móðir.
Sama gildir um 70 ára regluna. Þar er að baki
sú hugsun að ntenn séu í þann veginn að
missa það vinnuþrek sem þeir höfðu.
Slík mismunun er óhjákvæmileg og eðlileg-
Hitt er hinsvegar mjög mikilvæ.gt - að menn
sem búa við sömu aðstæður sitji við sama
borð. Nú er til dæmis mismunun kynjanna
bönnuð í fyrirhugaðri stjórnarskrá".
- En með forsetaembættið. Hversvegna
voru þessi þrjátíu og fimm ára mörk sett? Á
ekki þjóðin að velja þann sem hún treystir
best burtséð frá því hver aldur hans er?
„Þetta var nú talsvert mikið rætt í nefnd-
inni. Og sumum fannst að þarna ætti að hafa
sömu mörk og um kosningaréttinn, sem lagt
er til að verði átján ár. Aðrir voru þeirrar
skoðunar að maður sem gegndi þessu æðsta
embætti þjóðarinnar, þyrfti að hafa öðlast
vissa lífsreynslu og þekkingu á þjóðfélaginu.
En það má náttúrlega deila um hvort þetta
aldursmark sé ekki of hátt, og reyndar hvort
ekki eigi að gilda það sama um starf forseta
ogstarf alþingismannsins að þessu leyti,
að fá þessa nýju stjórnarskrá. Tekur fólk
nokkuð eftir því?
„Ég hygg að daglegt líf fólks breytist al-
mennt ekki. Hinsvegar getur á það reynt í lífi
hvers manns að þessar breytingar hafi bein
áhrif á líf hans og stöðu.
Það má náttúrlega segja að tillögur um að
draga mjög úr misvægi atkvæðisréttarins hafi
í för með að sér ákvarðanataka á Alþingi
verði lýðræðislegri. Ákvarðanir verða teknar
meir í samræmi við sjónarmið heildarinnar
en verið hefur. Hér hefur verið um hróplegt
misrétti að ræða.
Það er ekki vafi á því að röng stiórnar-
stefna hér á landi síðustu ár og áratugi á að
verulegu leyti rætur sínar að rekja lil þess
rótgróna misréttis sem gilt hefur í kjördæma
málinu. Ekki síst þessi miklu mistök sem átt
hafa sér stað í fjárfestingarmálum og sem leitt
hafa til stórkostlegs fjárhagslegs taps fyrir
fólkið í landinu áratugum saman. Það er
kannski það atriði sem mest kemur inná dag-
legt líf þjóðarinnar. Alþingi verður ólíkt
ábyrgara, ef það gefur rétta mynd af þjóðar-
viljanum. Alþingi er jú til fyrir fólkið, ekki
öfugt.
Ég tel þessvegna mjög miður farið að at-
kvæðisrétturinn verður enn æði misjafn eftir
búsetu. Ég er þeirrar skoðunar að hver ís-
lendingur eigi að hafa eitt atkvæði: Þar eigi
enginn mismunur að vera. Annað er ekki