Helgarpósturinn - 30.06.1983, Blaðsíða 6

6
Samkomulag heiðursmanna?
Eins og við var að búast er komið annað
hljóð í strokkinn í álviðræðunum en var í tíð
síðustu ríkisstjórnar. Formaður íslensku
samninganefndarinnar, dr. Jóhannes Nordal,
seðlabankastjóri, sagði eftir viðræðufund
nefndarinnar á föstudaginn í síðustu viku
með fulltrúum Alusuisse og ÍSAL: „Þetta
voru mjög gagnlegar og vinsamlegar viðræð-
ur“. Hann lét lítið annað uppi um efni við-
ræðnanna en að þetta hefðu verið könnunar-
viðræður. í iðnaðarráðherratíð sinni sagði
Hjörleifur Guttormsson gjarnan það sama
eftir fundi með fulltrúum Alusuisse: „gagn-
legar og vinsamlegar viðræður". En það sem
er til marks um breyttan tón í viðræðunum nú
er það sem haft var eftir dr. Paul Muller, aðal-
samningamanni Alusuisse eftir fundinn á
föstudaginn: „Við erum bjartsýnni — þetta
eru aðrir heiðursmenn“.
Pessir heiðursmenn í samninganefnd ís-
lensku ríkisstjórnarinnar núna eru, auk Jó-
hannesar Nordals, þeir Guðmundur G. Þórar-
insson af hálfu Framsóknarflokksins, Gunn-
ar G. Schram frá Sjálfstæðisflokknum, Páll
Flygenring, ráðuneytisstjóri í iðnaðarráðu-
neytinu og svo ritari nefndarinnar, Garðar
Ingvarsson, sem starfar hjá Seðlabankanum.
Brúnir Svisslendinganna Iyftust við það að
mæta þessari nýju nefnd, en stjórnarand-
stæðingar urðu þeim mun þungbrýnni:
Stjórnarandstaðan á engan fulltrúa í nefnd-
inni. Gagnrýni Alþýðubandalagsmanna, og
þá skiljanlega einkum Hjörleifs Guttorms-
sonar, fyrrverandi iðnaðarráðherra, á tilhög-
un viðræðnanna, beinist einkum að skipun
Jóhannesar Nordals í formannssæti nefndar-
innar. í Þjóðviljanum í gær er Hjörleifur
smeykur við að „gögn og vitneskja um
þetta...mál safnist fyrir bak við luktar dyr
Seðlabankans!’ Hjörleifur telur að ætlunin sé
að halda málinu innan þess arms Sjálfstæðis-
flokksins sem Geir Hallgrímsson og Birgir ís-
leifur Gunnarsson séu fulltrúar fyrir. Ál-
samningarnir hafi frá upphafi verið fóstur
þessa arms flokksins og Jóhannesar Nordal.
Fyrrverandi iðnaðarráðherra segir að þessir
menn stjórnist af þráhyggju, þeir séu fangar
fortíðarinnar og líti ekki á málið út frá nýjum
forsendum. Hjörleifur setur líka spurningar-
merki við það, á hvers vegum Jóhannes leiði
nefndina. Ríkisstjórnin skipar hana að sjálf-
sögðu en er Jóhannes fulltrúi Seðlabankans,
eða Landsvirkjunar, þar sem hann er stjórn-
arformaður? Gagnrýni Alþýðuflokksmanna
beinist síður að væntanlegu hlutverki Jóhann-
esar Nordals í komandi samningaviðræðum
heldur en að samráðsleysinu við stjórnarand-
stöðuna. Kratar hafa ekki gert athugasemdir
við skipun Jóhannesar, hann var jú þeirra
maður við upphaf ál-aldar á íslandi á við-
reisnartímabilinu.
Páll Flygenring, ráðuneytisstjóri í iðnaðar-
ráðuneytinu, sem á sæti í samninganefndinni,
sagði að vera Jóhannesar í nefndinni réðist af
því að Landsvirkjun væri hinn formlegi samn-
ingsaðili um hærra verð á raforku til Álversins
í Straumsvík.
Segja má að fyrsti fundur nýju nefndarinn-
ar og fulltrúa Alusuisse í síðustu viku hafi
mest farið í það að lofta út eftir þriggja ára
átök Hjörleifs við auðhringinn, bardaga, sem
Hjörleifi tóks ekki að ráða til lykta í ráðherra-
tíð sinni. En hvert stefna viðræðurnar núna,
þegar ljóst er að deiluaðilar eru farnir að tala
líkara tungumál en áður? Um hvað er rætt?
Næsti fundur nefndarinnar og fulltrúa Alu-
suisse verður hér á landi 21. júlí, væntanlega.
Sá fundur á að vera eiginlegur samningafund-
Jasser Arafat fer nú land úr landi til að leita
eftir pólitískum stuðningi við völd sín yfir
PLO, Frelsishreyfingu Palestínumanna. Ýmist
skýtur honum upp í Búkarest eða Prag, Túnis
eða Alsír. Samtímis saxast jafnt og þétt á
hernaðarstöðu liðsveita sem lúta forustu Ara-
fats á því eina svæði, þar sem PLO hefur enn
umtalsverðum hernaðarmætti á að skipa, í
norður- og austurhluta Líbanons.
PLO skiptist í átta sjálfstæð samtök. Flest
hafa orðið til við hugmyndafræðilegan klofn-
ing og valdastreitu metnaðargjarnra einstakl-
inga í vinstri armi hreyfingarinnar. En allar
eru þær fylkingar fámennar. Meginliðsafli
PLO hefur frá upphafi tilheyrt el-Fatah, sam-
tökunum sem Arafat stjórnar og ekki binda
sig við fastmótaða stjórnmálakenningu en
Jasser Arafat
Klofningur í Fatah vatn á myllu
Sýrlendinga
vilja safna undir verndarvæng sinn Palestínu-
mönnum í baráttuhug með mismunandi
skoðanir.
Það alvarlega fyrir Arafat og stöðu hans í
PLO er, að uppreisn gegn honum hefur brotist
út í Fatah, og uppreisnarmenn færa smátt og
smátt út kvíarnar á kostnað liðsmanna hans.
Njóta þeir stuðnings þeirra tveggja araba-
ríkja, sem vanþóknun hafa á stefnu Arafats
og leit hans að samningaleið til að setja niður
deilu araba og ísraelsmanna. Þótt átökin í
Fatah kæmu upp vegna ágreinings um stefnu
samtakanna og stjórnarhætti Arafats, urðu
stjórnir Sýrlands og Líbýu fljótar til að
blanda sér í baráttuna í því skyni að nota hana
stefnu sinni til framdráttar.
Leiðtogi uppreisnarmanna í Fatah gegn
Arafat er einn af æðstu foringjum í herliði
PLO, Saed Musa. Hann hefur verið hæstráð-
andi í herstjórnarstöðvum hreyfingarinnar.
Gerðist Musa leiðtogi þeirra Fatah-manna
sem gagnrýna Arafat, bæði fyrir ófarir PLO
í bardögunum við ísraelsher í Líbanon í fyrra
og reikula stefnu hans eftir að kjarni hersins
og yfirstjórnin varð að yfirgefa Vestur-Beirut.
Frammistaða PLO í umsátinni um Vestur-
Beirut vakti aðdáun, en baráttan þar var von-
laus, af því sveitir PLO sunnar í Líbanon
höfðu enga rönd getað reist við framsókn
ísraelshers. Ástæðan var fyrst og fremst, að
foringjarnir sem Arafat hafði valið fyrir lið-
inu á þeim slóðum brugðust gersamlega. Þeir
flýðu til Beirut og skildu menn sína eftir for-
ustulausa, með þeim afleiðingum að mót-
spyrna gegn framsókn ísraelsmanna varð
sundurlaus og máttvana.
Uppúr sauð í Fatah í vor, þegar Arafat gerði
sig Iíklegan til að skipa tvo stuðningsmenn
sína, sem höfðu brugðist í Suður-Líbanon í
fyrra, í herstjórnarstöður í Bekaa-dal í Aust-
ur-Líbanon, svæði sem PLO og Sýrlendingar
halda í sameiningu. Musa beitti sér fyrir að
liðsveitir PLO neituðu að veita mönnunum
Fimmtudagur 30. júní 1983
hlelgai-----
^Dösturinn
ur. Guðmundur G. Þórarinsson átti einnig
sæti í álviðræðunefnd síðustu ríkisstjórnar,
en sagði sig úr henni. Hann segir að ástæðan
hafi einmitt verið sú að álviðræðunefndin
gamla hafi aldrei komist að fyrir Hjörleifi
Guttormssyni. „Samningaviðræður komust
aldrei á\' segir Guðmundur. Sverrir Her-
mannsson iðnaðarráðherra sagði í samtali við
Helgarpóstinn að fundurinn í síðustu viku
hefði verið undirbúningsfundur fyrir þær
beinu samningaviðræður sem hæfust á fund-
inum sem byrjar 21. júlí. „Þetta er margþætt
mál,” segir Sverrir, „og vissulega er vandsamið
um ýmis atriði”
Sem fyrr er hækkun orkuverðsins fyrsta at-
riði á dagskrá af hálfu íslendinga. Heimildar-
maður Helgarpóstsins, sem er kunnugur
stöðu þessara mála núna segir að líklega verði
reynt að ná fram tvöföldun orkuverðs upp í
rúmlega 12 milljónir í fyrstu lotu. Þessi heim-
ildarmaður telur að strax á næsta fundi komi
í ljós hvað raforkuverðið getur hækkað mikið.
Hann segir að menn séu sæmilega sammála
um stækkun álversins í Straumsvík um helm-
ing og framleiðsluaukningu úr 80 þúsund
tonnum á ári upp í t.d. 140 þúsund tonn. Ef og
þegar samið verður um stækkun verður lögð
rík áhersla á enn frekari hækkun orkuverðs-
ins. Heimildarmaður okkar taldi raunhæft að
búast þá við hækkun upp í 18 til 20 mill. í
Þjóðviljanum í gær segir Hjörleifur Gutt-
ormsson að þegar þyrfti að þrefalda verðið til
gömlu verksmiðjunnar og að raunhæft verð
fyrir rafmagn til helmingi stærra álvers sé nær
25 mill en 20, miðað við kostnaðarverð
frá nýjum virkjunum.
Helmingsstækkun álversins er ekki mögu-
leg nema með nýrri virkjun. Enn er ekki full-
ljóst hvenær Blönduvirkjun verður fullgerð.
Ragnar Halldórsson, forstjóri ísal, sagði í
samtali við Helgarpóstinn, að stækkun ál-
versins myndi að líkindum taka þrjú til fjögur
ár. Hann sagði að Alusuisse-menn hefðu lítið
látið uppi um hugsanlegan nýjan meðeiganda
að verksmiðjunni en þau nöfn sem hafa verið
nefnd eru bandarísk-japanska fyrirtækið
Alumax og Norsk Hydro.
Einn heimildarmanna Helgarpóstsins segir,
að í hugsanlegum samningum um stækkun ál-
versins sé talsverður vilji fyrir því að halda
opnum möguleika á kaupum íslendinga á litl-
um hluta hlutabréfa í fyrirtækinu. Á þann
hátt gætu íslenskir aðilar öðlast oddaaðstóðu
í stjórn þess. Þetta hefur þó lítið verið rætt
enn sem komið er.
IWMLEIMD
VFIRSVN
viðtöku, og þá tvo mánuði sem síðan eru liðn-
ir hafa átökin harðnað jafnt og þétt.
Fyrst skarst í odda um yfirráðin yfir birgða-
stöðvum PLO í Damaskus, höfuðborg Sýr-
Iands. Þegar menn Musa höfðu náð þeim á
sitt vald, notuðu þeir aðstöðu sína og Sýr-
landshers til að stöðva flutning hergagna og
skotfæra til þeirra virkja PLO í Sýrlandi sem
eru á valdi stuðningsmanna Arafats. Síðan
hafa menn Musa og Sýrlandsher sest um þess-
ar stöðvar hverja af annarri og tekið þær á sitt
vald, einatt eftir mannskæða bardaga. Fyrst
var gengið á röðina á stöðvum í Bekaa-dal,
og undanfarna daga hafa menn Arafats verið
sigraðir í hverri varðstöðinni af annarri við
veginn milli Damaskus og Beirut. Eina svæð-
ið í Líbanon, þar sem liðsafli PLO er eindreg-
ið á bandi Arafats, er hafnarborgin Tripoli og
umhverfi í norðanverðu landinu, en þar hefur
Sýrlandsher aldrei náð fullum yfirráðum.
Þegar Arafat áfelldist Sýrlandsstjórn fyrir
að blanda sér í átökin innan Fatah, var honum
vísað brott úr Sýrlandi fyrirvaralaust. Síðan
hefur hann gert sér sérstakt far um að afla
stuðnings sovétstjórnarinnar við stöðu sína
innan PLO, en sovétmenn sjá Syrlandi fyrir
vopnum og eru bakhjarl Assads forseta í
valdastreitu hans í arabaheiminum. Ekki
verður séð að liðsbón Arafats til sovétmanna
hafi borið nokkurn árangur.
Eins og nú er komið snýst deilan innan
Fatah fyrst og fremst um forustu Arafats.
Hann og stuðningsmenn hans hafa fallist á
kröfu Musa og hans manna um ráðstafanir til
að uppræta fjármálaspillingu og rannsókn á
frammistöðu foringja sem sakaðir eru um
ragmennsku og dáðleysi, en það sem á strand-
ar er krafa Musa um að samvirk forusta
manna úr báðum örmum taki við forustuhlut-
verki Arafats fram að aukafundi Fatah, þar
sem málum yrði ráðið til lykta.
Klofningurinn í Fatah er Sýrlandsstjórn
kærkomið tækifæri til að leitast við að gera
alvöru úr áformi sínu um að svipta PLO sjálf-
stæði og breyta fylkingunni í verkfæri í sinni
Fyrr á þessu ári neytti Alusuisse þess réttar
síns að vísa skattdeilum fyrirtækisins og ríkis-
sjóðs til gerðardóms og ráðstafanir hafa þegar
verið gerðar til að undirbúa dómtöku málsins.
Gert hefur verið ráð fyrir að málið verði af-
greitt á vegum ICSID, Alþjóða stofnunarinn-
ar til lausnar fjárfestingadeilna. Þessi stofnun
er í New York. Ýmsir telja þennan gerðardóm
of seinvirka og dýra lausn á skattdeilunum.
Sverrir Hermannsson, iðnaðarráðherra, sagði
að ef gott samstarf tækist við Alusuisse um
úrskurð í deilumálunum kæmi fljótvirkari
lausn til greina. „Við leggjum mikla áherslu á
að fá dóm, eða ígildi dóms, til að fá endanlega
niðurstöðu, ” sagði Sverrir. Hvað stækkun ál-
versins snerti yrði litið á áhuga Alusuisse á
þeirri framkvæmd í Ijósi þess hvað raforku-
verðið fengist hækkað mikið. Um háar fjár-
hæðir er að tefla í skattamálinu. Álagning
fjármálaráðuneytisins á ísal nemur um 10
milljónum dollara, sem er hærri upphæð en á
ársreikningi fyrirtækisins fyrir raforkukaup
af Landsvirkjun.
Stækkun álversins í Straumsvík er af mörg-
um talin hagkvæmasti stóriðjukosturinn sem
völ er á. Þar er höfn fyrir, svo og öll aðstaða.
Náist samkomulag um raforkuverðið og verði
nægilegt rafmagn fyrir hendi þegar þar að
kemur, verður tvöfalt stærra álver í Straums-
vík að raunveruleika innan fárra ára.
Stækkunin kæmi þá á undan Kísilmálm-
verksmiðju á Reyðarfirði. Slík ráðstöfun þyk-
ir heldur ekki óskynsamleg núna miðað við
verðlag á áli og kísilmálmi. Álverð hefur verið
á uppleið en það sama verður ekki sagt um
kísilmálminn. Markaður fyrir hann er öllu ó-
tryggari en fyrir ál.
Stefna sjálfstæðismanna í eignaraðildar-
málum í stóriðju er sú að semja um það sem
hagkvæmast þykirá hverjum tíma. Einn sjálf-
stæðismaður tjáði Helgarpóstinum að meiri-
hlutaeign íslendinga á Kísilmálmverksmiðju
miðað við núverandi aðstæður á markaðí,
væri óðs manns æði.
Slagorðið „Virkt íslenskt forræði” heyrist
ekki lengur á ríkisstjórnarfundum. Álsér-
fræðingar Hjörleifs Guttormssonar hafa
hætt störfum fýrir iðnaðarráðuneytið og nýir
menn eru á leið inn.
Og nú er ekki aðeins unnið að álmálinu í
ráðuneytinu: Undirbúningur samningafund-
anna sem byrja 21. júlí er allt eins í höndum
sérfræðinga Landsvirkjunar.
hendi. Sú hætta vofir yfir PLO og Líbanon,
að stjórn Assads í Sýrlandi og stjórn Begins í
ísrael geri þegjandi samkomulag um að skipta
Líbanon á milli sín, og væru þá liðsveitir PLO
gersamlega upp á Sýrlendinga komnar.
Stjórnir Sýrlands hafa aldrei viðurkennt
sjálfstæði og fullveldi Líbanons, og nú er
mestallt landið norðan- og austanvert á valdi
sýrlenskra hersveita. ísraelsstjórn er á hinn
bóginn undir miklum þrýstingi heimafyrir að
draga úr mannfalli í liði sem er dreift um allan
suðurhluta Líbanons og verður sífellt fyrir á-
rásum skæruliða. Unnt væri að fækka í her-
námsliðinu og forða manntjóni, með því að
ísraelsher tæki sér stöðu á auðvarinni línu
þvert yfir Líbanon sunnanvert.
Svo er að sjá sem Bandaríkjastjórn hallist
að þessum kosti, en stjórn Líbanons vill ekki
heyra á hann minnst. Hún krefst þess að fast
sé haldið við samninginn sem Bandaríkja-
menn komu í kring, að ísraelsher verði með
öllu á brott úr Líbanon, og í kjölfar hans komi
samningar um samskonar brottför herja Sýr-
Iands og PLO. Sýrlandsstjórn þverneitar hins
vegar að gera svo mikið sem ræða brottför
liðsafla síns frá Líbanon, og ber fyrir sig að í
samningi Líbanonsstjórnar við ísrael er gert
ráð fyrir, að ísraelsmenn fái aðstöðu til að
fylgjast með að skæruhernaður sé ekki rekinn
gegn þeim frá líbönsku landi, þó undir yfir-
stjórn Líbanonshers.
Palestínumenn eru dreifðir um arabalönd
og víðar, og almenningur í þeirra röðum á
þess harla Iítinn kost að hafa áhrif á baráttuna
innan hersveita PLO. Þó virðist ljóst, að al-
menningsálitið á hernumdu svæðunum í
Palestínu er Jasser Arafat hliðhollt. Efnt hef-
ur verið til aðgerða til að lýsa stuðningi við
málstað hans. Sér í lagi er Palestínumönnum
umhugað um, að Sýrlendingum takist ekki að
svipta þá sjálfstæðum málsvara, þar sem PLO
er.