Helgarpósturinn - 18.02.1983, Síða 12

12
Föstudagur 18. febrúar 1983
'elgar-
,pösturinrL
Sigvaldi Hjálmarsson er alltaf með sama skeggið og gleraugun eru
enn á sínum stað. Undir rólegu yfirborðinu býr mikil festa og hann
talar af miklum sannfæringarkrafti.
Vinnuherbergi Sigvalda geymir marga bókina um Indland og ind-
versk fræði, og þar sem hægt er að koma því við, prýða veggina myndir
af andlegum mönnum frá þeim slóðum. Og skal engan undra, þar sem
indversk speki og þó einkum jóga hafa verið hans ær og kýr frá ungum
aldri. Hann er líka þekktastur fyrir það, að minnsta kosti á meðal yngri
kynslóðarinnar. En þótt Indland eigi kannski stærstan part í honum,
hefur hann haft fleiri járn í eldinum.
Aður en þau járn skyldu hömruð, var Sigvaldi beðinn að segja
stuttlega frá uppruna sínum.
„Ég er Húnvetningur, alinn upp á Skeggs-
stöðum í Svartárdal í Austur-Húnavatnssýslu
hjá afa mínum Sigvalda Björnssyni. Hann
var mikill greindarmaður og að mörgu leyti
mjög óvenjulegur maður, einn af þessum
gömlu rótgrónu sveitabændum, sem voru
fullir af lífsvisku þótt hann hefði aldrei gengið
í skóla. Fólk kom til hans úr öðrum sveitum
til að þiggja hjá honum ráð í vandræðum
sínum."
- Hvað dvaldirðu lengi þarna?
„Ég var á Skeggsstöðum þar til ég var
sautján ára, þá fór ég í skóla.“
-Til Reykjavíkur?
„Nei, því miður. Ég ætlaði mér alltaf í
Menntaskólann á Akureyri til frænda míns,
Sigurðar skólameistara, en þetta var á kreppu-
árunum og ekki svo auðvelt fyrir sveita-
stráka. Ég fór því í Reykholtsskóla, þegar ég
var sautján ára og þaðan í Kennaraskólann.
Ég kenndi síðan í fjögur ár, en hafði aldrei
neinn áhuga á því að verða kennari.”
- Hvers vegna fórstu þá í Kennaraskólann?
„Það var eiginlega eina iausnin. Eins og ég
sagði einhvern tíma í ritgerð í Kennaraskól-
anum um hvers vegna ég væri kominn þang-
að, þá átti ég ekki möguleika á langskóla-
námi og það væri þó skárra að fá þetta en ekki
neitt.
Ég neita því ekki, að hugur minn stefndi
snemma til þess að skrifa, þó lítið yrði úr því
fyrr en ég gerðist blaðamaður á Alþýðublað-
inu.”
Skólinn fa.uk
- Það var því kannski engin skyndi-
ákvörðun, sem olii því, að þú hvarfst frá
kennslu og gerðist blaðamaður?
„Nei, það var engin skyndiákvörðun. Ég
veit að vísu ekki hvort ég hefði valið blaða-
mennsku sem Iífsstarf ef ég hefði getað valið
um þá menntun, sem ég vildi helst, það var
aldrei neinn vafi á því hvað mig langaði til að
stúdera. Mig langaði til að stúdera sagnfræði
og ég hefði sjálfsagt lent út í því sama og ég
hef lent út í, það er að segja sögu og menn-
ingu Austurlanda, sem ég var þegar farinn að
fá mikinn ál.uga á sem drengur.“
- Hvenær hófstu störf við Alþýðublaðið og
hvernig var umhorfs þar og í blaða-
heiminum?
„Ég byrjaði þar 1947 sem fastur maður.
Blöðin voru lítil og þetta var breytingaskeið,
að því leyti, að áður hafði verið svo mikið að
gerast í umheiminum á styrjaldarárunum, að
erlendar fréttir dómineruðu blöðin. En um
þetta leyti byrjuðum við að nýta okkur frétta-
möguleikana á íslandi. Jón Helgason rit-
stjóri á Tímanum átti þar frumkvæðið og við
fórum í hans slóð, við sem gerðumst sér-
fræðingar á fréttir af því, sem var að gerast á
Islandi. Við komum til að mynda upp mjög
fullkomnu fréttaritarakerfi um allt landið, og
hringdum kannski í tuttugu, þrjátíu manns
suma daga til að vita hvað væri að ske. Stund-
um var ekkert að ske, en stundum gerðist
eitthvað á andartakinu. Þegar ég hringdi í
Helga, fréttaritara Alþýðublaðsins á Hnífs-
dal einhvern tíma á árinu 1953, þá vildi svo til
að skólahúsið hafði nýlega tekist í loft upp í
sviptibyl ofan af skólabörnunum. Þannig að
við lentum stundum á töluverðum fréttum.
A öllum blöðunum var lögð mun meiri
áhersla á innlendar fréttir en erlendar, og þar
að auki var náttúrlega pólitíkin, en ég fór
aldrei út í hana. Minn hugur stóð ekki til þess
að verða atvinnupólitíkus. Sumir sögðu sem
svo við mig, að ég væri upplagður í að gerast
atvinnupólitíkus vegna þess, að það væri svo
mikill kjaftur á mér. Ég gat taiað og þurfti
ekki að hafa blöð fyrir framan mig, en ég
hafði ekki áhuga á því.”
K valræðisþingseta
- En hvers vegna fórstu á Alþýðublaðið
fremur en eitthvert annað blað?
„Það var nú af stjórnmálaskoðunum meðal
annars. Ég er eins og Finnbogi Rútur komst
að orði „óforbetranlegur sósíaldemókrat”.
Ég var það þá og er enn, og ég álít, að jafnað-
arstefnan hafi verið eitt allra sterkasta aflið í
sögunni á þessari öld.
En það var fleira. Mér bauðst alveg óvænt
starf á Alþýðublaðinu, en það var ekki af því
að ég ætlaði að fara að skrifa um pólitík,
heldur langaði mig til að fara út í fréttir og
viðtöl, eins og ég raunar gerði. Ég hefði t.d.
ekki neitað boði um að komast inn á Vísi. Að
vísu var pólitísk skipting blaðanna miklu
sterkari þá en hún hefur orðið síðan."
- Þurftu menn þá ekki að vera í þeim
flokki, sem gaf blaðið útpg skrifa eftir línu að
ofan?
„Ég hef aldrei fengist til að skrifa eftir línu,
og það var alveg gúterað, Ég var yfirleitt ekki
í pólitískum fréttum. En ég var þingfréttarit-
ari Alþýðublaðsins í hálft annað þing vegna
þess að Helgi Sæmundsson, sem því starfi
gegndi,varð veikur og hætti um tíma. Ég bað
þess lengstra orða, að ég þyrfti ekki að sitja
þar mér til kvalræðis. Ekki af því að þing-
mennirnir væru ekki ágætir á allan máta. Það
átti bara ekki við mig að sitja og bíða eftir því,
að pólitískt mál yrði tekið upp, sem álitið var
að þvrfti að slá upp í blaðinu.”
- Alþýðublaðið þótti löngum vera
brautryðjandi í nútímablaðamennsku.
hvernig stendur á því?
„Ég veit ekkert um það, en Alþýðublaðið
var kallað Blaðamannaskóli íslands á tíma-
bili. Ég veit bara það, að við fengum engar
þakkir frá okkar yfirmönnum. Við vorum
yfirleitt krítíseraðir sterklega af blaðstjórn-
inni, en fengum ekki þá viðurkenningu, að
við værum góðir blaðamenn. En allir þeir,
sem flæktust inn á Alþýðublaðið og fóru það-
an aftur, urðu allt í einu afburðablaðamenn
þegar þeir voru komnir á önnur blöð.
Alþýðu'olaðið byrjaði á sínu brautryðjenda
starfi í blaðamennsku á íslandi, þegar Finn-
bogi Rútur Valdimarsson tók við árið 1933.
Þá var hjá honum Stefán Pétursson, sem
seinna varð ritstjóri, og fleiri. Finnbogi er sá,
sem að mínum dómi veldur mestum þátta-
skilum í íslenskri blaðamennsku.”
Eins og Biblía
- í hverju var þetta brautryðjendastarf
blaðsins fólgið?
„Finnbogi t.a.m. vann fréttir. Hann sagði
þær með það fyriraugumaðþær yrðu frétta-
legar, sem m.a. er í því fólgið að byrja á
aðalatriði málsins, og fréttin á að renna í
gegnum huga lesandans af sjálfu sér. Fyrir-
sögnin á að vera þannig, að maður taki blað-
ið, hvort sem maður er sammála eða ekki.
Fyrsta setningin á að valda því, að þú viljir
lesa næstu setningu og það er kúnst að skrifa
fréttir á þennan máta.
Ég aflaði mér bóka um blaðamennsku til
að læra að búa til frétt. Það var ekki einu sinni
sama á hvaða orði við byrjuðum. Það mátti
ekki byrja á dagsetningu eða staðsetningu,
heldur á einhverju, sem gaf meiningu. Finn-
bogi kunni þetta vel og Stefán Pétursson
kunni þetta vel, og við vorum oft að velta
þessu fyrir okkur, fram og tii baka, ég og
Benedikt Gröndal, þegar hann var á Alþýðu-
blaðinu. Hvernig hefði verið betra að segja
fréttina til þess að betur yrði eftir henni
tekið?
Ég gæti nú samt trúað, að einn allra merk-
asti áfanginn í sögu Alþýðublaðsins hafi ver-
ið, þegar Gísli Ástþórsson kom 1958. Hann
var mjög hugmyndaríkur og að mínum dómi
einn snjallasti blaðamaður, sem við höfum
átt, og er það enn þann dag í dag.”
- Þeir eru margir, sem líta á þessa gömlu
daga sem gullaldartímabil í íslenskri blaða-
mennsku, en hvernig eru blöðin í dag í sant-
anburði við það, sem gerðist á þessum árum?
„Fréttir eru ekki eins vandlega skrifaðar,
en það gerir sjónvarpið að miklu leyti. Ég er
ekki að segja, að það séu lakari menn á
blöðunum í dag en þegar við vorum, síður en
svo. Það er meira að segja eins víst, að þar
séu betri menn. En það er rneira um það
núna, að ungt fólk fari í blaðamennsku um
tíma og fari svo yfir í eitthvað allt annað.
þegar þetta unga fólk er orðið fært um að
vinna vel'í blaðamennsku, er það ekki lengur
í blaðamennsku. En á þessari gullaldarperí-
óðu, sem þú minnist á, og sem ég býst við að
sé frá 1947-8 til 1960, þá var stabíll hópur á
hverju blaði fyrir sig. Við vorum kannski
andstæðingar í pólitík og börðumst um að
koma með fréttir, sem hinn hafði ekki, en við
respekteruðum hver annan og við vissum
hvar við höfðum hver annan. Það var trún-
aður á milli okkar.
í alþjóðlega blaðamannaskírteininu, sem
ég bar eins og Biblíu í mörg ár, stóð þessi
setning: Fyrsta skylda blaðamannsins er
virðing fyrir sannleikanum og rétti almenn-
ings til að fá að heyra hann. Þetta held ég að
hafi verið mitt leiðarljós og okkar, þessara
kalla, sem nú eru ýmist dauðir eða um það bil
að vera dauðir.”
Andartakið
- Þú minntist áðan á áhuga þinn á sögu og
menningu Austurlanda; hvernig samrýmdist
hann hinni hörðu fréttamennsku, seni var á
þessum árum?
„Það samrýmist ákaflega vel, vegna þess
að ef maður skilur indverska heimspeki, þá
leggur hún svo mikið upp ur andartakinu,
hinni líðandi stund. Hún er aðalatriði máls-
ins, og það er engin stétt veraldarinnar, sem
er eins mikið með fingurgómana á slagæð
lífsins og blaðamenn. Sá sem les jóga-
heimspekina niður í kjölinn, finnur að þeir
leggja einmitt mest upp úr því, sem er að líða.
Útsýn og teoríur eru ekkert sérstaklega í há-
vegum hafðar.”
- Hvernig vaknaði áhugi þinn á þessum
fræðum?
„Ég hreinlega man það ekki og veit bara
ekki hvernig stóð á þessu. Ég man hins vegar
eftir því, að ég sá myndir frá Indlandi, þegar
ég var krakki, og varð sérstaklega hrifinn af
þeim. Eins vakir einhvers staðar í meðvitund
minni minning um að ég hafi heyrt getið um
lótusblóm, og að það væri sérstaídega merki-
legt blóm, fegurra en önnur og gott ef einhver
kom því ekki inn hjá mér, að það væri symból
fyrir hinn andlega veruleika tilverunnar.
Þegar ég var átján ára gamall las ég frá-
sagnir eftir enska blaðamanninn Paul Brunt-
on. Hann hafði farið til Indlands og kynnt sér
jóga, og af þeim lestri gat ég lært nokkrar
hugræktaraðferðir, sem ég prófaði undir
eins. Síðan hef ég stöðugt haldið þessu
áfram.
Ég uppgötvaði seinna meir, að ég hafði
þegar ég var strákur verið að fikta við hluti,
sem voru ekkert ólíkir jógaiðkunum. Ég tók
stundum stein í lófann og horfði á steininn og
sagði steinn, steinn... og hélt því áfram þar til
orðið varð alveg innihaldslaust. Steinninn
var orðinn að einhverjum dularfullum veru-
leika í höndunum á mér og ég sjálfur var
óskilgreinanlegur veruleiki. Þetta hangir
saman við það, að ég varð fyrir furðulegri
reynslu, þegar ég var lítill drengur, sem ég
hélt að væri öllum mönnum eiginleg og gerði
mér enga grein fyrir að væri neitt sérstök.
Seinna meir komst ég að því, að þetta er það,
sem kallað er mýstísk upplifun, sem felur það
í sér, að þú finnur sjálfan þig í öllu og allt í
þér, og allt í kringum þig, náttúran, annað
fólk, dýr, himinn og jörð verða lifandi heild,
lifandi návist.”
Búskussinn
- Hvernig atvikaðist þetta?
„Það veit ég ekki. Þetta bara gerðist og
hefur alltaf komið fyrir mig við og við. Ég
þótti stilltur drengur, þó ég hafi áreiðanlega
ólátast og ekkert verið þægari en önnur börn,
og það held ég að hafi verið vegna þess, að í
rauninni fannst mér svo óskaplega yndislegt
að lifa. Mér fannst hvert einasta andartak
alveg óborganleg upplifun. Mér fannst þá og
finnst enn, að ég lifi í einhverri algjörlega
óskýranlegri sólarupprás. Ég uppgötvaði lík-
lega um fermingaraldur, að hrossa- og belju-
áhugamennirnir í kringum mig höfðu engan
skilning á þessu. Ég var alveg frámunalega
lélegur bóndi. Ég gat t.d. ekki hugsað mér að
ala upp dýr til að drepa þau. Þegar snilling-
arnir í því að elta og þekkja rollur sinntu
sínum áhugamálum, labbaði ég út um allt
með einhverjar furðulegar upplifanir í kollin-
um. Og ég var alltaf að leita að fólki, sem væri
svipað.”
- Varstu kannski álitinn einhver furðufugl
þarna í sveitinni?
„Ég held ég hljóti að hafa verið álitinn
furðufugl og gott ef ég er ekki álitinn það
ennþá.”
- Þér hefur ekki verið strítt á því?
„Það var ekki mikið uin það.”
Leynistigir
hugans
- Hvernig hefur þessi indverska heimspeki
svo gagnast þér í lífinu?
„Indversk heimspeki er eins fjölbreytt og
önnur speki. Þar eru allir skapaðir hlutir. Þar
er rökfræði, rökhyggja, fræðimennska, en ég
hef ekki mestan áhuga á því. Ég hef mestan
áhuga á því, sem snertir upplifun andartaks-
ins, og það eru jógavísindin. Þau eru akkúrat
um þetta. Þau eru í þrennu lagi, þó að Vest-
urlandabúar þekki ekki nema fyrsta atriðið.
Hið fyrsta er það, semég kalla hugræktarstig,
að ná valdi yfir því hvort hugsanir koma eða
koma ekki. Þetta hefur verið kallað ein-
beiting á íslensku og „concentration" á
ensku. Það er röng þýðing, því þetta á að þýð-
ast sem stöðugleiki eða ótruflanleiki. Þegar
maður er orðinn fær um að ráða við þessar
tilhneigingar hugans, þegar maður getur ver-
viðtði: Guðiaupr Berpunðssðn