Helgarpósturinn - 27.09.1984, Page 8

þörfina á þessari útþenslu. Nú fer
fjöldi þeirra að nálgast fimmta tug-
inn og oft virðist mikið í þær lagt.
ÖIl telja olíuféiögin það þó vera
höfuðhlutverk sitt að selja bensín
og olíur og nú fcira þau fram á rífleg-
ar verðhækkanir við verðlagsyfir-
völd.
Stórfelld hœkkun
olíunnar?
Samkvæmt heimildum HP er
þarna um að ræða hækkanir frá
12% upp í rúmlega 20%. Minnst á
bensíni og mest á svartolíu.
Ástæðumar eru taldar vera mjög
neikvæð staða á innkaupajöfn-
unarreikningi, eða alls upp á 100
milljónir vegna hækkunar dollars
(sbr. viðtal við Þórð Ásgeirsson
hér á síðunum) en slflcur halli þýðir
einfaldlega það að félögin heifa selt
olíuna undir innkaupsverði á síð-
ustu mánuðum.
í samteili við HP staðfesti Georg
Olcifsson verðlagsstjóri að þessar
beiðnir lægju fyrir en að þær færu
sennilega ekki fyrir Verðlagsráð
fyrr en eftir mánaðcimótin. Þá geta
verkföll verið skollin á og það þýð-
ir að enn dregst að leysa úr vand-
anum. Þetta er mjög slæm staða,
segja þeir sem þekkja til, og stjóm-
völd hljóta að verða að aðhafast
eitthvað. Svartolíuhækkunin hlýt-
ur t.d. að koma hrikalega illa út
fyrir útgerðina. Stjómvöld hafa
raunæ gefið útgerðinni loforð um
að ekki komi til olíuverðshækkana
fram að áramótum. Þetta staðfestir
Halldór Ásgrímsson sjávarútvegs-
ráðherra í samtali við HP og segir
það eiga rætur í umræðum vegna
ákvörðunar síðasta fiskverðs.
,,Það verður staðið við það,“
segir Halldór. „Það getur þá þýtt
það að skuld safnist á imikaupa-
jöfnunarreikningnum. Ríkisstjórn-
in sá um það að staðcin á honum
var jöfnuð þegar hún tók við
stjórnartaumunum, en nú hefur
þetta safncist upp ciftur. Gengið
hefur hækkað og það er eðlileg
ástæða fyrir þessari beiðni olíufé-
laganna. Það hefur staðið yfir end-
urskoðun á verðlagningu olíunnar
og því verki er að ljúka. Það em
margir liðir inni í verðinu, s.s.
landsútsvar, og það er óeðlilegt að
þessi gjöld verði innheimt á erfið-
leikatímum."
Gagnrýni á vöruverslun
olíufélaganna
Aukin umsvif olíufélaganna í
mörgu öðm en því að selja olíur -
s.s. sælgæti, matvörur, o.fl. - leiða
hugann að því hvað talsmönnum
frjálsrar verslunar á íslandi þyki
um þennan verslunarmáta. Gagn-
rýnandi þessa kerfis getur þess
m.a. í samtali við HP að félögin noti
veldi sitt og uppbyggingu kringum
olíuvömr undanfama áratugi til að
byggja ofan á það með ólíkum
verslunum.
að vemlega að magni til, eða um 18
- 20% í heildina.
í spá orkuspárnefndar fyrir
nokkmm ámm (til ársins 2000) er
t.d. talið að bensínnotkun lands-
manna muni aðeins lítillega aukcist
næstu ár og síðan fara minnkandi.
Hitaveitufrarnkvæmdir o.fl. hafa
svo dregið úr olíunotkun þannig
að almennt er talið að samkeppnin
um dropann fari hzirðnandi, ef svo
má segja, því í raun skipta olíufé-
lögin olíuförmunum bróðurlega á
milli sín í samræmi við hlut hvers
og eins þeirra í heildarsölu. Stefni
eitt að aukinni markaðshlutdeild
hlýtur það því að verða á kostnað
hinna.
Samkeppnin snýst því t.d. um
staðarval bensínstöðva, aðdráttar-
afl þeirra og síaukinn fjölda alls-
konar vara, sem oft em ærið fjar-
skyldar olíuafurðum. Þjóðviljinn
gerði s.l. vetur úttekt á vaxandi
umsvifum í uppbyggingu bensín-
stöðva á Reykjavíkursvæðinu og
vakti upp margar spumingar um
FORSTJÓRI Skeljungs, Indriði Páls-
son, telur erfitt að meta hvort við-
skiptin við Sovét megi teljast hag-
stæð fyrir íslendinga.
,Sé til lengri tíma litið er tæpast
hægt að segja að þau hafi verið
íslendingum óhagstæð."
Um aukið frelsi olíufélaganna til
innkaupa segir Indriði:
„Þetta er viðskiptapólitísk
spurning sem aðrir hafa meira um
að segja en olíufélögin. Það er ekki
hægt að mínum dómi að svara
henni með já eða nei. En ef aðeins
er verið að tala um olíuna sem
slíka þá er það mín skoðun að á því
sviði sem öðmm eigi að ríkja sem
mest frelsi. Málið er bara ekki
svona einfalt, því við íslendingar
þurfum að selja okkar afurðir sem
við framleiðum hér og þar geta
komið til hagsmunir sem binda
okkur og gera eðlilegt að við bein-
um kaupum á olíuvömm í ákveðna
farvegi.
Það er verðjöfnun skv. lögum á
bensíni, gasolíu og svartolíu í land-
inu,“ segir Indriði aðspurður um
hvort skipulagið á þessum málum
þýddi ekki óeðlilega samkeppni
milli félaganna. „Þessar vömr ber
því að selja á sama verði hvar sem
er á landinu. Ég hef ekki vald til
þess að breyta því. Að því er varðar
spurninguna að öðm leyti þá er
mikil samkeppni milii olíufélag-
anna á mjög mörgum sviðum.
Samkeppni um þjónustu og mjög
vemlegur hluti af sölu félaganna er
sala á annarskonar vörum, ss.
smurningsolíu og kemískum vör-
um og allskonar þjónustuvörum
fyrir befreiðar o.fl. Þar er mikil
samkeppni. Ég get nefnt sem dæmi
innflutning okkar á asfalti. Það er
boðið út hér á landi og t.d. árin ‘81
og ‘82 vomm við hjá Skeljungi með
lægstu tilboðin þannig að við feng-
um öll þau viðskipti.
Ekki hafði Indriði á reiðum
höndum upplýsingcir um hlutfall
þjónustuvara í heildarveltu félags-
ins en sagði heildarveltuna á síð-
asta ári hafa verið einn milljarður
og 905.000 kr. og veltuaukning um
75%. Hann vildi þó hafa vara á því
hvað hvert félag teldi vera veltu-
aukningu hjá sér. Olís seldi t.d. ekki
flugvélaeldsneyti heldur flytti það
inn og geymdi það fyrir Flugleiðir.
„Hvort það er talin sala í þessu eða
ekki veit ég ekki um, en það var alla
vega um vemlega aukningu á af-
hendingu til Flugleiða að ræða á
síðasta ári.
Það dró mjög úr sölu til erlendra
flugfélaga á síðasta ári og það
minnkaði veltuaukninguna hjá
okkur. Hlutdeildin í gasolíu, bens-
íni og svartolíu breytist mjög lítið
hjá okkur.“
Um harðnandi samkeppni sagði
Indriði:
8 HELQARPÖSTURINN
„Fyrir utan fasta olíuverðið hef-
ur samkeppnin í sölu á þjónustu
harðnað. Ég get ekki dæmt um
hvort það hefur orðið á kostnað
samstarfs milli olíufélaganna en
það er þó miklu minna en margur
heldur.
Við rekum ekki matvörumark-
aði,“ segir Indriði aðspurður um
þá þróun félaganna að auka cflls-
konar þjónustu. „Við teljum að það
sé í verkahring cmncirra. Við höfum
uppi hugmyndir um alls koncir nýj-
ungar á hverjum tíma en það er
ekki til þess að tilkynna fyrirfram.
Það er ágætt að þú spyrð um
þetta,“ segir hann þegar ymprað er
á auknum byggingum olíufélag-
anna á bensínstöðvum. „Við erum
að byggja bensínstöð uppi áVest-
uriandsvegi en Skeljungur hefur
ekki byggt bensínstöð í Reykjavík
síðustu tíu árin. Með öðrum höfum
við hins vegar gert það bæði í Mos-
fellssveit og á Seltjamamesi."
Indriði kvaðst að lokum líta svo
á að með þessu viðtali vildí hann
halda sig við staðreyndir en ekki
hcflda uppi áróðri fyrir sitt fyrir-
tæki, en ef út í það væri farið gæti
hann eflaust dregið ýmislegt fram
sem hann teldi vera betra hjá Skel j-
ungi en hinum fyrirtækjunum.
VIÐTÖLIN við Vilhjálm Jónsson,
forstjóra Olfufélagsins, og Indriða
Pálsson, forstjóra Skeljungs, vom
tekin áður en upplýsingar höfðu
fengist um hækkanabeiðnir félag-
anna, þannig að láta verður nægja
svör Þórðar Á. um ástæður þeirra
fyrir beiðnunum, enda væntanlega
þær sömu. Að öðm leyti vom
sömu spumingar lagðar fyrir for-
stjórana og Vilhjálmur Jónsson
hafði þetta að segja um viðskiptin
við Sovétríkin undanfarin ár:
„Ég tel að frá fyrri olíukreppu ‘73
megi segja að þau viðskipti hafi
verið hagstæð samanborið við
olíukaup annarsstaðar að. Við-
skiptahagsmunir ísiands hafa Iíka
áhrif á það hvað er hagstætt og
hvað ekki. Viðskiptin við Sovétrík-
in byggjast á því að við getum selt
þeim okkar útflutningsvömr."
Um hagkvæmni þess að olíufé-
lögin fái frjálsar hendur til inn-
kaupa segir Vilhjálmur:
,„Ég hef enga trú á því að við
fengjum ódýrari olíu inn til lands-
ins þó sett yrði meira frelsi á í þess-
um viðskiptum. Ég held að við fá-
um ekki olíu á öðm en svipuðum
kjömm. Ég held það megi slá því
alveg föstu að það væri ekkert hag-
stæðara. Ég lít svo á og veit það
mikið um markaðinn, að því er ég
tel.
Við íslendingar erum óskaplega
litlir á þessum sviðum eins og öðr-
um og olíunotkunin í landinu er
ekki meiri en svo, að erfitt væri
fyrir aðila sem hefði t.d. 10 eða 20%
Álit forstjóra olíufélaganna á stöðu
olíuverslunarinnar, samkeppni
félaganna og f járfestingum
Þórður Ásgeirsson forstjóri Olís:
,,Olís ertvímælalaust í sókn.“
af olíuviðskiptunum í lcindinu að
flytja inn einn. Það yrði feikilega
dýrt. Þannig að ég tel að þetta sé
ekki eins óhagstætt í dag og sumir
vilja vera láta.“
Um hugmyndir um sameiningu
félaganna hefur Vilhjálmur þetta
að segja:
„Það sem ég tel vera höfuðkost-
inn við að hafa þrjú félög er að þótt
ekki sé samkeppni um verð - sem
er opinbert og ég tel að við mynd-
um ekki ná lægra verði sinn í hvom
lagi, - þá er samkeppni um þjón-
ustu og mjög mikil samkeppni um
að reyna að gera hlutina sem hag-
kvæmast í hverju félagi fyrir sig.
Það er því raunvemlega sam-
keppni milli fólksins sem vinnur
hjá félögunum um að reyna að gera
dreifinguna, afgreiðsluna og söl-
una sem hagkvæmasta og ég tel að
þetta sé töluvert mikils virði. Ef
þetta væri allt komið á eina hönd,
t.d. ríkisfyrirtæki, þá deyfðist
þetta.
Annað er þó að til þess að þetta
geti gengið svona þá verða félögin
að sýna vissa ábyrgðartilfinningu,
t.d. með því að fjáríesta ekki um of.
Það skiptir miklu í dag að fyrirtæki
séu rekin með sem minnstum til-
kostnaði. Ef það fer að bera á því
að félögin fara að yfirf járfesta til að
ná einhverjum spóni hvert úr ann-
ars aski, þá er komin hætta í spilið,
og það fyrir félögin sjálf, því al-
menningur myndi ekki þola það ef
félögin fæm út í alltof miklar fjár-
festingar hvert fyrir sig.“
Vilhjálmur segir að samkeppnin
milli félaganna á seinni árum hafi
að mörgu leyti breyst.
„Við hjá Olíufélaginu höfum ekki
_____________~......................
Js ‘.'1 íi t * í í,i ,» J .*.» * « ? i f I
Vilhjálmur Jónsson forstjóri Esso:
,,Tel ekki að frjáls innkaup leiði til
lækkaðs verðs.“
farið mikið út í það að fylgja hinum
olíufélögunum við að bjóða upp á
allskonar nýjar þjónustuvömr.
T.d. ekkert farið út í það að byggja
matvöruverslanir eða setja upp
vídeóleigur eða annað og það er
mín persónulega skoðun að olíu-
félögin eigi þama að halda sig inn-
an vissra marka. Það er eðlilegt að
fólk geti fengið ýmsa hluti til bif-
reiða og ýmislegt til ferðalaga, svo
dæmi sé nefnt, en að það sé farið út
í alveg óskylda hluti s.s. verslanir
með matvömr og á aðrar slíkar
brautir, það er áicaflega andstætt
minni hugsun í þessu sambandi.“
Vilhjálmur segir hlutfall svona
þjónustu í heildarveltu Olíufélags-
ins vera sárcflítið, eða um 2 - 3%,
en varðandi byggingu bensín-
stöðva segir hann:
„Við höfum ekki byggt mikið af
bensínstöðvum síðustu árin, þótt
við höfum náttúrlega endumýjað á
nokkmm stöðum. Eg kannast ekki
við það að við höfum byggt ein-
hver sérstök musteri heldur að-
eins þokkaleg hús til að annast
þessa þjónustu."
Eins og Þórður segir um Olís tel-
ur Vilhjálmur sitt fyrirtæki vera í
sókn, því það hafi vel haldið sínu á
markaðnum á þessu ári en veltu-
aukningin á síðasta ári varð um
82%.
ÞÓRÐUR Ásgeirsson, forstjóri
Olíuverslunarinnar, var fyrst
spurður um ástæður að baki þess-
ara hækkanabeiðna sem olíufé-
lögin hafa sent til verðlagsyfir-
valda:
„Við emm ekki búnir að kynna
þetta fyrir Verðlagsráði enn heldur
ct .l
höfum aðeins sent bréf þar að lút-
andi, en ástæðan er einfaldlega
hækkun dollarans undcmfarið um
13 - 14%. Innkaupsverð hefur
raunar staðið í stað í dollurum en
vegna hækkunar hans er staðan á
innkaupajöfnunarreikningi félag-
anna nú neikvæð um 100 milljónir
króna. Þetta er það sem við eigum
inni í verðlaginu og er tap á Jjess-
um tegundum undanfama mánuði
sem félögin hafa þurft að taka á sig
en vilja nú fá leiðrétt.
Þetta þýðir ekki hækkun á álagn-
ingu, þ.e.a.s. dreifingarkostnaðin-
um; þó að ný vísitala á kostnaði
olíufélaganna hafi hækkað nokkuð
1. sept. er það aðeins brot af hækk-
anabeiðnunum.
Þórður sagði að auðvitað hlytu
slíkar hækkanir, ef þær gengju í
gegn, að þýða mikið áfcfll fyrir t.d.
útgerðina, en þetta væm einfcfld-
lega blákaldar staðreyndir sem við
stæðum frammi fyrir vegna hækk-
unar dollarans.
.fáist þessar hækkanir ekki í
gegn, heldur það auðvitað áfram
að við verðum að taka á okkur tap,
en með 100 millj. kr. halla á inn-
kaupajöfnunarreikn. er þetta kom-
ið svo langt að ekki verður lengur
við það unað.“
Um það hvort félögin geti ekki
notað hagnað sinn af öðrum vör-
um til að jafna þetta sjálf segir
Þórður:
„Olíufélögin geta verið í gróða-
rekstri á öðrum sviðum en það em
takmörk fyrir því hve hægt er að
borga mikið niður af tapinu af sölu
á þessum hefðbundnu olíum.
A.m.k. viljum við koma þeim við-
skiptum á núll.‘
t... i i - i .i 11