Helgarpósturinn - 15.12.1983, Blaðsíða 19

LISTAPOSTURINN
Léttdjössuð
segir Gunnar Reynir Sveinsson um tónlistina
í kvikmyndinni „Skilaboö til Söndru“
Gunnar Reynir Sveinsson, djassgeggjari og kompóser.
„Okkur fannst ekki viðeigandi
að.vera með flókna músík í mynd-
inni, enda ekki við hæfi atburða-
rásarinnar. Þetta er því tiltölulega
létt tónlist og auðmelt. Svo er hún
líka djasskennd", segir Gunnar
Reynir Sveinsson tónskáld um
tónlistina sem hann samdi fyrir
kvikmyndina „Skilaboð til
Söndru" er frumsýnd verður um
helgina.
Tónlistin við „Söndru" er frá-
leitt ekki fyrsta músíkin sem
Gunnar semur fyrir myndmál.
Hann á að baki verk fyrir tvær ís-
lenskar kvikmyndir, „Land og
syni“ og „Sóley" og fjölmargar
sjónvarpsmyndir, aukinheldur
sem hann hefur verið drjúgur við
skriftir leiksviðstónlistar á undan-
liðnum árum: „Blessaður vertu,
ég hef ekki hugmynd um hvað
mörg verk liggja eftir mig á þess-
um vettvangi. Það er helst að
maður muni eftir einhverjum
óvenju skemmtilegum verkum
eða afar leiðinlegum. Hin hafa
horfið og gleymst", segir Gunnar.
Hann er spurður að því hvernig
sé að fást við kvikmyndatónlist.
„Spennandi", svarar hann og
bætir við: „Það er svo margt hægt
að gera þegar landslag, leikur og
músík blandast saman í einni har-
móníu. Tónskáldið er þá bæði
frjálst og heft, sem er því hollt."
Gunnar Reynir hefur aldrei lært
að semja kvikmyndatónlist sér-
staklega, en hefur hinsvegar setið
námskeið í gerð Ieikhljóða. Hann
á litríkan tónlistarferil að baki, níu
ár í Sinfóníunni og gott betur uppi
á sviði í djassbransanum: „Þaðan
hef ég þær hugmyndir mínar
hvernig best og mest má vekja
hughrif hjá fólki með músík. Það
hefur nýst mér vel við samningu
bíótónlistar", segir Gunnar. En
hvernig finnst honum þessi teg-
und tónlistar eigi að vera?
„Hún á að vera þannig að
manni finnist hún ekta, enginn
ansans rembingur. Annað hvort á
hún að falla mjög eðlilega að efn-
inu eða mjög skringilega að því.
Ekkert þarna á milli.“
Gunnar fer svo að minnast á sín
uppáhalds kvikmyndatónskáld,
sem hann segir vera artista á borð
við Nino Rota sem samdi fyrir
Fellini, Henry Marcini, John Willi-
ams, Quincy Jones og Nelson
Riddle, en allir eru þessir strákar
komnir úr djassinum og „þræl-
góðir" að mati Gunnars.
Hlutverk tónsmiðs í kvikmynd?
Gunnar svarar því til að það fari
mjög eftir samvinnu leikstjóra og
kompónista: „Ef þeir skynja báðir
það sama og ef þeir nálgast efnið
eftir sömu leiðum, þá verður út-
koman mjög happí fílingur..."
Var svo í „Söndru"?
„Já, það var sérstaklega gott að
vinna með Kristínu Páls. Það var
mjög hamingjusamt samstarf og
gaf mér drift sem kompóser. Ég vil
líka nefna Bubba sem kemur fyrir
í myndinni. Það var mér sérstak-
lega ljúft að starfa með honum,
enda drengur með mikla músík í
sér.“
Gunnar Reynir segist muna
glöggt eftir því hvernig hann hafi
fyrst byrjað að semja tónlist. Það
var á árunum ’55 til ’58 þegar
hann víbraði með KK-sextettnum.
Honum segist svo frá: „Kristján
bað mig eitt sinn að útsetja fyrir
bandið voðalega vinsælt lag með
Frank Sinatra, en þetta var lagið
„From here to Eternity” í sam-
nefndri söngvamynd sem verið
var að sýna um þetta leyti í Gamla
bíói. Ég lét til leiðast og skrapp á
myndina um kvöldið, skrifaði
melódíuna að laginu upp á klósett-
inu í hálfleik til að gleyma henni
ekki. Útsetti svo um nóttina og
mætti galvaskur á æfingu næsta
kvöld, en samt, ekki nógu ánægð-
ur með hvernig mér hafði tekist til
við verkefnið, fannst reyndar út-
setningin mín óttalega léleg og
Ieiðinleg. Þetta lag var samt spiiað
á hverju kvöldi næstu mánuði og
oftar en einu sinni á hverjum
dansleik. Ég reyndi að fá Kristján
til að minnka flutninginn á laginu,
eða helst bara gleyma því alveg,
en hann tók það aldrei í mál. Svo
þegar hann var orðinn leiður á
þessu nuði í mér, þeytti hann í mig
nýju lagi til að útsetja, sennilega til
að fá mig til að gleyma Sinatra-
laginu. Með þessu var snjóboltinn
kominn af stað. Og hann er ekki
hættur að rúlla enn. Reyndar er
ég bara rétt að byrja.”
Þú hefur fengist við margskonar
músík um ævina, Gunnar. Þar má
nefna rokk, djass, klassík og vísna-
tónlist. Hver þessara tónlistar-
stefna stendur þér næst?
„Djassinn var náttúrlega æsku-
ástin mín, sú tónlist sem snart mig
fyrst allra. Síðar meir fóru Barokk-
meistararnir að kitla mig lika og
það má segja að þessar tvær stefn-
ur hafi skipað veglegasta sessinn í
minni áheyrn allt upp frá því. Ég
veit ekki hversvegna. Það er þó
Smartmynd.
kannski þetta með hólfin í sálinni,
en sum þeirra getur engin önnur
tónlist en djassinn fyllt út. Og
sömuleiðis er með þessa gullaldar-
tónlist, Bachs, Vivaldis og þeirra
jélaga allra.
Hin síðari ár hef ég svo sótt
mjög í austurlenska tónlist, frá
Indlandi, Balí og Tíbet. Allskonar
afríkanska músík líka. Sömuleiðis
hefur það verið að renna upp fyrir
mér hve gaman er hægt að hafa af
stemmum og kveðskap. Og fær-
eyskri þjóðlagatónlist sem ég
elska. Elektrónísk músík og
gregórískur söngur heiila mig
aukinheldur. Þetta er sem sagt
ansi fjölbreytt. Og sameinast
sennilega allt í kollinum á mér
þegar ég er að semja.”
— SER.
BOKMENNTIR
Sögur af kompásleysi
Steinunn Sigurðardóttir: Skáldsögur.
(Smásögur). 147 bls. Iðunn, Rvík 1983.
Með smásagnasafninu Sögur til nœsta bœj-
ar (1981) sýndi ljóðskáldið Steinunn Sigurð-
ardóttir að hún hafði mergjuð tök á smá-
sagnaforminu ekki síður en knöppum stíl
ljóðsins. Nú heldur hún áfram á sömu braut
— þótt formerki sýnist vera að breytast tals-
vert (stundum til hins betra).
Skáldsögur flytja okkur að vísu aðeins
fimm venjulegar smásögur, en að auki 16
laustengda þætti eða frásagnir sem skipa sér
saman í eina efnisheild og verða einskonar
„skáldsaga” innan um smásögurnar (Bls. 41-
120).
Sumpart verður af þessu skemmtilegur
leikur að formi og kveikir ýmsar spurningar
og ráðgátur fyrir lesandann — sem oftlega
finnur sig knúinn til þess að fletta til baka og
búa sér þannig til efnisþráð sem höfundur-
inn hefur komið snyrtilega fyrir í felum á
bakvið þættina.
Ef fyrst er litið á smásögurnar hinar eigin-
legu, sem mynda einskonar ramma utan um
tengdu þættina, þá sýnist mér þar býsna listi-
lega fléttuð saman hefðbundin raunsæis-
saga og tempraður fáránleiki tilverunnar.
Eða með öðrum orðum:undir raunsæislegri
frásögninni felst stöðugt vitundin um að ekki
er allt sem sýnist. „Best” þessara sagna
finnst mér vera hin fyrsta, Hvítar rósir, saga
um miðaldra lækni sem „grái fiðringurinn”
hefur leikið dálítið grátt, þó svo takist að
lyktum að halda öllu leyndu undir lygnu yfir-
borði hversdagsleikans. ísmeygilegt grín að
veruleikaflótta mannanna er bæði að finna
þar og í hinum sögunum fjórum: Einn flýr í
nýtekna gröf, annar á vit álfa á Hellisheiði,
hinn þriðji á sér „álfaslot” uppi í Hengli og
austur á Þingvöllum (jafnvel vegna árstíða í
sólarlöndum), sá fjórði er á hraðri leið inn í
tilbrigði við ameríska drauminn — og hinn
fimmti neitar raunar alfarið að horfast í augu
við veruleikann, enda erfitt þegar andlitið er
aðeins hálft.
Og öllu gríni fylgir nokkur alvara, stund-
um verulega beisk. Lesandann grunar frem-
ur en honum sé sagt berum orðum frá lífs-
háska þessa fólks. Eina leið þess frá háskan-
um er á vit borgaralegs hlutveruleika, ekk-
ert má viðurkenna, og að því leyti er frábært
tilsvar Ólafs (ekki Liljurósar) eftir unaðs-
stundina með álfameyjunni Vöndu, þegar
kemur til veruleikans aftur og hann segir
björgunarmanni sínum að sér líði „vel, alveg
ótrúlega vel” en bætir svo við: „En hugsaðu
þér helvítis óheppnina að vera kompás-
laus.”
Þetta er lokasetningin áður en tengdu
þættirnir hefjast undir samheitinu „Fjöl-
skyldusögur fyrir alla fjölskylduna". Komp-
ásleysið er enginn vandi að taka sem tákn-
rænt fyrir allar þær persónur sem þar segir
frá. Þær eru áttavilltar í tilverunni, skáldið
býr þeim hálf-luktan heim, fullan grimmdar,
fordóma og „sjúklegrar hegðunar” af ýmsu
tagi. Tengingin milli þáttanna er að gömlum
og gegnum íslenskum sið ættfræðileg. Þarna
segir frá fjölskyldum tveggja bræðra, Ey-
vindar og Gríms Egilssona og annað fólk
sem við sögu kemur tengist þeim með kunn-
ingsskap eða annars konar venslum. Sú
merka kona Geirþrúður Þrastardóttir er þar
mikilvægur tengiliður, þar sem hún hefur átt
„vingott” við ýmsa.
Á yfirborðinu eru þetta meiri og minni
grínsögur og atburðirnir stundum farsa-
kenndir (t.d. lýsingin á fordómum og slúður-
sögum í þættinum „Samsæri gegn siðgæð-
inu (eða nýjar kenningar um orsakir verð-
bólgu á Islandi)”). En undir skopinu má
greina alvarlega tilraun til að lýsa þeim til-
vistarvanda sem blasir við okkur í nútíð.
Það er oft skemmtilegt dund ritskýrenda
að leita fyrirmynda að skáldverkum og
skoða hvaðan áhrif kunni að hafa komið á
hvern einn höfund. Ég skal ekkert leyna því
að býsna oft datt mér í hug Guðbergur
Bergsson þegar ég var að lesa Skáldsögur
Steinunnar. Þar er vissulega ekki leiðum að
líkjast og eiginlega mál til komið að ný kyn-
slóð rithöfunda reyni að læra dálítið af Guð-
bergi. Það sem hér leiðir hugann að honum
er einkum tvennt.
I fyrsta lagi minnir sá smáheimur sem
Steinunn lætur sögupersónur sínar byggja
um sumt á Suðurnesjaveröld Guðbergs.
Einkum kemur þetta fram í kaldranalegri af-
stöðu persónanna hverrar til annarrar. Með
hálf-vísindalegum skýringum (t.d. Geirþrúð-
ur og Arnviður Sen) reyna þær að losna við
þær kröfur sem manneskjuleg samskipti
gera til okkar, leitast við að „skýra burt” (því
miður kann ég ekkert brúklegt orð yfir
„bortförklara”) og losna þannig við að sýna
manneskjulega hluttekningu eða tilfinning-
ar.
„Á yfirborðinu eru
þetta meiri og
minni grínsögur og
atburðirnir stund-
um farsakenndir.
En undir skopinu
má greina alvarlega
tilraun til að lýsa
þeim tilvistarvanda
sem blasir við okk-
ur I nútfð,“ segir
Heimir Pálsson
m.a. í umsögn sinni
I öðru lagi er hálfkæringslegur stíllinn
stundum talsvert líkur Guðbergi, en dæmi
þar um eftirlæt ég lesendum að finna, svo
sem eins og í þessari lýsingu Geirþrúðar
Þrastardóttur á sálfræðingsvinnu sinni á Ak-
ureyri:
Sorg mín þyngist fremur en hitt fyrir það
að sálarfiækjur hér nyrðra eru afskaplega
leiðinlegar og ég nenni vart að hlusta. Kon-
formisminn er svo mikill að fólk þorir ekki
að vera frumlega brenglað. Af einhverjum á-
stæðum er líka fastmælt fólk ósannfærandi
klíentar. (bls. 87).
Þessar líkingar (sem ég veit náttúrlega
ekki hvort aðrir eru mér sammála um) finnst
mér heldur skemmtilegar. Þær eru langt frá
því að orka sem stælingar heldur miklu
fremur sem vitnisburður um að þarna sé á
ferðinni rithöfundur sem þorir að læra.
Yfirleitt sýnist mér Steinunn hafa gott vald
á þeim stíl sem hún skrifar hér. Ég get að
vísu ekki stillt mig um að reka hornin í und-
arlegt orðaval eins og þegar talað er um
„snjóstorm” sem ég hef haldið (eins og orða-
bækur) að héti stórhríð á íslensku þótt
skandínavar kalli hann svona. Og á sama
hátt finnst mér leiðinlegt að tala um að
„þekkja margt utanað” eins og gert er í sög-
unni um „Sjórekin ljóð”. Þarna hlýtur sögnin
kunna að eiga betur við, og einhvern tíma
var mér kennt að það væri skelfing miklu
betri íslenska að kunna eitthvað utan bókar
en „utan að“ eins og Danir.
Allur frágangur bókarinnar er vandaður
og failegur eins og hún á skilið og fyrir þá
sem ekki vilja að bókaskápar þeirra séu
„eins og skörðóttir hundskjaftar” er ánægju-
efni að sama brot skuli vera á þessu safni og
fyrra smásagnasafni höfundar. HP
HELGARPÓSTURINN 19