Helgarpósturinn - 29.03.1984, Blaðsíða 24

ÞEGAR SPRENGJA ATTI
HERSTÖÐINA í HVALFIRÐI
- ÍSLENSKT HRYÐJUVERK ÁRGERÐ 1969
Hér segir frá þeim merkisviðburði fyrir um fimmán árum þegar sjö ungir menn
tóku höndum saman um að sprengja í loft upp húsakost á hemaðarsvæði Banda-
ríkjamanna í Hvalfirði. Þeir höfðu reyndar ekki árangur sem erfiði, en málið vakti
engu að síður mikla eftirtekt á sínum tfma. Saga ísienskra hermdarverka er hvorki
löne né mikil, en frásögnin hér á eftir er vissulega einn kapítuli í henni.
Þetta voru umhleypingasamir
tímar, ekki satt; gullöld fyrir suma
og tími óværu og undanhalds fyrir
aðra, spennandi dagar finnst
mörgum samanborið við fiatneskju
dagsins í dag. Bandaríkjamenn
helltu sprengjum yfir Indókína,
Tricky-Dický vcir holdtekja sjálfs
afturhaldsins í Hvíta húsinu, Bítl-
arnir voru enn að koma róti á
óharðnaðar sálir, Parísarvorið ’68
einsog notalegur laugardagur,
Woodstock, blóm og friður, bak
við næsta götuhom, Baader og
Meinhof farin að bmgga launráð í
miðju efnahagsundrinu; líkast því
sem allt í einu hefðu vestur-
heirnskar kynslóðir umpólast. Þeg-
ar íslenskum dagblöðum frá vor-
dögum 1969 er flett má sjá að land-
inn hefur heldur ekki farið varhluta
af umrótinu - aðalumfjöllunarefn-
ið er poppmessur og hcirt deilt á
drykkjuveislur í kirkjum í lesenda-
bréfum, siðferði ungíingcinna hefur
líklega aldrei verið lakara, popp-
stjarna fordæmir hassneyslu á op-
inbemm fundi um eiturlyf og stóð-
líf og er púuð niður, lögreglan fer í
hart og stöðvar tilraunir nokkurra
framtakssamra manna til að koma
á fót næturklúbbum í henni
Reykjavík, Halldór Laxness segist
hafa verið „nytsamur sakleysingi"
á Hitlerstímanum í viðtali við
breskt stórblað og Mogginn tekur
hann endanlega í sátt, dagblöðin í
félagi við rakarcistéttina reyna af
veikum mætti að telja unglingun-
um trú um að síða hárið sé ekki
lengur í tísku, Óðmenn leika í
Glaumbæ og stórhljómsveitinTrú-
brot er í deiglunni og - svo þráður-
inn týnist ekki alveg - hjá róttæk-
um æskulýð er skammt stórra
högga milli í baráttunni gegn
„kerfinu", drambsömum heims-
veldum og almennum ellimerkjum
... Þetta er sumsé aldarfarið, bak-
svið þeirra atburða sem hér verða
lauslega raktir.
íkveikjusprengja í
afdönkuðum herbragga
Á forsíðu Vísis sál. hinn 8da maí
1969 er eftirfarandi fyrirsögn sleg-
ið upp með dramatísku yfirbragði:
„'Var ætlunin að vinna spellvirki á
NATO-stöðinni í Hvalfirði? er
spuming, sem ríkislögreglan á Kefla-
víkurflugvelli og ameríska herlög-
reglcm leitcist við að fá svar við.“
Hér var sumsé augljóst aðhermd
arverkamenn höfðu verið á ferð,
rétt einsog í útlandinu, og þeir
höfðu ekki bara látið sitja við orðin
tóm heldur plantað sprengju í
skjóli nætur í afdönkuðum her-
mannabragga á umráðcisvæði
bcindaríska hersins í Hvcilfirði. Vís-
ir var fyrstur með fréttimcir einsog
endranær, sölustrákcimir hrópuðu
og borgarcirnir veltu vöngum yfir
því hvort hér hefðu verið á ferðinni
hermenn, fullsaddir á fáfengileika
norðurhjarcins, ótíndir götustrák-
ar, eða hvort hér kvæði loks við
nýjan og þyngri tón í baráttunni
gegn herstöðinni, hemum og Nató.
Það hefði svosem verið eftir þessu
liði, sem þá fór hamfömm á vinstri
kantinum.
Málavextir: Það var þriðju-
dagsmorguninn 6ta maí 1969 að
sakleysislegur viðgerðarflokkur á
vegum bandaríska hersins fann
sprengibúnaðinn í herskálanum
gamla. Bandaríski herinn hafði
nefnilega á þeim tíma veiðileyfi í
vatni einu í SvínadaJ, þangað hóp-
uðust hermenn til veiða og útivist-
ar, og var hlutverk viðgerðarmann-
anna sex að standsetja þama her-
24 HELGARPÓSTURINN
Bragginn afdankaði, sem sjö-
menningarnir hugðust gera að
logandi kyndli í baráttunni gegn
herstöðinni og Nató. Hann mun
ekki lengur vera í bragga tölu og
hlaut lítilfjörlegri örlög en þau að
brenna með glans og frægð. . .
mannaskála til íbúðar um sumarið.
Skálinn þar sem sprengjan beið var
hins vegar talinn ónýtur og ein-
göngu notaður sem geymsla. Þar
hafði áður verið bjór- og setustofa
fyrir hermenn sem höfðu bækistöð
í Hvalfirði, segir pressan. Annars
munu íslenskir aðalverktakcir eink-
um hafa haft með þetta svæði að
gera og höfðu tíu menn á vegum
þeirra gætur á mannvirkjunum í
Hvalfirði, auk hermannaskálanna.
Þessir menn höfðu ekki orðið varir
við gmnscunlegar mannaferðir um
það leyti er sprengiverkinu var
komið fýrir. Lítum örlítið nánar á
frásagnir blaðanna cif atburðinum
dagana eftir að sprengjan fannst.
Þjóðviljinn, 9di maí:
„íkveikjusprengja tengd tveim
vekjaraklukkum fannst á þriðju-
dagsmorgni í herstöð bandanska
hersins í Hvalfirði. Var sprengjan
stillt á kl. 4 á þriðjudag og þáætlað
að springa. Var hún í gömlum her-
mannaskála er hafði áður þjónað
sem bjórstofa í herstöðinni. Bens-
íni hafði verið hellt á gólfið kring-
um sprengjuna, svo að hér var
greinilega á ferðinni íkveikjutil-
raun á skálanum, sagði Þorgeir
Þorsteinsson fulltrúi lögreglu-
stjóra á Keflavíkurflugveili í viðtali
við Þjóðviljann í gær.“ Síðan lýsir
Þorgeir þeirri skoðun sinni við
blaðið að honum finnist „sennilegt
að strákapör séu hér á ferðinni" og
hefur til marks um það viðvanings-
legt handbragðið á sprengjunni.
Undarlegur
sprengibúnaður
Sprengjan, já - Morgunblaðið
birtir lOda maí mynd af búnaðin-
um eitt blaða og ítarlega og fræði-
lega frásögn af því hvemig hann er
saman settur. Blaðið hefur þá kom-
ist að því að hér sé í raun um tvær
sprengjur að ræða en ekki eina:
„Hér er greinilega um að ræða
heimatilbúnar sprengjur og er
önnur þeirra virk, en hin hefði ekki
getað sprungið. Sprengjur þessar
eru þannig gerðar að rafmagnsvfr-
ar em tengdir í hvellhettu, sem
notuð er við dínamítsprengingar.
Síðan er annar þráðurinn tengdur
gegnum þrjár allstórar rafhlöður,
sem innbyrðis em raðtengdar. Frá
rafhlöðunni Iiggur þráðurinn svo í
eftir Egil Helgason DV-mynd
litla vísi á vekjaraklukku, en stóri
vísirinn hefur verið tekinn af. Síð-
an er borað gat á klukkuskífuna og
þráður tekinn þar í gegn og settur á
hann blýhnúður. Er hnúðnum
komið fyrir við töluna 4 á klukku-
skífunni og þráðurinn frá honum
liggur í hvellhettuna. Þegctr vísir-
inn snertir hnúðinn myndcist
hringrás rafstraumsins frá rafhlöð-
unum og nægir hann til að
sprengja hvellhettu, sem komið
hefur verið fyrir niðri í gosflösku
fylltri af bensíni. Við sprenginguna
kviknar í bensíninu..Sprengjunum
var komið fyrir í setuskála í skála-
hverfinu á barborði og gólfi skál-
ans. Er þar allt úr tré. Einnig var
komið fyrir 6 plastpokum fylltum
af dísilolíu og tveir plastpokar
höfðu verið sprengdir inni í skál-
anum og olíunni helltyfir bcirborð-
ið og gólfið. Átti þannig að ganga
tryggilega frá því að vel kviknaði í.
Hin tímasprengjan var af sömu
gerð og var stillt á sama tíma. Þar
var klukkuverkið hins vegar svo lé-
legt að ekki er talið að það hafí
verið ganghæft.’ Síðar kom í ljós að
sprengjunum var ætlað að springa
klukkan fjögur um nóttina, sem
ekki varð af ástæðum sem síðar
verður drepið á.
Rafhlöður merktar
Veðurstofunni
íslenska lögreglan á Keflavíkur-
flugvelli og Rannsóknardeild hers-
ins tóku að sér í sameiningu að
komast til botns í málinu. Reyndar
er það tekið fram strax í upphafi að
óðagotið á þeim sem fundu
sprengjurnar hafi verið slíkt „að
þeir í ákafa sínum handfjötluðu
þær og gætu hafa máð út einhver
sönnunargögn." Yfirvöldin telja
sig þó hafa ýmislegt til að
rekja sig eftir - hugsanleg fingraför
á rafhlöðunum.það hvort bensínið
er rússneskt af íslenskum markaði
eða bandarískt af birgðum hersins,
feril rafþráðanna, hvellhettanna og
eftilvill klukknanna, sem tekið er
fram að hafi verið þýskrar gerðar.
Einu tóku menn þó ekki eftir fyrr
en nokkuð löngu síðcir - nefnilega
því að rafhlöðurnar voru merktar
Veðurstofunni í Reykjavík, en einn
hinna væntcmlegu sakbominga vcir
einmitt starfsmaður þar.
Til svo umfangsmikillar og for-
vitnilegrar rannsóknar kom þó
aldrei, því hinn 13da maí er skýrt
frá því að nokkrir ungir menn, mest
skólapiltar, hafi verið handteknir
vegna þessa máls og daginn eftir
segir Þjóðviljinn að fimm sitji í
gæsluvarðhaldi, en rcinnsókn
málsins hafi verið flutt í Kópavog
þar sem meirihluti hinna grunuðu
sé búsettur þar. Undir frétt Þjóð-
viljans er svo með sama letri aug-
lýsing frá Æskulýðsfýlkingunni í
Reykjavík þar sem stóð: ,3alurinn
er opinn á hverju kvöldi frá 830 til
11.30 - nema um helgar. ÆFR.“
Þurfti nema að leggja saman tvo og
tvo?
15 ára sprengju-
sérfrœðingur
Gerum langa sögu stutta: 23ja
mcirs skýrir Sakadómur Kópavogs
frá því að fjórir menn, einn 22 ára
en þrír 18 ára hafi játað að hafa
farið „að bragga nokkrum í Hval-
firði aðfaranótt 6. þ.m. með hugs-
anlega tímasprengju og eldfim efni
til þess að reyna að valda þar
sprengingum og eldsvoða... Þrítug-
ur Kópavogsbúi hefur játað að hafa
ekið framangreindum fjórmenn-
ingum á fyrirhugaðan sprengju- og
brennustað og beðið þeirra í
nokkurri f jcU"lægð meðan verknað-
urinn var framkvæmdur. Tækni-
legan undirbúning við breytingará
2 vekjaraklukkum í tímarofa fyrir
sprengjur hefur 15 ára piltur játað
að hafa framkvæmt." Daginn eftir
var svo sökudólgunum sleppt úr
gæsluvarðhaldi, enda lá þá málið
nokkuð ljóst fyrir.
Alls sjö menn voru ákærðir fyrir
hlutdeild sína að „sprengjumálinu
í Hvalfirði”, eins og það var kallað:
fjórir fyrir að hafa komið tíma-
sprengjunum fyrir í skálanum „í
því skyni að valda þar stófelldum
og yfirgripsmiklum eyðingum á
byggingum og tækjum vamarliðs-
ins“, svo notuð séu orð saksókn-
ara. Einn fyrir að hafa keyrt fjór-
menningana frá Tjamargötu 20
(húsnæði Æskulýðsfylkingarínn-
cir) uppí Hvcdfjörð með viðkomu á
bensínstöð. Einn gagnfræðaskóla-
nemi fyrir að útbúa klukkuverkin
og leggja á ráðin um hvemig skyldi
tengja þau við hvellhettur og raf-
hlöður og einn fyrir að leggja þeim
til rafhlöður af birgðum Veðurstof-
unnar í heimildarleysi - auk þess
sem þeir tveir síðastnefndu höfðu
verið viðstaddir tilraunir þeirra fé-
laga „í malargryfjum í Mosfells-
sveit."
Frásögn
,, hryðjuverkamanns“
Sjömenningamir em nú vænt-
anlega allir meira eða minna ráð-
settir borgcircir, og þótt vitað sé að
margir þeirra séu enn svipaðs
sinnis og þá,hefur enginn þeirra
orðið uppvís að frekari sprengitil-
ræðum eða hermdarverkum. Nöfn
þessara ungmenna vom birt í
blöðum þegctr dómurinn yfir þeim
var kunngjörður á sínum tíma, en
við erum í góðu skapi í dag á Helgar-
póstinum og tökum annan pól í
hæðina og látum nöfnin liggja milli
hluta. Þó hafa margir sprengju-
mannanna aldrei farið leynt með
hlut sinn í þessu máli og hefur einn
þeirra, Steingrfmur Steinþórsson,
sem þá var nemandi í Menntaskól-
anum við Hamrahlíð, fallist á að
segja okkur lítillega frá þessari
reynslu sinni af hryðjuverkastELrf-
semi.
„Þetta vom allt saman ungir
sósíalistar," segir Steingrímur,
„hemámsandstæðingar og til-
gangurinn með þessu fyrst og
fremst að mótmæla hemáminu.
Náttúrlega veir það ekkert mark-
mið í sjálfu sér að sprengja upp
þennan braggaræfil. En hluti af
hópnum var í nánu sambandi á
þessum ámm og undir miklum
áhrifum frá mótmælaöldunni sem
reið yfir 1968 og eitthvað áfram. Ég
man ekki hvort Baader-Meinhof
vom farin að gera sín stykki þetta
ár, en vísast hefur þetta tiltæki
okkar verið afsprengi mótmæla-
öldunnar og skemmdarverkanna
sem þá vom orðin tið um alla
Evrópu. Menn skröfuðu margt á
þessum ámm og ég man nú ekki
nákvæmlega hvemig þessi hug-
mynd kom upp.líklega í einhverju
bríaríi. Sumarið áður fór hluti af
þessum hóp norður til Akureyrar
og kom við í Hvalfirði í leiðinni og
klippti niður girðinguna í kringum
herstöðina. Ur því varð blaðamál
og vesen og hugsanlegt að þarna
eigi hugmyndin upptök sín.
Þetta var ansi spennandi kvöld,
eins og gefur að skilja. Við fómm
þetta á hálfónýtum bíl, eldgömlum
Moskvits sem var reddað með
stuttum fyrirvara, fómm fjórir út
en bílstjórinn keyrði áfram. Þetta
var eitthvað milli 12 og 1, en síðan
vomm við svona hálftíma að gaufa
við þetta í myrkrinu með vcisciljós.
Það var ekkert vandamál að kom-
ast þarna inn, bragginn var opinn
og það eina sem við þurftum að
óttast var sennilega varðmaður
sem var í talsverðri fjcirlægð. Einn
okkar tengdi sprengjuna, reyndar
sá sem hafði minnst komið nálægt
tilraununum, en hann var bara
frekastur og fannst hann líklega
geta gert þetta manna best. Hinir
dreifðu bensíni og olíupokum út
um allt gólf. Bragginn hefði bmnn-
ið ansi fallega hefði sprengjan farið
í gang.
Kom dagbókin
upp um þá?
Jú, jú, sprengjan átti að springa.
Við vomm búnir að prófa þetta allt
áður og þá gekk þetta 1 jómandi fyrir
sig. Ég veit ekki hvað olli því að hún
sprakk ekki - hugsanlega tengdum
við eitthvað vitlaust eða kannski