Helgarpósturinn - 17.05.1984, Blaðsíða 6

INNLEND YFIRSYN
eftir Hallgrím Thorsteinsson
Réttlætinu nauSgað?
Það versta sem þú getur gert annarri
manneskju er að taka líf hennar frá henni -
drepa hana. Það næstversta sem þú getur
gert henni er að nauðga henni - ráðast inn í
líkama hennar og sál með vcúdi. Löggjafinn
hefur sett þessi afbrot upp í þessari röð.
Nauðgun er næstalvarlegasta afbrotið
sem kveðið er á um í Almennum hegningar-
lögum frá 1940, næst á eftir morði. í 194.
grein laganna segir að sá aðili sem þröngv-
ar konu til holdlegs samræðis eigi yfir höfði
sér allt að 16 ára fangelsi.
Þingmenn Kvennalistans hafa farið fram
á það í tillögu til þingsályktunar, að rann-
sókn og meðferð nauðgunarmála verði tek-
in til athugunar í sérstakri nefnd, sem síðcin
er ætlað að koma með tillögur til úrbóta í
þessum efnum. Tillagan veir lögð frcim fyrr í
vor og dómsmálaráðherra hefur lýst sig
fylgjandi slíkri athugun.
Meðal þess sem miður þykir fara í með-
ferð nauðgunarbrota er túlkun og staður
þessara afbrota í lögunum. Nauðgun er tal-
in til kynferðisafbrota á sama hátt og t.d.
kynferðisleg áreitni, sem 197. grein Al-
mennu hegningarlaganna fjallar um. Þessi
túlkun afbrotsins er af mörgum talin
skekkja allla meðferð og rannsókn á nauðg-
unum, fórnarlambinu í óhag. Nauðgun sé
fyrst og fremst ofbeldisbrot og skuli skoð-
ast sem slíkt, nær sé að nauðgunargrein
laganna falli undir þsmn kafla þeirra sem
fjallar um líkamsárásir.
Annað sem þykir orka tvímælis, svo ekki
sé meira sagt, í rannsókn nauðgunarbrota
er sönnunarbyrðin, hin neikvæða sönnun-
arbyrði fómsirlambsins, konunnæ. í rann-
sóknarferlinu er stöðugur þrýstingur á kon-
una í þá átt að hún sýni fram á „sakleysi"
sitt í brotinu, að hún hafi ekki átt eins konar
aðild að verknaðinum, að hún hafi ekki
„hjálpað til“. Þessi neikvæða sönnunar-
byrði konunnar er geysiþung, eins og mál-
um þessum er nú háttað, svo þung, að flest-
ar konur sem verða fyrir nauðgun, leggja
hana ekki á sig, að því er talið er. Þessi
meirihluti fómarlcimbanna annað hvort
kærir ekki eða dregur kæmr síncir til baka
þegar þessi byrði blasir við.
Og þá emm við aftur komin að lagaum-
gjörðinni um afbrotið. í lagagreininni er tal-
að um sök þegar konu er þröngvað til sam-
ræðis. Lögreglurannsóknin tekur fyrst og
fremst mið af því hvernig lagagreinin er
orðuð og beinist þannig t.d. að því að finna
út nákvæmlega hvar umrædd þröngvun
hefur átt sér stað og á hvem hátt. Hvar í
atburðarásinni er þessi þröngvunarpunkt-
ur? spyr lögreglan. Var hann á skemmti-
staðnum? Þröngvaði maðurinn konunni
inn í leigubílinn, eða inn í íbúðina? Allt er'
rifjað upp í smáatriðum, mjög persónuleg-
um smáatriðum. Allt, sem bendir til að kon-
an hafi af frjálsum vilja fylgt nauðgaranum í
atburðarásinni fyrir verknaðinn, er talið
honum til málsbóta. Þannig spyr læknir við
rannsóknina hvort konan hcifi verið dmkk-
in. „Sko, hvern er verið að lögsækja?" spyr
Sigríður Dúna Kristmundsdóttir í samtali
við Helgarpóstinn. „Hvaða máli skiptir það
til dæmis þegar maður er rændur úti á götu
hvort hann hefur verið drukkinn eða ekki?
Eða hvort hann sé yfirleitt örlátur á fé? Það
skiptir engu varðandi brotið sjálft," segir
hún.
Miðað við að nauðgun er álitið næst-
alvarlegasta afbrot sem menn geta framið
hér á Iandi, em dómamir sem menn hafa
hlotið fyrir nauðganir furðulega vægir. Frá
1977 til ársloka 1983 bárust 126 nauðguncir-
kæmr til RLR, 56 dómar hafa verið kveðnir
upp. Meðaltalsrefsing er á bilinu 12 - 18
mánuðir.

Synjun Sakadóms Reykjavíkur við beiðni
RLR um gæsiuvarðhaldsúrskurð í nauðg-
unarmálinu á Hverfisgötu um síðustu helgi
hefur valdið deilum. I þessum deilum hafa
spumingar vaknað um eðli gæsluvarðhalds
og tilgang. Megintilgangur gæsluvarðhalds
er að greiða fyrir rannsókn afbrota. En í
umræddu máli þótti Sakadómi Reykjavíkur
gæsluvcU'ðhcúd ekki réttiætanlegt vegna
þess að rannsókn var komin vel á veg og
ekkert benti til þess að maðurinn, sem réðst
á tvær konur á Hverfisgötunni, yrði dæmd-
ur í meira en tveggja ára fangeisi. Hefði
hvomgu verið til að dreifa er líklegt að fcúl-
ist hefði verið á úrskurðæbeiðni RLR. Þórð-
ur Björnsson ríkissaksóknari kærði hins
vegar sakadómsúrskurðinn til Hæstaréttar,
meðcú annars á gmndvelli þeirra öryggis-
sjónarmiða, að maðurinn gæti reynst
hættulegur.
Þeir menn, sem kærðir hafa verið fyrir
nauðgun, fá iðuiega að ganga lausir, oft svo
mánuðum skiptir, þar til afplánun hefst.
Maðurinn á Hverfisgötunni er þar engin
undantekning. En Kvennalistakonur vöktu
athygli á málinu á Alþingi á mánudaginn var
og spurðu dómsmálaráðherra m.a. hvort
það gæti talist eðlilegt að maðurinn gengi
laus. I beiðni sinni um gæsluvarðhald nefndi
ekki öryggissjónarmið. Ymsir hafa gert því
skóna að Rannsóknarlögreglan hafi ekki
séð ástæðu til þess að byggja kröfuna á því
sjónarmiði, þar sem viðkomandi sé fjöl-
skyldufaðir með flekklausa fortíð og ekki
líklegur til ítrekaðra nauðgana. Hverjir svo
sem hagir þessa afbrotamanns em, stendur
verknaðurinn eftir. Ekkert fær breytt hon-
um eða afleiðingum hans fyrir konumar
tvær. Það sem almenningsálitið krefst er að
rannsókn þessara mála og meðferð dóm-
stóla á þeim verði bætt. Gert er ráð fyrir að
Hæstiréttur felli úrskurð sinn um gæslu-
varðhald á morgun, föstudag.
ERLEND YFIRSYN
Örþrifaráð Khomeini
er árásir á
olíuskip ríkja sem ^
standp með írak
Persaflóastríðið ógnar nú
olíuaðdráttum og olíuverði
Þungamiðja átakanna í áralöngu stríði
milli írcúcs og írans er flutt cú landi út á sjó. í
stað heiftarlegra bardaga skriðdrekasveita
og fótgönguliðs í landamærahémðum á
suður- og miðvígstöðvunum, em komnar
gagnkvæmar loftárásir á olíuflutningaskip
um allan norðanverðan Persaflóa.
Hámarki náði lofthernaðurinn gegn olíu-
skipum í gær, þegar flugvél skaut fimm eld-
flaugum á olíuskip frá Saudi-Arabíu innan
landhelgi rúcisins. Skipið var að koma frá að
lesta olíu í Kuwait og ætlaði að fylla geym-
ana í saudicU"abiskri olíuhöfn.
Ekki vom borin kennsl áárásarflugvélina,
en gengið er að því vísu að herstjóm írans
hafi sent hana á vettvang. Undanfamar vik-
ur hafa írakskar flugvélar herjað á skip í
olíuflutningum frá eynni Kharg, aðal olíu-
útflutningshöfn írans. Þeim tókst að sökkva
nokkmm skipum og af því hlaust að stór-
lega dró úr oiíuútflutningi írana.
Þegar í upphafi stríðsins stöðvaði floti
írans olíuútflutning frá írak sjóleiðina,
svo ekki er um að ræða að íranir hafi nú tök
á að gjalda í sömu mynt fyrir loftsókn íraks
til að hefta olíuútflutning þeirra. En írans-
stjórn hefur fyrir löngu lýst yfir, að geri
Irakar alvöru úr hótun sinni um að hindra
útflutning á íranskri olíu, muni séð svo um
að allur olíuútflutningur frá löndum við
Persaflóa stöðvist.
íransstjóm lét að því liggja á sínum tíma,
að hún myndi gera ráðstafanir til að loka
Hormuz-sundi, innsiglingunni í Persaflóa.
Þá lýsti Bandaríkjastjóm yfir, að hún myndi
snúast gegn hverjum sem reyndi að hefta
siglingu um þessa alþjóðlegu siglingaleið
og sendi á vettvang flotadeild því til sann-
indamerkis. Meðal annars þess vegna hefur
íransstjóm nú valið þann kost að taka upp
árásir á olíuflutningaskip við vesturströnd
flóans til að hefna fyrir írakskar árásir á skip
á siglingu við austurströndina.
Með þessu þykjast íranir ná sér niðri
á Saudi-Arabíu og furstadæmunum við
Persaflóa. Þau ríki hafa öll með tölu tekið
málstað íraks í stríðinu og styrkt stjómina í
Bagdad með miklum fjárframlögum til að
bæta henni missi olíutekna. Utanríkisráð-
herrar Saudi-Arabíu og furstadæmanna
komu saman til fundar strax eftir árásina í
gær til að leggja á ráð um sameiginleg við-
brögð.
íraksstjóm hefur um langt skeið viljað
binda enda á stríðið við íran með samning-
um, en stjórn klerkaveldisins í Teheran hef-
ur ekki tekið samninga í mál, nema stjóm
Saddams Husseins í Bagdad sé áður hrakin
frá völdum. íranir reyndu að vinna úrslita-
sigur á landi í síðasta máinuði, þegar þeir
hófu stórsókn að Basra, annarri helstu borg
íraks. Eftir afar mannskæða bardaga fjaraði
sóknin út og íraksher hélt velli.
Síðan þetta gerðist hefur mátt sjá þess
merki, að ráðamenn í Teheran séu að hugsa
ráð sitt. Hætt var við kosningar til þingsins í
miðjum klíðum, og bendir það til að úrslit í
fyrri umferð hafi ekki verið klerkahópnum
umhverfis Khomeini að skapi. Afhroð
írönsku þjóðarinnar í stríðinu er orðið
gífurlegt, því klerkastjórnin hefur haft þann
hátt á að senda óþjálfaðan unglingaskara í
trúarvímu út í opinn dauðann yfir jarð-
sprengjusvæði íraka, til að spara þjálfaða
hermenn. Þar að auki hafa aðdrættir á
vopnum og skotfærum orðið íran æ erfið-
ari, sérstíúdega eftir að Bandaríkjastjóm
ákvað að snúast á sveif með írak að því
marki, að torvelda íran kaup á skotfærum
og varahlutum í bandarísk vopn, en slíkan
varning hafa Iranir að vemlegu leyti fengið
fyrir milligöngu ísraels og Tævan.
Um svipað leyti og Bandaríkjastjóm brá á
þetta ráð, tókst á ný náin samvinna milli
stjórnanna í Bagdad og Moskvu. Um tíma
neitaði Sovétstjómin að gera upp á milli
íraka og írana en seldi báðum vopn. Smátt
og smátt hallaðist hún þó að fyrra banda-
lagi við írak, og eftir gagnkvæmar heim-
sóknir ráðherra var vopnascúa Sovétríkj-
anna til íraks stóraukin, og það á lánskjör-
um, en tekið fyrir vopnasölu til írans.
Þar á ofcin hefur sovétstjómin leitast við
að beita áhrifum sínum á Sýrlandsstjóm, til
að svipta íran helsta bcindamanni þess í
hópi arabaríkja. Vegna foms fjandskapar
við stjórnina í Bagdad, gerðist Assad Sýr-
landsforseti mikill vinur klerkanna í Teher-
an, enda þótt Sýrland sé einna lengst cúlra
ríkja á þessum slóðum frá strangtrúar-
stefnu þeirra í daglegu lífi. Sýrlandsstjóm
lokaði helstu olíuleiðslunni frá írak til Mið-
jarðarhafs, og veikti þar með stórlega stöðu
þess í stríðinu.
Nú er Assad forseti búinn að koma svo ár
eftir Magnús Torfa Ólafsson
sinni fyrir borð í Líbanon, eftir uppgjöf
Bandaríkjastjómar og undcinhald Ísraeís-
hers, að bandalagið við íran er honum ekki
mikils virði lengur. Em því sköpuð skilyrði
til að eftirgangsmunir sovétstjómarinnar,
bandamanns sem er Sýrlandsstjóm ómiss-
andi, beri einhvern árcingur í Damaskus.
Loks hefur það styrkt stöðu Saddams
Husseins, að honum hefur tekist að násam-
komulagi við mikinn hluta þjóðemishreyf-
ingar Kúrda í norðurhéruðum Ircúcs. Þar
hefur verulegur hluti írakska hersins verið
bundinn við að halda skæruliðum Kúrda í
skefjum. Þótt endanlegt ssimkomulag hcúi
ekki enn tekist um sjálfstjómarsvæði Kúrda
í Norður-írak, virðist svo sem þeir hafi látið
að mestu af hemaðaraðgerðum.
Allt ber þetta að stima bmnni, að staða
íraks gagnvart íran hefur styrkst síðustu
vikurnar. Hefði írakska flughemum tekist
að hefta olíuflutninga frá Kharg, án þess
íranir fengju að gert, var tekið fyrir helstu
tekjulind klerkastjómarinnar og staða
hennar í lengd orðin vonlaus, sé það rétt
sem hcúdið er frcim, að eftir að sóknin til
Basra mistókst sé ekki á færi írans að reyna
aðra slíka atlögu, nema með löngum undir-
búningi og miklum kaupum á vopnum og
skotfæmm erlendis frá.
Svar írana er að ráðast á olíuskip nánustu
bandcimanna írcúcs, Saudi-Arabíu og fursta-
dæmanna. Það er gert í þeirri vissu, að þessi
ríki skirrist við að svara í sömu mynt. Þótt
Saudi-Arabar sér í lagi hafi yfir vel búnum
flugher að ráða, er hann alls óreyndur í
hernaði, og stjómin í Riyadh treg til að beita
honum, því af gætu hlotist trúflokkaerjur.
Shiítarr, trúbræður írana, em fjölmennir í
olíuhémðum Saudi-Arabíu.
Hins vegar er ljóst að hættan á stöðvun
olíuflutninga frá Persaflóa, olíuauðugasta
svæði jarðar, hefur skjótt áhrif til hækkunar
á olíuverði, sem snertir olíuinnflutningsríki
um allan heim. Hlýtur það að verða til þess,
að viðleitni á alþjóðavettvangi til að koma á
friði milli Iraks og írans eflist um allan helm-
ing. Vera má að jafnvel Khomeini og Scim-
starfsmenn hans séu komnir á þá skoðun,
að frekari blóðsúthellingar séu ekki líklegar
til að skilaárangri.
6 HELGARPÓSTURINN