Helgarpósturinn - 22.11.1984, Blaðsíða 8

Þau byrjuðu nú ekki á föstu fyrr
en komið var fram á mennta-
skóiaár og mælskumaðurinn
hafði snúið af braut kommúnism-
ans og gerst sósíalisti. Að vísu
bauð hann henni einstöku sinnum
í Trípolíbíó á hasarmyndir á með-
an þau voru enn í gaggó. en það
var líka gert með semingi. Stelpan
var kaupmannsdóttir, blóðtengd
auðvaldinu, ,,og það er vissulega
fyrir neðan virðingu sanns komm-
únista að láta sjá sig með svona
kaupmannspakki," segir Bryndís.
Jón Baldvin fór ekki í MR til
að læra, heldur gagngert til
að flytja út byltinguna úr
Gaggó-Vest. Það varð nánast ekk-
ert úr lærdómi, að minnsta kosti
fyrstu skólaárin, en í þess stað
komu félagsstörf; að lesa pólitík,
tala pólitík og gefa út pólitík.
Kommúnismi Jóns náði eiginlega
hámarki í fimmta bekk MR þegar
hann skundaði ásamt Ragnari
Arnalds og fleiri kommum á fund
Einars Olgeirssonar og spurði
kallinn hvort hann væri ekki til í
að vera fyrir leshring um fram-
kvæmd kommúnismans. Einar
hélt það nú og sellufundir voru
ákveðnir einu sinni í viku allt
næsta hálft annað ár. En Einar
brást vonum flestra í sellunni með
viðstöðulausri analýsu á Komm-
únistaávarpinu einu, án þess að
nokkur strákanna fengi að leggja
sitt til málanna. Og svo hægfara
var Einar um bókina að eftir árið
var hann einungis kominn aftur
að blaðsíðu 17. Við upphaf átj-
ándu blaðsíðu gáfust Jón og
nokkrir aðrir upp, og ákváðu að
heimsækja kallinn fyrir næsta
fund og biðja hann vinsamlega að
sleppa Kommúnistaávarpinu og
taka frekar upp rökræður um
reynsluna af framkvæmd komm-
únismans í Austur-Evrópu, sem
Jón var meðal annarra farinn að
efast um út af æ svartsýnni bréf-
um frá Arnóri bróður í Moskvu.
Það var Jón Baldvin sem hafði
orðið fyrir félögunum á útidyra-
tröppunum við heimili Einars.
„Einar klappaði nú bara á kollinn
á mér og sagði: Þú átt eftir að
kynnast því betur, Jón minn, að
það er margur maðurinn sem
svíkur og það þarf því að brynja
sig gegn áróðri andstæðinganna!
Frá og með þessu svari var ég ekki
lengur kommúnisti," segir Jón
Baldvin, „enda fannst mér þetta
svar Einars vera afstaða manns
sem er hættur að hugsa og hefur
gert stjórnmálaskoðun sína að trú-
arlegri tilbeiðslu."
að var því sósíalisti sem út-
skrifaðist úr MR árið 1958,
kominn með kaupmanns-
dóttur upp á arminn. Að ári voru
þau gift og orðnir foreldrar að sínu
fyrsta barni. Tengdafaðirinn: „Ég
verð nú að viðurkenna það að
Vinstristefnan bunaði
upp úr stróksa strax ó
fimmtónda óri um það
leyti sem hann gerði
marxíska byltingu í
Gaggó-Vest með Atla
Heimi.
Sellufundirnir með
Einari Olgeirs gerðu út
um frekari
kommúnisma hans.
mér varð dálítið um þegar ég frétti
að dóttir mín ætlaði að fara að
festa sér gallharðan vinstrimann.
En þó ég hafi verið eitthvað í vafa
um það hvort þetta væri rétt leið
fyrir stelpuna, þá hvarf sá vafi
fljótt eftir að ég kynntist biðlinum.
Ég sá snemma hvað mikið var í
hann spunnið og líka hvað hann
var skýr, skemmtilegur, fróður og
notalegur í umgengni," segir
Björgvin Schram, heildsali í
Reykjavík.
Björgvin heimsótti Jón Baldvin
og Bryndísi eftir að þau voru farin
austur um haf til Edinborgar í
Skotlandi, en þar hóf Jón þjóðhag-
fræðinám sitt. „Hann var alveg að
drukkna í bókum og frekar sýnd-
ust mér það nú vera stjórnmálarit
en skólabækur sem honum voru
hugleikin þarna úti, enda greini-
legt að hann vissi orðið svo til allt
er viðvék alheims- og íslandspóli-
tík i fortíð og nútíð. Ég sá þarna
hvert stefndi; hann yrði pólitíkus
með árunum, sjálfsagt þá í ein-
hverjum flokknum vinstra megin
við miðju, en nei, ég reyndi ekkert
að snúa honum. Það hefði heldur
ekkert þýtt, svo einarður sem
hann hefur alltaf verið í sínum
skoðunum," segir Björgvin. Dóttir
hans bætir við: „Jón ætlaði sér
alltaf, allt frá því ég kynntist hon-
um fyrst, að ná langt í pólitíkinni.
Hann hefur svo óskaplegar ástríð-
ur í pólitíkinni." Jón segir sjálfur
um þessa löngun til metorða:
„Það var ekki fyrir neina tilviljun
að ég ákvað að fara í þjóðhag-
fræði. Maður lærir hana jú til að
geta stjórnað ríki. Ég fór því hrein-
lega í þessa fræðigrein til að
mennta mig til forsætisráðherra!"
Jón var í þessu undirbúnings-
námi sinu til ráðherradóms i
fimm ár, eða allt fram til
1963, með þeirri undantekningu
þó, að hann dvaldi hér heima árið
1961 þegar tvær gengisfellingar
Viðreisnar dundu yfir með þeim
efasemdum Jóns að hann gæti
naumast haldið áfram námi sínu
ytra sökum fjárskorts. Það hvarfl-
aði að honum að hætta í þjóðhag-
fræðinni og til marks um það
reyndi hann lögfræði í Háskóla ís-
lands. En „jafn hrútleiðinlegu og
steingeldu fagi hef ég aldrei
kynnst," segir Jón um þá reynslu
og hætti eftir þriggja daga viðveru
í júrismanum. Hann fór því aftur
út og lauk við að mennta sig til for-
sætisráðherra. 1 skólanum ytra
var Jón meðal annars meðlimur í
sósíalísku félagi sem var aðili að
Verkamannaflokki Breta, og því
má segja þann flokk vera fjórða
stjórnmálaaflið sem Jón hefur
skráð sig til um ævina. Félag þetta
hét Labour Social Club en liðs-
menn þess ræddu vandamál sósí-
alismans og gerðu harðar ályktan-
ir á móti öllu sem samrýmdist ekki
kenningunni, meðal annars ný-
lendustefnu Breta, og fyrir vikið
var klúbburinn rekinn úr Verka-
mannaflokknum.
Jón Baldvin kom því frá námi
óflokksbundinn. Hann fór að leita
sér að vinnu. Fyrst bankaði hann
upp hjá Jóhannesi Nordal sem
sagði: „Fjárhagur Seðlabankans
er svo knappur um þessar mundir
að við getum ekki leyft okkur að
ráða fleiri hagfræðinga í bili. En
athugaðu vinur, hvort Hannibal
hjá ASÍ hafi ekki vinnu fyrir þig,
mér skilst að þá vanti hagfræðing;
blessaður." Hannibal ráðlagði
syninum að tala við Erlend í SÍS og
þangað komnum bauðst Jóni
framtíðarstaða sem forstöðumað-
ur Vinnumálasambands, en „oj-
bjakk", fannst Jóni og fór á síld.
Um haustið hóf hann kennslu við
Hagaskóla á morgnana, þar sem
hann fékk hvergi inni með hag-
fræðimenntun sína. Síðdegin fóru
í átta síðna málgagn Þjóðvarnar-
flokksins, vikublaðið Frjálsa þjóð.
Þar skrifaði Jón undir stjórn Ólafs
bróður síns allt fram til 1970.
Meðfram kennslunni og
þessum skrifum fór að
bera æ meira á Jóni í
pólitíkinni á vinstri kantinum,
nánar til tekið í Alþýðubandalag-
inu. En þar átti Jón ákaflega erfitt
uppdráttar, þrátt fyrir það sem
Bergur Sigurbjörnsson, félagi
hans frá þessum tíma og fyrrver-
andi ráðherra Þjóðvarnar, segir
hér á eftir: „Jón var tvímælalaust
mesta foringjaefnið af þeim ungu
vinstri mönnum sem voru að
koma upp í Alþýðubandalaginu á
miðjum sjöunda áratugnum.
Hann var mjög frjálslegur og ó-
bundinn af öllum kreddum, órag-
ur við að taka ákvarðanir og ó-
hræddur við að leggja allt í sölurn-
ar, enda hugsaði hann alltaf fyrst
um hugsjónina áður en hann hug-
aði að eigin skinni. Astæða þess
að hann náði ekki fótfestu innan
bandalagsins var í reyndinni mjög
einföld. Jafnaldrar hans í flokkn-
um höfðu minnimáttarkennd
gagnvart honum vegna ótvíræðra
forystuhæfileika hans og þess-
vegna lögðust þeir á móti honum,
rægðu hann meira að segja. Menn
eins og Kjartan Ólafsson, Magnús
Kjartansson og Ragnar Arnalds
voru hræddir um að hverfa í
skuggann af honum. Þeir voru
þess fyllilega meðvitaðir að Jón
var miklu meira foringjaefni en
þeir, best menntaður þeirra, sér-
stakiega í öllum fræðum sem viku
að efnahagsmálum, og síðast en
ekki síst var hann málefnalegast-
ur og hafði til að bera glæsilegustu
framkomuna í ræðustóli." Bryn-
dís Schram bætir hér við: „Allt
voru þetta ófyrirgefanlegir kostir.
Flokksbræðurnir undu honum
ekki þessara hæfileika. Og það
vita allir hvað leiðir af öfund. . .“
Ragnar Arnalds hafði starfað stíft
með Jóni í pólitík áður en sá síðar-
nefndi fór utan til náms. Ragnar
segir: „Þegar Jón kom heim frá
námi 1964 fór að bera mjög á því
að hann var orðinn annars sinnis
en áður var. Ég hafði til dæmis
unnið mikið með honum í Sam-
tökum herstöðvaandstæðinga, og
á landsfundi samtakartna að Mý-
vatni 1964, þar sem Jón mætti,
merktu allir á framkomu hans að
eitthvað var að gerjast innra með
honum. Rauði liturinn var náttúr-
lega að fölna, og allt upp frá þessu
hefur maðurinn verið að
færast lengratil hægri í einu og
öllu. Af þessum sökum er
auðvitað mjög eðlilegt að hann
hafi ekki náð langt innan
Alþýðubandalagsins á sínum
tíma."
Eftir Tónabíósfundinn fræga
árið 1967 þar sem kommar
náðu endanlega undirtök-
unum í Alþýðubandalaginu og
draumurinn sem Jón Baldvin var
farið að dreyma á þessum árum
um stóran sósíaldemókratískan
flokk var úr sögunni, fóru pólitísk
afskipti Jóns mjög þverrandi. Að
vísu gerðist hann kosningastjóri
pabba sins fyrir I-listann í Reykja-
Hann er brilliant
maður, klár pólitíkus
en kannski of fljótfær,
álítur einn, en annar
seair: Hann er alltaf
meö þennan leiðinlega
tón; ég einn veit!
vík um haustið og kom karlinum á
þing, og var síðan einn af stofn-
endum Samtaka frjálslyndra og
vinstrimanna 1969, en hann hafði
sig ekki mikið í írammi.
Þrír ísfirskir borgarar flugu ári
siðar suður til Reykjavíkur og
höfðu Jón Baldvin með sér til
baka. Þetta voru þeir Jón Páll
Halldórsson, forstjóri Norðurtang-
ans, Gunnlaugur Jónasson bóksali
og Gunnar Jónasson, forstöðu-
maður Brunabótar vestra, allt
meðlimir í undirbúningsnefnd fyr-
ir stofnun menntaskóla í plássinu
við Skutulsfjörð. En hvers vegna
Jón sem fyrsta skólameistara
þeirrar stofnunar? Jón Páll svarar
því: „Hann er fyrir það fyrsta bor-
inn og barnfæddur Isfirðingur, vel
menntaður og svo taldi ég hann
röggsaman stjórnanda, enda kom
það líka á daginn að hann kom
skólanum á laggirnar af miklum
drifkrafti og byggði hann upp af
myndarskap. Kannski hafði það
líka einhver áhrif á mig, er ég
lagði til við nefndina að fá Jón
vestur, að ég er gamall nemandi
föður hans sem ég hafði góða
reynslu af og ég treysti því að Jón
yrði skólamaður eins og hann átti
kennd til. Það varð Jón líka. Hins-
vegar gleymdi ég að gera ráð fyrir
því að maðurinn færi að gaufa í
pólitík meðfram skólanum eins og
hann á líka kennd til. Ég hef aldrei
talið það æskilegt að skólastjórn
og stjórnmál fari saman, en þar
var Jón mér ósammála."
Jón hafði ekki verið ár á ísa-
firði þegar hann var kominn
í bæjarpólitíkina á fullu,
fyrst fyrir SFV en síðan með þeim
flokki í samvinnu við krata. Magn-
ús Rejnir Guðmundsson bæjarrit-
ari á isafirði vann með Jóni á þess-
um vettvangi: „Jón er brilliant
maður, en að mínu mati svolítið
seinheppinn í sinni pólitík. í bæj-
arþólitíkinni var hann afskaplega
góður starfsfélagi, áhugamikill,
hugmyndaríkur, fylginn sér og
hreinlega klár pólitíkus. Hitt er
kannski annað mál hvað hann
getur á stundum verið fljótfær, en
það er nú kannski líka betra að
vera svolítið fljótur að taka
ákvörðun en að taka enga
ákvörðun."
Helsti vinur Jóns á skólameist-
araárunum á ísafirði var Ragnar
H. Ragnars tónlistarfrömuður í
bænum. Ragnar hafði reyndar
kennt Jóni söng á árum áður í
barnaskólanum vestra og segist
strax hafa fengið álit á stráksa,
ekki fyrir það að hann syngi neitt
sérstaklega vel, heldur fyrir þá
persónu sem hann hafði að
geyma. „Enn hef ég ákaflega mik-
ið álit á Jóni," segir Ragnar HP.
„Hann er skarpgefinn, velviljaður
og áhugasamur og með ótrúlega
yfirsýn yfir þjóðmálin. Það gladdi
mig mikið að hann skyldi vera
kosinn til forystu í Alþýðuflokkn-
um. Ég hef mikla trú á honum sem
foringja og ég held að það hljóti að
vera lán fyrir flokkinn að fá svona
hæfan mann til starfa og reyndar
fyrir þjóðina alla."
Skólameistaraferill Jóns á
fsafirði endaði heldur
óvenjulega. Árið 1974 sett-
ist Austfirðingurinn Vilhjálmur í
Brekku í stól menntamála og lagði
mestallt fé ráðuneytisins í stofnun
menntaskóla eystra með þeim af-
leiðingum að MÍ mátti búa við
nokkurt fjársvelti á næstu árum.
Húsnæðismál skólameistarahjón-
anna voru meðal annars í ólestri
og það var ekki fyrr en þau voru
komin á götuna að ráðuneytið
syðra sá ástæðu til að leigja gam-
alt hús undir þau á Isafirði með
þeim skilmálum að það yrði keypt
að ári. En þegar leigusamningur-
inn rann út og kaupin áttu að ger-
ast, heyrðist ekki bofs að sunnan,
svo að í upphafi skólaársins
1978-79 stóð Jón á götunni með
fjölskyldu sína. Hún fluttist þá
suður, en Jón varð eftir í einu
herbergi uppi á heimavist skólans
og stýrði þaðan síðasta veturinn
sem hann var vestra. Jón var
ágætlega liðinn af nemendum MI
þau ár sem hann gegndi embætti
meistara. Jónas Guðmundsson,
einn nemenda skólans og
núverandi blaðamaður á NT,
segir: „Jón var góður leiðtogi og
þó okkur greindi oft á við hann
bárum við virðingu fyrir honum
eftir að mál höfðu verið útkljáð.
Hann féll oft vel inn í nem-
endahópinn og það kom fyrir að
hann gat orðið einn af okkur." Jón
kenndi líka við skólann, samtíma-
sögu og hagfræði. „Sumum fannst
hann halda of miklar ræður í tím-
unum, en hann hafði gott vald á
því sem hann var að fara með,"
segir Jónas.
Vorið 1979 var Jón kominn
suður á togarann Snorra
Sturluson og undi sér vel
um sumarið í návist sannra sjó-
manna, skrautlegra náunga eins
og Valda víðáttu og Guðmundar
Sesars. Að hausti tók við ritstýring
Alþýðublaðsins og þar starfaði
Jón allt til 1982, eðaskömmu áður
en hann fór fram í Reykjavík og
náði þingkjöri. Á ritstjórastóli
þóttist hann ekki kunna á ritvél og
las alla leiðara sína inn á segul-
band fyrirsímadömuna að vélrita
upp. „Hann er mikill ákafamaður
til verka og kastaði sér út í mál af
miklum áhuga. En ekki kunni
hann á deddlæn," segir Guðmund-
ur Árni Stefánsson sem vann með
Jóni á blaðinu og hefur nú tekið
við ritstjórastóli þess. „Stundum
var driftin svo mikil að hann
kunni sér ekki takmörk. Hann
fékk kannski brilliant ædeur sem
vanir blaðamenn vissu að
tækju tvo daga í vinnu, en hann
vifdi að ynnust á klukkutíma."
Helgi Már Arthursson var líka á
Þessar fréttir, að Jón
færi flokkinn til vinstri,
eru í mesta lagi ógætur
brandari. Hann er og
verður kommahatari.
8 HELGARPÓSTURINN