Helgarpósturinn - 29.03.1984, Blaðsíða 7

BÖRN NOTUÐ
í HEFNDARSKYNI
• Rétturforræðis-
lausra feðra til að
umgangast börn
sín er hverfandi
lítill
• Nýju barnalögin
hafa þar brugðist
nær algjörlega
• Enn má ættleiða
barn án nokkurs
samráðs við föður
eftir Sigmund Erni Rúnarsson myndir Jim Smart
Það hefur ekki verið í tísku að minnast á misrétti gagnvart
karlmönnum. Jafnréttisbaráttan á síðustu árum hefur enda
verið kvennabarátta. Þar hafa konur gengið fram fyrir skjöldu
og heimtað rétt sinn til jafns við karla. Karlmenn hafa verið
dæmdir forréttindahópur og það með réttu. En svo er þó ekki
á öllum sviðum.
Konur njóta enn þann dag í dag umtaisverðra forréttinda í
hjónaskilnuðum. í níu tilvikum af hverjum tíu er þeim dæmd-
ur forræðisréttur bama. í ofanálag hafa karlmenn svo verið
næsta varnarlausir þegar þeir hafa viljað njóta samvista við
börn sín. Sumir þeirra hafa þurft að heyja hcirðvítuga baráttu
til þess eins að geta séð afkomendur sína. Þess eru einnig
dæmi að menn hafi í örvæntingu sinni gripið til þess örþrifa-
ráðs að stela þeim til að fá notið nærveru þeirra.
Nýju bamalögin frá 1981 áttu meðal annars að tryggja
forræðislausum feðrum þau mannréttindi að geta umgengist
börn sín reglulega. Framgangur þessara laga hefur hinsvegar
misheppnast nær algjörlega þegar í hart hefur stefnt í um-
gengnisrétti. Að margra áliti em þau vita gagnslaus, enda
mun raunin vera sú að forræðislausir feður em enn nær
varnarlausir gagnvcirt fyrrverandi konum sínum ef þær neita
þeim að njóta samvista við böm þeirra. Fjöldi mála af þessum
toga er í gangi hjá svifaseinu dómsmálaráðuneyti og kynnum
við eitt þeirra á síðunum hér á eftir.
Það sem er þó kannski alvarlegast við þenncin dauða Iaga-
bókstaf sem nýju bamalögin hafa reynst vera, er sú stað-
reynd að enn er hægt að ættleiða böm án vil ja blóðföður. Það
eina sem bamalögin breyttu í raun var að mæður mega ekki
gefa börn sín til þriðja aðila án leyfis föður þeirra. Hinsvegar
lokuðu þau ekki fyrir þá ómanneskjulegu gloppu sem er að
finna í ættleiðingarlögunum frá 1978, en samkvæmt þeim
getur maður sem giftist einstæðri móður ættleitt bam henn-
ar án vilja föður þess. Það má raunverulega „stela" böm-
um með þessum hætti af forræðislausum feðrum.
„Ég er viss um það að væm níutíu prósent kvenna í sömu
spomm og við þessir forræðislausu feður, þá væm þær
búnar að halda mcirga og stóra útifundi á Lækjartorgi til að
sýna fram á þetta jafnréttisleysi kynjanna."
Þessi orð em Lárusar S. Guðjónssonar sem hefur verið
einn af helstu forvígismönnum í starfi Félags forræðislausra
feðra. Þau samtök vom stofnuð fyrir réttu ári, og er fram-
haldsstofnfundur þess ráðgerður fjórtánda apríl næstkom-
andi.
Láms segir ennfremur: ,AHt til þessa hafa málefni for-
ræðislausra feðra verið þeim mikið feimnismál. Hingað til
hafa menn kyngt því þegjandi og hljóðalaust sem að þeim
hefur snúið. Margir hafa þó lagt út í baráttu til að ná fram
sínum umgengnisrétti við böm sín, en þeir em fleiri sem ekki
hcifa þorað það. Böm þeirra hafa nefnilega verið notuð sem
vopn í málum sem þessum og hcifa menn átt erfitt með að una
því.“
Láms segir fjölmörg mál bíða starfs Féiags forræðislausra
feðra. ,í>að helsta verður þó að eiga við kerfið. Maður hefur
nefnilega á tilfinningunni að þeir sem lenda í vandamálum í
sambandi við umgengnisrétt við böm sín eigi undir högg að
sækja í dómsmálaráðuneytinu, enda em þess skýr dæmi.
Menn em í mörgum tilfellum að berjast í þessu í mörg ár og fá
náttúrlega ekki að sjá böm sín allan þann tíma.“
Samkvæmt barnalögunum skal bam njóta umgengnisrétt-
ar við það foreldri sem hefur ekki með forræði þess að gera.
Ef svo fer að forráðandinn brýtur þetta ákvæði er þeim
forræðislausa kleift að sækja rétt sinn í dómsmálaráðuneytið
sem gefur skriflegan úrskurð um umgengnisrétt að rannsök-
uðu máli. Ef forráðandinn brýtur enn þann samning, og neitar
þeim forræðislausa um samvistir við bamið, má hinn síðar-
nefndi beita dagsektum á forráðandann. Það er aftur á móti
mjög á reiki hvemig þessar dagsektir eiga að gilda og hver
eigi að innheimta þær. Þrátt fyrir að dagsektum hafi verið
beitt með einhverjum hætti em þess dæmi að forráðandi hafi
enn synjað þeim forræðislausa um umgengni, enda er hon-
um það auðvelt því þess em ekki fordæmi að reynt hafi á
innheimtu sektcmna. Hinn forræðislausi getur að vísu höfðað
mál á hendur forráðanda þegar hér er komið, en að niður-
stöðu þess fenginni, er allt eins líklegt að hcinn þurfi að heyja
Scima stríðið aftur fá byrjun.
„Ég er ekkert feiminn við að viðra þá skoðun mína að ef í
harðbakkann slær í umgengnisréttarmálum em þessi nýju
barnalög næstum einskis megnug," segir Lárus S. Guðjóns-
son. „Það fer því of oft þannig að faðirinn gugnar í baráttunni
fyrir því að njóta samvista við bam sitt. En Félag forræðis-
lausra feðra ætlar að snúa þar vöm í sókn. Við erum ekki að
lýsa yfir stríði við einn né neinn, aðeins að beita okkur fyrir
því að þessi nýju bamalög standi undir nafni."
Hann bendir ennfremur á það undarlega óréttlæti að for-
ræðislausum föður, sem ekki fær að sjá bam sitt langtímum
saman, er samt skylt að borga meðlög sín að fullu, enda er
ella gengið í skrokk á honum. Hinsvegar kemst móðirin auð-
veldlega upp með það að hundsa öll lög og sektarákvæði
þegar hún brýtur umgengnisréttinn með þeim hætti sem
áður var lýst.
Ólöf Pétursdóttir, deildarstjóri hjá dómsmálaráðuneytinu,
svsLTcir þeirri gagnrýni sem komið hefur fram á störf þess og
nýju bamalögin. Hún segist geta tekið undir þá skoðun að
umgengnisréttarmál taki í flestum tilvikum allt of langan
tíma. ,Jín til þess liggja ástæður," segir hún ennfremur., J>að er
mjög mikið álcig á því fólki sem vinnur að lausn þessara mála.
Umgengnisréttarmálin em iðulega mjög flókin, sprottin af
djúpstæðum ágreiningi foreldra sem þau hafa engan veginn
getað leyst sjálf. Ekki bætir það svo ástandið að þeir sem fást
við umgengnisréttarmálin em jafnan yfirhlaðnir af þessum
málum, enda er til þeirra varið alltof litíu fjármagni."
Ólöf segist ekki geta tekið undir það að nýju bamalögin séu
aðeins dauður lagabókstafur sem illmögulegt sé að fram-
fylgja.,,Lögin hcifa verið gagnrýnd fýrir það að vera óskýr, en
því er til svara að nær ógerlegt er að tilgreina í lögum ná-
kvæma útlistun á umgengnisrétti. Tilvikin em svo marg-
breytileg að lögin geta ekki annað en lagt útlínumar um það
hvemig umgengnisrétti forræðislausra foreldra til bama
skuli vera háttað."
Láms S. Guðjónsson segir í lokin:„Samnefnari allraþeirra
umgengnisréttarmála sem fara úr böndunum em átakamiklir
skilnaðir og heift sem komið hefur í kjölfar þeirra. Sá sem
neitar umgengni er í flestum tilvikum að hefna sín á fýrrum
maka. Til þess notar hann bcimið. Það er líklega það versta
við þetta cillt saman."
Á næstu síðum er sem fyrr segir reifað dæmigert um-
gengnisréttarmál, en í því tilviki sem þar er tíundað hefur
kcirlmaður þurft að heyja áralanga baráttu fyrir því að fá að
umgangast dóttur sína. Éinnig er á þessum síðum rætt við tvo
forræðislausa feður um málefni þeirra.
Sjá næstu síðu.