Helgarpósturinn - 29.03.1984, Blaðsíða 8

Fæ ég aldrei framar
að sjá barnið mitt?
Nýju barnalögin sem Alþingi
samþykkti samhljóða árið 1981,
áttu meðal annarra atriða að
tryggja þau mannréttindi að feður
og börn þeirra gœtu notið samuista
þó að um sambúðarslit foreldra
hafi verið að rœða. í mörgum til-
vikum hafa þessi lög reynst
,,einskis nýt" eins og fram kemur
hér á undan, því forrœðislausir
feður hafa sumir hverjir þurft að
heyja stranga baráttu til aðná fram
rétti til umgangast börn sín. Þeirri
baráttu hefur oftlega lyktað með
þeim hœtti að feðurnir hafa gugn-
að, þar sem réttlætiskröfu þeirra
hefur illa eða ekki verið sinnt af
hálfu löggjafans.
Dœmisagan hér á eftir greinir frá
ungum manni utan af landi sem
hefur þurft aðþola undarlega písl-
argöngu vegna þess eins að hann
hefur haft löngun til fá að umgang-
ast dóttur sína, rúmlega fjögurra
ára gamla. Við látum nafn þessa
manns liggja milli hluta, svo og
nöfn annarra hlutaðeigandi aðila,
enda eru þau ekki aðalatriðið í
þessu máli, heldursú staðreynd að
slík lögleysa fái staðist sem hér
verður tíunduð á eftir. Hér er ekki
um einsdœmi að rœða; þvert á
móti erþessi saga úr raunveruleik-
anum algengur eftirmáli hjóna-
skilnaða á íslandi.
Helgarpósturinn hefur undir
höndum afrit allra þeirra pappíra
sem þessu máli hafa fylgt. Er það
hin fróðlegasta lesning.
Þann sextánda september 1982
skrifar maðurinn dómsmálaráðu-
neytinu og leitar réttar síns eftir
langar og árangurslausar tilraunir
til að fá fyrrum sambýliskonu sína
til að leyfa sér umgengni við dóttur
þeirra. I bréfi hans til ráðuneytisins
segir svo:
„í september 1980 sleit ég sam-
vistir við sambýliskonu mína... Við
áttum saman eina dóttur, fædda
1979. Barnið hefurverið hjá móður
sinni síðan. Var það munnlegur
samningur okkar foreldranna að
móðirin hefði forsjá barnsins en ég
nyti umgengni við það aðra hverja
helgi. Þar sem ég hef verið mikið á
sjó og sótt Stýrimannaskólann á
veturna, var það samkomulag að
foreldrar mínir nytu umgengni við
barnið er ég væri fjarverandi, en
barnið er alnafna móður minnar.
Til að byr ja með gekk allt að ósk-
um um umgengni. Að nokkrum
mánuðum liðnum tekur móðirin
upp samband við annan mann.
Bregður þá svo við, að mér er ill-
mögulegt að fá að umgangast
barnið. Hefur mér ekki verið kleift
að fá að umgangast dóttur mína,
utan tvo daga, cillt síðan í júlí 1981.
Ég hef reynt að fara þá leið að fá að
ná í barnið á þá dagvistunarstofn-
un sem hún dvelur á. Ég hef fengið
þau svör að barnsmóðirin hafi gef-
ið fóstrunum þau fyrirmæli, að
undir engum kringumstæðum
megi cifhenda mér bamið.
Eg hef haft sambcuid við Félags-
málastofnun vegna þessa máls.
Fór þá fulltrúi með mér á fund lög-
fræðings móðurinnar og Vcir settur
ákveðinn tími sem koma átti sam-
an á og gera formlegan umgengnis-
réttarsamning. Þegar til kom
stóðst það ekki og öll tormerki á að
slíku verði hægt að koma í kring.
Það er að ráði Félagsmálastofn-
unar að ég sendi yður þetta bréf
nú, og beiðist þess að ráðuneytið
skipi umgengnistíma mínum eins
og rétt þykir. Er þetta mér mikið
tilfinningcimál, svo og móður
minni sem tekið hafði miklu ást-
fóstri við alnöfnu sína.“
Eins og fram kemur hér að fram-
an var ósk föðursins um úrskurð
send ráðuneytinu um miðjan sept-
ember 1982. Fimm mánuðum síðar
(en faðirinn naut ekki samvista við
dóttur sína einn einasta dag þess
tíma) felldi dómsmálaráðuneytið
úrskurð sinn. Úrskurðurinn, sem
taka átti gildi fyrsta mars 1983, er
svo hljóðandi meðal annars:
„Með hliðsjón af málavöxtum og
með vísun til 40. gr. barnalaga nr.
9/1981, er hér með ákveðið, að
maðurinn hafi rétt til þess að hafa
barnið hjá sér annan hvem laugar-
dag, frá kl. 10 að morgni til kl. 19 að
kveldi. Maðurinn skal sækja bamið
á heimili þess og skila því þémgað
að kveldi. Konan skal tilkynna
manninum með minnst dags fyrir-
vara (ef mögulegt er), ef barnið er
veikt og getur því ekld farið til föð-
ur, og hefur þá maðurinn rétt til
þess að taka barnið næsta laugar-
dag á eftir. Þá skal maðurinn til-
Ömurlegt að hafa ekki
efni á að hitta börnin
„Forræðalausir feður haia hing-
að til veigrað sér við að koma fram
í fjölmiðlum, sérstaklega þeir sem
þurfa að borga með mörgum börn-
um einsog ég geri. Við höfum
hreinlega verið dæmdir vesalingar
og nískupúkar i hvert sinn sem við
höfum minnst á okkar málefni."
Sigmundur Guðmundsson er á
þrítugsaldri og vinnur sem mat-
sveinn hjá opinberri stofnun. Hann
á að baki tvö hjónabönd og tvö
börn úr hvoru þeirra. Hann greiðir
sem sagt með fjórum bömum, um
átta þúsund á mánuði, en laun
hans eru tæp fimmtán þúsund.
„Við megum heita þessi þögli lág-
launahópur sem gleymst hefur að
taka tillit til, enda í hvert sinn bara
vísað á loðnuvertíð ef við förum
eitthvað að væla um litla fram-
færslu."
Hann segir það hafa verið fjár-
hagslegt hrun hjá sér þegar hann
skildi í síðara skiptið, „sem gerði
það að verkum að ég varð óhæfari
til að sinna mínum skyldum gagn-
vart börnunum, sem aftur hefur
leitt til þess að þau hafa misst álit á
mér sem pabba.“
Sigmundur segir þann hóp
manna, sem likt sé ástatt um,vera
„lúmskt stóran". Þeir búi margir
hverjir í litlum herbergiskytrum
eða, eins og í hans tilfelli, heima
hjá foreldrum sínum. „Það sér það
enda hver maður að þegar búið er
að taka átta þúsund krónur af
fimmtán þúsund króna mánaðar-
launum, þá er ekki úr miklu að
spila í leiguhúsnæði, hvað þá mat
allan mánuðinn."
Börn Sigmundar búa í tveim
landshlutum, anriarsvegar á
Blönduósi og hinsvegar á Horna-
firði. „Vegna bágs efnahags hef ég
ekki getað haft samband við krakk-
ana mína sem skyldi. Og fyrir það
er maður náttúrlega dæmdur
slæmur pabbi. í fyrstu reyndi ég
samt að heimsækja börnin í hverj-
um mánuði, síðan hitti ég þau ekki
nema á afmælunum þeirra. Og nú
er svo komið að ég hef ekki getað
farið til þeirra í tæpt ár eða greitt
far undir þau til mín.“
Hann telur mæður ekkert ofsæl-
ar af hverri meðlagsgreiðslu, en
hinsvegar finnst honum að inn-
heimtukerfið megi vera mýkra í
dæmi hans og annarra sem svipað
er ástatt um. ,JVlér finnst sjálfsagt
réttlætismál að menn geti haft til
hnífs og skeiðar eftir að búið er að
draga meðlögin frá launum þeirra.
Og gott betur reyndar, því við ætt-
Sigmundur Guðmundsson: ,,Maður
fyllist mikilli sektarkennd þegar
maður getur ekki lengur heimsótt
börnin sín vegna lélegra launa.‘‘
um að geta verið í stakk búnir til að
geta heimsótt börnin okkar eða
fengið þau til okkæ. Mér finnst
óréttmætt að okkur sé refsað fyrir
barneignir okkar með þeim hætti
að benda okkur á loðnuvertíð í
hvert sinn sem við komumst í
greiðsluþrot.
Þrátt fyrir lág laun, gerir þjóðfé-
lagið nefnilega þá kröfu til okkar að
standa okkur sem pabbar. Um leið
og eitthvað bjátar á, skuldir fara að
hlaðast upp, erum við dæmdir
óhæfir nískupúkar, Kvíabryggju-
matur.“
Hann segir sig ekki dreyma um
framtíðarplön, því allt það litla
sem afgangs verði fari í það að
borga upp skuldahalann sem safn-
ist fyrir af lágum launum og mikl-
um meðlagsgreiðslum. „Og maður
verður að standa sig, ella kallcir
maður yfir sig fjárnám eða skulda-
fangelsi."
En hvernig er sú tilfinning að
geta ekki notið scimvista við böm-
in sín vegna bágs efnahags?
„Hún er vægast sagt hryllileg.
Maður fyllist náttúrlega mikilli
sektarkennd, finnst maður ömur-
legur, og að allt sé þetta sjálfum
manni að kenna. „Þú komst þér í
Þurfti hótun til að
fá að sjá börnin mín
segir Pétur, „að það þarf oft á tíð-
„Mér var meinaður aðgangur að
börnunum mínum tveimur í hálft
ár eftir að ég og kona mín skildum.
Það var ekki fyrr en ég fékk lög-
fræðing í lið með mér sem hótaði
móðurinni málshöfðun fyrir að
neita mér umgengnisréttar við
börnin, að hún lét loks undan. Síð-
an hef ég náðarsamlegast fengið að
vera með börnunum mínum nokk-
uð reglulega. En ég man ennþá
hvað það fékk á mig þegar börnin
sögðu við mig, fyrsta daginn eftir
aðskilnaðinn langa: „Pabbi, þú ert
ekki eins vondur og mamma og
amma hafa verið að segja okkur!“
Ég held að þessi setning bcim-
anna minna segi töluvert um það
hversu mikil pína það getur verið
að fá ekki að sjá bömin sín svo
mánuðum skiptir. Það er þá kann-
ski búið að innprenta þeim alls-
konar hugmyndir um mann, sem
erfitt getur verið að leiðrétta þegar
til kemur."
Þettar segir Pétur Jónasson,
þrjátíu og fimm ára gamall versl-
unarmaður, sem skildi við konu
sína fyrir fjómm ámm, en við þann
skilnað var móðurinni dæmt for-
ræði bama þeirra tveggja þó svo
að Pétur vildi annað.
Pétur var einn helsti hvatamað-
ur að starfi Félags forræðislausra
feðra og segist hann vita til þess
að mjög algengt sé að mæður
brjóti á fyrrverandi mönnum sín-
um með þeim hætti sem hann
mátti þola í hálft ár.
„Jafnréttið er ekki meira en svo“,
um heiftarlega bciráttu fyrir því að
fá að umgangast böm sín. Og að
sama skapi og sú barátta getur ver-
ið erfið, er næsta vonlaust fyrir
karlmann að berjast fyrir umráða-
rétti barna sinna. Karlmenn stcmda
einfaldlega ekki jafnir að lögunum
og kvenmenn þegar að skilnaði
kemur. Þrátt fyrir allt jcifnréttishjal,
ríghalda kvenmenn þar í hefðina,
vísað er til móðurhlutverksins
jafnframt því sem þær staðhæfa að
þær hafi umgengist barnið meira
en faðirinn allt frá fæðingu, þess-
vegna sé það elskara að móðurinni
og svo framvegis. Og til þessa er
alltaf tekið í úrskurði um umráða-
rétt. Því er hinsvegar gefið langt
nef að karlmenn hcifi einhverjar til-
Pétur Jónasson: ,,Jafnréttið er ekki
meira en svo að það þarf oft á tíðum
heiftarlega baráttu fyrir því að fá að
umgangast börn sín.“
finningar í þessum efnum, þeir séu
enda bara tæki til að vinna fyrir
heimilinu og halda því uppi, og alls
engar manneskjur með þrá til
sinna barna af þeim sökum.
Til þessa málstaðar grípa kven-
menn sem ganga í gegnum skilnað,
ríghalda í hefðina, sem þær eru
hinsvegar að rakka niður á öðrum
vettvangi þar sem jafnréttisbaráttu
þeirra ber á góma. Þá eiga cillir að
vera jafnir fyrir lögum, njóta sömu
tækifæra í lífinu. Alltaf, allsstaðar,
nema hvað forréttindi þeirra skulu
blíva við hjónaskilnað.
Þetta sanna dæmin úr raunveru-
leikanum. Það er ekki nema karl-
maður grípi til örþrifaráða að hann
getur látið sig dreyma um að fá
umráðrétt yfir börnum sínum. Ég
get nefnt dæmi því til glöggvunar:
Eg þekki mann sem greip til þess
ráðs eftir skilnað að fara inn á fyrra
heimili sitt og beinlínis ræna börn-
unum sínum, áður en endaniega
hafði verið gengið frá umráðcirétt-
ihum. Hann fór síðan með þau í
annan landshluta, og er í dag, þó
ótrúlegt megi virðast, með um-
ráðarétt yfir börnum sínum. Hann
8 HELGARPÓSTUUINN