Helgarpósturinn - 22.04.1983, Blaðsíða 20

20
Sagan um
umslagið”
Föstudagur 22, arpíl 1983’ jplSsfuríhrí.
„Biblíu-
uppspuni
— Helgarpósturinn rekur hina sönnu sögu um
verðmœtasta umslag íslenskrar frímerkjasögu
□ Biblíu-umslagið. Gömul og guðhrædd kona austur í sveitum með snjáða Biblíu
undir koddanum. í henni verðmætasta frímerki islenskrar frímerkjasögu. Gamla
konan deyr og ókunnur maður gefur sig fram við tvo frímerkjasala í Reykjavík. Hann
hefur umslagið í fórum sínum og biður sérfræðingana að meta það. Tuttugu og þrjú
skildingafrímerki á einu bretti. Aldrei sést áður — stórkostiegt! Maðurinn neitar að
segja til nafns og skömmu síðar er umslagið selt úr landi með grunsamlegum hætti.
Dómsrannsókn fyrirskipuð en niðurstöður hennar eru óljósar. Umslagið fer fyrir of
fjár á uppboði í Vestur—Þýskalandi. Bæði kaupandi og seljandi óska nafnleyndar.
I tíu ár veit enginn hvar umslagið er niðurkomið. Það gleymist að mestu. Fyrr á þessu
herrans ári dúkkar það svo upp að nýju og nú á uppboði í Sviss. Dularfullur ítali býður
grimmt í það. Fær það á endanum fyrir á fjórðu milljón íslenskra króna. Umslagið
hverfur aftur.
□Þannig hljóðar í stuttu máli algengasta gerð þjóðsögunnar um „Biblíu-umslagið"
margumtalaða. Það komst í fréttir er það var slegið ónafngreindum kaupanda á fyrr-
nefndu uppboði í Sviss fyrir fjórum sinnum hærri upphæð en áður hefur fengist fyrir
íslenskan grip af þessu tagi. Vissulega er þetta bæði skemmtileg saga og litrik, en því
miður er hún ekki sönn nema að mjög takmörkuðu leyti. Umslagið fannst, svo að
dæmi sé tekið, alls ekki innan i Biblíu og ekki er vitað til þess að það hafi nokkru sinni
verið í eigu gamallar, guðhræddrar konu. Hin sanna saga umslagsins er þó varla siður
athyglisverð og verður hún rakin hér samkvæmt mjög öruggum heimildum sem
Helgarpósturinn hefur aflað sér úr ýmsum áttum.
Þar skal hefja söguna að minna á að árið
1874 var gerð myntbreyting á íslandi. Lagðir
voru af ríkisdalir og skildingar, en í staðinn
teknar upp krónur sem skiptust í aura, .og var
þessi breyting vitanlega í tengslum við sams
konar aðfarir í herraríkinu Danmörku. Ekki
er vitað annað en allt hafi gengið tiltölulega
greiðlega fyrir sig í máli þessu, en sá sem mun
hafa haft yfirumsjón með breytingunni var
landshöfðinginn, æðsti yfirmaður Dana í
landinu. Undirmenn hans voru sýslumenn úti
um landið, og sá landshöfðingi um að koma
hinum nýja gjaldmiðli í hendur þeirra. Á
meðal sýslumanna var, eins og gefur að skilja,
sýslumaðurinn í Árnessýslu. Hann fékk eitt
sinn sendan böggul frá landshöfðingja og
voru í bögglinum heilar 75 splúnkunýjar
krónur, í „10, 5, 2 og 1 eyris peningum", eins
og segir á umslagi sem fylgdi bögglinum. 75
krónur gerðu í þá daga 37 rikisdali og 48 skild-
inga, og var mikil upphæð. Það kostaði því
ekk'ert smáræði að senda þennan peninga-
böggul þó ekki lengri vegalengd en austur fyr-
ir fjall: heila 180 skildinga og voru frímerki
sem því svaraði límd á áðurnefnt umslag. Það
er einmitt sama umslagið og kennt hefur verið
við Biblíuna.
Víkjum að frímerkjasögu landsins. Hin
svokölluðu skildingafrímerki höfðu verið tek-
in upp hér á landi árið 1873 en við myntbreyt-
inguna árið eftir urðu þau að sjálfsögðu úrelt.
Þau voru þó notuð enn um sinn meðan önnur
frímerki voru ekki til, eða fram á árið 1877
þegar þau voru leyst af hólmi með frímerkjum
kenndum við krónur og aura. Sökum þess
hversu fá ár skildingafrímerkin voru við lýði
hérlendis var lítið prentað af þeim; þau eru því
sjaldgæf og að sama skapi dýr á íslenskan
mælikvarða. Það sem er merkilegt við ums-
lagið sem hér er fjallað um er einkum tvennt.
í fyrsta lagi er það fjöldi frimerkjanna. Áður
en þetta umslag fannst voru engin dæmi um
umslög með fleiri en þremur skildingafrí-
merkjum. í öðru lagi voru alls ekki til heil
umslög með átta skildinga merkjum, en á
„Biblíu-umslaginu“ eru, sem sjá má á með-
fylgjandi mynd, hvorki fleiri né færri en 22
merki þeirrar gerðar. Þetta er þess vegna ein-
stæður fundur.
Umslaginu skýtur upp
í fornbókabúð
En sem sé. Sýslumaðurinn í Árnessýslu
fékk hina nýju mynt i hendur, og hann hefur
áreiðanlega ekki leitt hugann lengi að umslag-
inu, sem þó er nú orðið langtum verðmeira en
þær 75 krónur sem hann fékk frá landshöfð-
ingja. Engum sögum fer af umslaginu næstu
áratugina og sjálfsagt hefur það þvælst víða.
Svo skaut það upp kollinum rétt fyrir síðari
heimsstyrjöld, árið 1937 eða 1938.
Þá varð maður nokkur í Reykjavík gripinn
lestrarfýsn. Hann fór því sem leið lá í forn-
bókaverslun og gluggaði í hillurnar; var ekki
lengi að koma auga á bók sem hann langaði
til að lesa og eiga. Maðurinn — við getum
ekki sagt hver hann var — festi því kaup á
þessari bók en sem hann var að yfirgefa búð-
ina datt út úr henni eitthvert bréfsnifsi; ums-
lag.
Maðurinn beygði sig niður, tók umslagið
upp og skoðaði það í krók og kring. Það var
með tuttugu og þremur skildingafrímerkjum
og áritað til sýslumannsins í Árnessýslu.
Manninum þótti þetta býsna óvenjulegt ums-
lag sem von var og vakti athygli fornbókasal-
ans á því. Bóksalinn kannaði umslagið, leist
vel á það en áttaði sig ekki á þvi að það gæti
verið verðmætt. Hann sagði því manninum
sem hafði keypt bókina að hann skyldi bara fá
umslagið í kaupbæti og við svo búið kvöddust
þeir. Maðurinn hélt heim á Ieið, ánægður með
bókina sína en hafði ekki hugmynd um verð-
mæti umslagsins, fremur en fornbókasalinn.
Hann geymdi það þó vandlega og aftur liðu
margir áratugir án þess að margumrætt um-
slag ylli tíðindum.
Umslagið selt úr landi
Svo gerist það, meira fyrir tilviljun en nokk-
uð annað, að upp rennur ljós fyrir manninum
sem farið hafði í fornbókabúð. Hann gerir sér
skyndilega grein fyrir því að umslagið geti ver-
ið merkilegt og fer því á fund tveggja virtra
frímerkjasala í Reykjavík og biður þá að meta
það fyrir sig. Þetta var árið 1972.
TVímenningarnir i frímerkjabransanum
voru þeir Magni R. Magnússon í Frímerkja-
og myntversluninni á Laugaveg og Haraldur
Sæmundsson í Frímerkjamiðstöðinni á
Skólavörðustíg. Þeir félagar voru auðvitað
ekki lengi að sjá að hér var um stórmerkilegan
fund að ræða og það sögðu þeir eigandanum.
Hann mun aftur á móti hafa verið var um sig
því þeir Magni og Haraldur hafa skýrt svo frá
í blöðum að hann hafi ekki sagt þeim til
nafns, og það ítrekaði Haraldur þegar Helgar-
pósturinn ræddi við hann fyrir skömmu.
Hann kvaðst raunar láta sér það í léttu rúmi
liggja; aðalatriðið væri að umslag þetta hefði
komið fram í dagsljósið og það yrði ekki aftur
tekið, þótt umslagið væri ef til vill ekki til sýn-
is fyrir almenning svona dags daglega.
Vist má nokkuð vera til í því, en altént hafði