Helgarpósturinn - 29.03.1984, Blaðsíða 14

eftir Hallgrím Thorsteinsson mynd Jim Smart
Það fyrsta sem Davíð Scheving Thorsteinsson gerirþegar hann gengur
inn á forstjóraskrifstofuna sína hjá Smjörlíki hf. - Sól hf, á föstudags-
morgni ísíðustu viku erað hringja í Þorstein Pálsson, formann Sjálfstœð-
isflokksins, og útskýra fyrir honum samkomulagið sem gengiðhefur verið
frá viðDagsbrún þá um morguninn, eldsnemma. Hann talar viðÞorstein
á dulmáli,, Tropicana-tríósins, “ svo ég rjúki ekki með innihald samkomu-
lagsins í fjölmiðla áður en Dagsbrún heldur fund um samkomulagið.
Guðmundur J. Guðmundsson, formaður Dagsbrúnar, hafði líka sagt þá
um nóttina að það kostaði morð að leka innihaldinu fyrir Dagsbrúnar-
fundinn. Upphaflega Tropicana-tríóið skipuðu þeir Davíð, Þorsteinn og
Kristján Ragnarsson, formaður LÍÚ. ,,Grjótharðir djöflar," sögðu ASI-
menn í samningunum 1980 um þessa andstœðinga sína í samningaráði
VSÍ. Nú hefur Magnús Gunnarsson tekið sœti Þorsteins í tríóinu. Davíð
segir að samningarnir geti reynst Guðmundi J. ,,lífshœttulegir“ á Dags-
brúnarfundinum, að Jakinn sé í ,,mikilli lífshættu“. Þegar hann leggur
símtólið á spyr ég hvort hann sé harður samningamaður. ,,Þú verður að
spyrja aðra en mig. Spurðu Ásmund, Björn, Gvend eða Þröst. Þessir
strákskrattar snúa alltaf á mig. Alltaf, “ segir Davíð. Hann virtist nu ekki
viðurkenna það fyrir Þorsteini í símanum að Dagsbrún hefði snúið mikið
á þá um nóttina. ,,Nei, maður reynir nú að blakta meðan maður getur
þegar formaðurinn er að skamma mann. “
Þessir samningamenn þekkjast eins og aldavinir eftir að hafa setið
saman á samningafundum sólarhringum saman, áreftirár. DavíðSchev-
ing segir mér að hann hafi skrásett vörumerkið ,,Jaki“ til aðnota einhvern
tíma seinna, til dœmis á svaladrykk, og að GuðmundurJ. sé öðru hverju
að heimta prósentur þegar þar að komi.
Samningaviðrœðunum var haldið utan viðKarphús ríkissáttasemjara
að þessu sinni, en fundarherbergið í fyrirtœki Davíðs Schevings notað
þeim mun meira. ,,Með allri virðingu fyrir ykkur fréttamönnum,“ segir
hann, ,,þá var mikið atriði að geta haldið fundina meðDagsbrún hérna.
Við sátum hérna inni alla síðustu helgi án þess að nokkur einasti frétta-
maður hefði hinn minnsta grun um það. Menn sem keyrðu hérna framhjá
héldu að ég vœri svona ægilega duglegur að vinna á nóttinni.
„Það eru mjög ábyrgir samningar sem verka-
lýðshreyfingin hefur gert núna. Mjög ábyrgir. Ég
held það sé vegna þess að skynsamari menn
sáu hvert stefndi og voru hræddir bæði við
verðbólguna og um atvinnuna. Þetta eru skyn-
samlegri samningar en gerðir hafa verið í ára-
tugi. Og það er ekki bara að það náðust svona
samningar, heldur hefur fólkið samþykkt þá í
verkalýðsfélögunum. Almenningur er sammála
þessari stefnu. Það er stóra málið. Það þýðir
ekkert fyrir okkur að skrifa undir eitthvað ef
fólkið stendur ekki með okkur.“
- Ertu hissa á fólkinu að vera fylgjandi þess-
ari stjórn og stefnu hennar ennþá?
„Nei, ég er það ekki. Ég hef alltaf trú á fólkinu.
Ég hef trú á skynsemi fólks. Ég held að allir hafi
verið klárir á því, að þegar þú ert farinn að tala
um þriggja stafa tölu í verðbólgu, þá ert þú og
þín fjölskylda í hættu stödd. Og þetta góða
ástand sem við höfum búið við - að geta alltaf
fengið vinnu, að atvinnuleysi er nánast óþekkt -
fólk vill ekki fórna því. Og hugsaðu þér bara að í
Vestur-Evrópu - ég þekki það vandamál vegna
þess að ég er svo mikið þarna í sambandi við
Efnahagsbandalagið og EFTA - þar eru 10 millj-
ónir manna atvinnulausar, fyrst og fremst ungt
fóik, ungt fólk sem er að koma út úr háskólun-
um.“
- Og þú heldur að fólk hér á landi hafi verið
hrætt við þetta - að það hafi persónulega séð
atvinnuleysisvofunni bregða fyrir?
„Já, það er dálítið um þetta núna, því miður.
Það eru ansi margir hér á biðlista hjá mér núna,
fólk sem bíður eftir því að fá vinnu.“
- En nú þegar fólk sættir sig við þetta kaup,
sættir sig við að talsvert er tekið af því, heyrir
þú þá á fólkinu hjá þér að það hafi það ekki gott?
,,Það
að hafa það gott er svo afstætt. Það sýndi sig
núna, þegar við vorum að leita þetta uppi, að
þetta er fyrst og fremst félagslegt vandamál.
Vandamálið er hjá fólki, sem hefur ómegð og
aðeins eina fyrirvinnu. Miðað við kröfumar sem
gerðar eru í dag - fólk vill hafa bíl.eigasjónvarp,
síma, helst búa í eigin húsnæði - þá nægir
sjaldnast ein fýrirvinna. Það fólk sem þannig er
sett hefur það ekki gott. En nú var tekist á við
þetta vandamál í fyrsta skipti síðan ég fór að
skipta mér af samningamálum. Við reyndum öll
að gera okkar besta, og ég er afskaplega sár yfir
þegar fólk talar um að það sé hreint ekki neitt
sem gert var, ég er afskaplega sár yfir því og ég
fyrirgef það ekki.“
- En það er ríkið sem er að takast á við þetta
vandamál. Eru atvinnurekendur ekki að varpa
þessu frá sér yfir á ríkið?
„Þetta er félagslegt vandamál. Það er ekki
hægt að taka fólk í vinnu og greiða því eftir því
hvernig heimilisaðstæður hvers og eins eru. Ef
við viljum hafa velferðarríki, þá verður þjóðin
öll að takast á við Vcindcimál sem þessi. Við
gerðum tillögur um tilfærslur til að ná mark-
miðinu. Við vorum eins og Hrói höttur, tókum
frá þeim ríku og færðum til þeirra fátæku, og
fengum ríkisstjórnina í lið með okkur til að gera
það. Guði sé lof fyrir að hópur þeirra sem verst
hafa kjörin er það fámennur, að hinir sem betur
mega sín - við skulum segja þar sem eru tvær
fyrirvinnur - verða lítið varir við þennan til-
flutning. Kröfur fólks hafa breyst svo mikið. Ég
man eftir því, að þegar ég byrjaði hér í Smjör-
líkisgerðinni Ljóma 1951, átti enginn starfs-
maður hér bíl, nema tveir eða þrír stjómend-
anna. Nú erum við búnir að byggja bílastæði
hérna fyrir utan fyrir 30 bíla, en við erum samt í
vandræðum - bílcir starfsfólksins komast ekki
allir fyrir. Og sjáðu Reykjavík í dag: Við höfum
byggt 30 þúsund manna bæ, Breiðholtið og
Arbæ, án þess að íbúum hafi fjölgað í borginni.
Þetta er eins á ísafirði. Þegar ég fæddist þar
1930 var allur bærinn á sjálfri eyrinni. Nú býr
nákvæmlega jafnmargt fólk á ísafirði en öll hlíð-
in er nú undirlögð. Þetta er svona, guði sé lof.
Lífskjörin eru bara allt önnur." , ,,
Þetta
tal um tímana tvenna beinir samræðunum inn á
brautir ættar og uppruna. Við emm frændur, og
þetta tvennt er því sameiginlegt í okkar tilviki.
Davíð byrjar á að rekja okkur saman og það er
fljótgert: „Langafi þinn, Th. Thorsteinsson
kaupmaður,og afi minn, Davíð Scheving Thor-
steinsson læknir.vom bræður. Faðir þeirra var
Þorsteinn Þorsteinsson í Æðey, sem var kaup-
maður og gat náttúrlega ekki skrifað Þ undir
bréf og byrjaði að skrifa sig Thorsteinsson.
Scheving-ncifnið er eldra, frá 17. öld. Tveir bræð-
ur komu þá hingað frá Jótlandi og kenndu sig
við heimabæinn, Skevinge. Hildur, kona Þor-
steins, var Scheving, dóttir Guðmundar Bjama-
sonar Schevings í Flatey á Breiðafirði, sem varð
líklega fyrstur manna á íslandi til að kaupa þil-
skip til landsins. Guðmundur Scheving var
sýslumaður og fcdleraðist af Jömndi hunda-
dagakonungi. Svo sórst hann Jömndi á hönd og
var gerður að amtmanni fyrir norðan og vestan.
Lenti svo náttúrlega í ónáð og var settur af um
leið og Jömndur var rekinn frá. En þá- til allrar
hamingju fyrir ísland - snýr hann sér að útgerð,
í stað þess að verða sýslumaður. Fer semsagt úr
stjórnsýslunni yfir í viðskiptalífið, byggir Silfur-
garðinn í Flatey, þessa frægu höfn sem sjá má
enn þann dag í dag, og byr jar þessa stóm útgerð
sína. Já, auðurinn í sjávarútveginum hér áður
fyrr var alveg geysilegur. Við þekkjum ekki slík-
an auð á íslandi í dag, ekki þessi stærðcirhlut-
föll.“
- Þetta væri eins og landið færi nú allt út í
stóriðju...
irJá, og nokkrir menn ættu hana, ættu fyrir-
tækin.... ættu sjóinn, eins og Laxness segir.“
-Hvað
finnst þér um þetta. Það vom íslenskir menn
sem hófu útgerð í stórum stíl hér, og nú er
spurningin um forræði í stóriðju?
„Það verða íslenskir hagsmunir að ákveða
hverju sinni og ég held að við eigum ekki að
beina kröftum okkar í þetta núna. Þetta er svo
einhæfur atvinnuvegur, og sveiflumar em svo
stórar í honum. Mér finnst dæmin sanna það að
við eigum alls ekki að eiga fyrirtæki af [jessari
gerð . Þessi skoðun mín kemur fram í þessum
tveim bókum,sem em í hópi þeirra sem stungið
er undir stól og enginn les,“ segir Davíð og
dregur út úr hillu sinni skýrslur iðnþróunar-
nefndar og samstarfsnefndar um iðnþróun,
skýrslur frá síðasta áratug. Þær heita þungum
stofnancimálsnöfnum en Davíð hefur gefið þeim
latnesk gælunöfn. ,JJin fyrri heitir Bambina
dolorosa (Barn sársaukans) og hin síðari Vita
non baccalao est (Lífið er ekki saltfiskur)“.
Davíð segir að þessi iðnþróunarnefndastörf hafi
hjálpað sér mikið þegar hann „flæktist inn í það
að verða formaður Félags íslenskra iðnrek-
enda,“ eins. og hann kemst að orði. Hcinn var
formaður FÍI í átta ár frá 1974.
- Vom skýrslumar mótandi fyrir breytta af-
stöðu til iðnaðar hér á landi?
,,Þœr
áttu að vera það, en hvorki þær, né ég sem
formaður FÍI, náðu því takmarki, því miður. Mér
fannst viðhorfið breytast afskaplega lítið. Það
mjakaðist þá, en það hefur breyst núna af því að
það gengur illa í sjávarútveginum. Núna vildu
allir Lilju kveðið hafa, en þetta var og er eilíf
barátta. Hugsaðu þér til dæmis að það var ekki
staðfest fyrr en 1981, þegar áfcingciskýrsla
starfsskilyrðanefndar kom út, að allt var satt og
rétt, sem maður hafði verið að segja um starfs-
skilyrði iðnaðarins allt frá 1970. Eg hótaði því
stundum fyrir ársþing FÍI að halda sömu ræð-
una og árið á undan því ekkert hefði gerst. Nú
stöndum við frammi fyrir því að það hefði betur
verið hlustað á okkur fyrr, því nú koma allir og
segja: Iðnaðurinn á að gera þetta, iðnaðurinn á
að taka við fólkinu, iðnaðurinn á að bæta
minnkandi sjávarafla. En iðnþróun er ekki hlut-
ur sem gerist eins og hendi sé veifað. Það tekur
langan tíma að byggja upp iðnað. Láttu mig
þekkja það, ég veit hvað það hefur tekið langan
tíma að byggja þetta fyrirtæki hér upp.“
- Eigum við að verða iðnríki með fjórum-
fimm stórum iðjuverum eða meira, eða eigum
við að fara aðrar leiðir?
„Við eigum að gera hvort tveggja. Það er
náttúrlega aldeilis yfirgengilega hálfvitalegt -
forkastanlegt - að núna, á þessari stundu, hugs-
aðu þér, þá renna 9/10 hlutar af nýtanlegri
vatnsorku okkar ónotaðir í hafið... 9/10 hlutar,
þeim er bara HENT!“ Og Davíð fórnar höndum.
„Maður getur eiginlega ekki hugsað til þess
hvernig Island liti út í dag hefði Einar Bene-
diktsson komið sínu í gegn. Þá ættum við fjöl-
margar afskrifaðar virkjanir sem möluðu gull
allan sólarhringinn eins og gömlu virkjanimar
gera núna í Noregi, og væra undirstaða. Það er
alveg sjálfsagður hlutur að nýta orkuna en það
má ekki gleyma almennum iðnaði, því jafnvel
þótt við værum hér með fimm verksmiðjur á
stærð við ísal, þá myndu ekki vinna í þeim nema
svo sem 3000 manns. Og við erum að tala um að
20 þúsund manns komi út á vinnumarkaðinn
fram til aldamóta. Og við verðum heldur ekkert
búnir að byggja þessar fimm verksmiðjur fyrir
aldamót þegar 20.000 manns eða meira vantar
vinnu."
- Já, ekki er við því að búast að þjóðin drekki
mikið meira af Tropi og Svala... hvað gerum við
þá?
„Sko,
ef ég vissi hvað maður ætti að gera í þessu máli,
þá sæti ég á lystisnekkju suður í Miðjarðarhafi.
Þá væri ég séní, en það er ég ekki og hef aldrei
gefið mig út fyrir að vera það. Ég held að svarið
felist í svona 1000 einstaklingum - 1000 ein-
staklingum sem þú veist ekkert hvar eru eða
hvað gera. Þeir þurfa að fá að vera í friði fyrir