Helgarpósturinn - 14.02.1985, Page 17

Irauninni er bannað að taka er-
lend lán í þessu þjóðfélagi. Það
þarf til þess sérstakt leyfi. Maður má
til dæmis ekki koma við hjá, segj-
um, Scandinavian Bank í London á
leiðinni heim úr sumcu'fríinu sínu og
slá þar íbúðarlán til 45 ára, þótt
maður eigi örugglega fyrir því og
það reddi fjárhagnum hjá manni um
ókomna framtíð ef gengið helst
stöðugt.
Samt tóku íslendingar um 7,5
milljarða króna að láni frá útlöndum
í fyrra (lán til lengri tíma en eins
árs), eða rúmlega 31.000 krónur á
mann. Hvert mannsbarn skuldar nú
hátt í 200.000 krónur erlendis. Þetta
vita flestir og hafa engar verulegar
áhyggjur.
Allir vita að erlendar skuldir þjóð-
arinnar nema yfir 60% af þjóðar-
framleiðslunni og að hjá fáum þjóð-
um er þetta hlutfall hærra, jafnvel
ekki í skuldugustu löndum Suður-
Ameríku. En þetta hlutfall segir
heldur ekki mikið. Miklu nær er að
athuga hlutfall greiðslubyrðarinnar
og útflutningstekna, sem sýnir okk-
ur hvort við höfum raunverulega
efni á þessum lánum. Og það höfum
við, en við megum líka fara að vara
okkur. í fyrra nam greiðslubyrði er-
lendra lána um 23,4% af gjaldeyris-
tekjunum og þeir sem til þekkja
segja að þarna sé spilað nokkuð
djarft. En staða okkar að þessu leyti
er þó hreinasta barnaafmæli sam-
anborið við hrunadans sumra Suð-
ur-Ameríkuþjóða, sem þurfa að sjá á
eftir öllum gjaldeyristekjum sínum
til að standa i skilum. Miðað við
þessar þjóðir getum við slappað af.
Ástæðan er einkum sú, að lán
okkar erlendis eru yfirleitt til langs
tíma og með viðráðanlegum
greiðsluskilmálum. Að þessu leyti
hefur landslið Islendinga í erlend-
um lántökum staðið sig vel undan-
farin ár, stundum stórvel. En hvern-
ig gerast kaupin á þessum hátindi
fjármálalífsins? Hver er gangur
mála þegar tekið er erlent lán?
Hverjir slá?
Erlendar lántökur þjóðarbúsins
eru háðar hápólitískum
ákvörðunum sem endurspeglast í
fjárfestingar- og lánsfjáráætlun á
hverju ári. Um 70% af allri lánsfjár-
mögnun hér á landi eru af erlendum
uppruna, um 7,5 milljarðar króna
1984, sem fyrr segir, og um 7,3 millj-
arðar á þessu ári, samkvæmt fjár-
festingar- og lánsfjáráætlun fyrir
1985.
Ríkissjóður er stærsti lántakand-
inn, en Seðlabankinn sér um sjálfar
lántökurnar hjá erlendum lána-
stofnunum fyrir hönd ríkissjóðs.
Framkvæmdasjóður íslands hefur
verið allstórtækur á erlendum lána-
mörkuðum og lánsféð sem hann afl-
ar hefur skipst á milli fjárfestinga-
lánasjóða (íbúðalánasjóðs og at-
vinnuvegasjóða), sem siðan endur-
lána þetta fé til ýmissa aðila. Á sama
hátt endurlánar ríkissjóður mikið af
sínu lánsfé til ýmissa opinberra
aðila. Stærsti einstaki lántakandinn
er Landsvirkjun, sem sér líka að
miklu leyti um sínar eigin lántökur,
á sama hátt og Framkvæmdasjóður.
Þessir þrír aðilar hafa í gegnum
árin komið sér upp liði sérfræðinga
til að sjá um þessar lántökur. Til að
gefa lesendum nokkra innsýn í það
sem þessir fjármálaspekúlantar eru
að fást við dags daglega er ekki úr
vegi að lýsa einni nýlegri lántöku
Seðlabankans.
Alþjóðadeild Seðlabanka íslands
stóð frammi fyrir því í fyrra að þurfa
að afla jafnvirði 90 milljóna dollara
á erlendum lánamarkaði fyrir rík-
issjóð. Þetta var sú upphæð sem
ákveðið hafði verið með lánsfjárlög-
um fyrir 1984 að ríkissjóður tæki
alls í erlend lán það ár. Alþjóða-
deildin, undir forystu Sigurgeirs
Jónssonar aðstoðarseðlabanka-
stjóra, er vel birg af öllum hugsan-
legum upplýsingum um hina ýmsu
lánamarkaði og ríkjandi stöðu á
hverjum þeirra um sig. Um ýmsa
kosti getur verið að ræða: Hvort á
að taka bankalán eða skuldabréfa-
lán, í hvaða mynt á að taka lánið,
hversu stórt á það að vera og til hve
langs tíma? Allt eru þetta spurning-
ar sem taka verður afstöðu til. Spáð
er í þróun gengis og vaxtamála eins
vel og bankanum er frekast unnt, og
reynt að halda eins góðri yfirsýn yfir
|AÐ SLÁ
Imilljarða
Ltd. í London, buðu best. Ákveðið
var að þessi fyrirtæki hefðu forystu
um útboð lánsins, að þau fengju
nokkra banka til að fjármagna það
með sér. Áhugi ýmissa sterkra pen-
ingastofnana vaknaði á að vera með
í þessum viðskiptum. Þar hafði ekki
lítiðað segja fregn í fjármálatímarit-
inu Euromoney, en í fréttinni var
þeim orðrómi komið á framfæri,
enginn veit hvaðan, að í uppsiglingu
væri f rekar stórt lán til íslands á afar
hagkvæmum kjörum. Lánið var
nógu stórt til að vekja athygli, en
300—400 milljón dollara lán af
þessu tagi eru algeng. Vegna þess
hve lánið þótti hagstætt (3/8% álag
á millibankavexti í London fyrstu
sex árin og 1/2% álag síðustu fjögur
árin) sáu peningastofnanirnar sér
hag í því að vera með og þátttakend-
um í láninu fjölgaði. Gert hafði verið
ráð fyrir að hver stofnun legði fram
7—8 milljónir dollara, og þegar upp
var staðið var lánið orðið 90 milljón-
ir dollara, 3,6 milljarðar króna, í
stað 75 milljóna, eins og Seðlabank-
inn hafði upphaflega áætlað að
sækja á bankalánamarkað. „Það
skipti sköpum að þarna var á ferð-
inni traust blanda af norrænum,
evrópskum og japönskum bönk-
um," segir Ólafur ísleifsson, hag-
fræðingur í Alþjóðadeild Seðla-
bankans. „Þetta var traustvekjandi,
fagmannlegur og elegant hópur,
sem menn vildu vera með í.“ Þetta
er stærsta erlenda lánið sem íslend-
ingar hafa tekið og það var valið sjö-
unda af 10 hagstæðustu lánum á
markaðnum í fyrra af Euromoney.
Þeir sem misstu af tækifærinu til að
vera með í því sáu eftir því.
„Þessi lánveiting var staðfesting á
því að fjármálaheimurinn hafði gert
það upp við sig að íslendingar væru
að gera rétta hluti í sínum efnahags-
málum og ekki síst í baráttunni við
verðbólguna. í haust fengust síðan
sams konar kjör á tveimur lánum,
samtals einnig 90 milljón dollarar,
sem notuð voru til að borga upp
óhagstæðari lán frá 1979. Alla jafna
er reynt að kynna björtustu hliðar
íslensks efnahagslífs gagnvart er-
lendum bankamönnum og nú er til
dæmis lögð áhersla á það við þá að
á þessu ári horfum við í fyrsta skipti
síðan 1981 fram á vöxt þjóðarfram-
leiðslu.
,Mikið traust borið til Jóhannesar Nordals mjög vlða.
isienaingar toku ein ai nagsiœousTu lanunum
á evrópska lánamarkaöinum í fyrra. Viö þykjum
hreinir og beinir í erlenáum lánavíðskiptum og
okkur er treyst íyrir bestu íáanlegum kjörum,
eftir Hallgrím Thorsteinsson mynd Jim Smart
framboðið hverju sinni og hægt er.
Erlendar lánastofnanir sitja held-
ur ekki auðum höndum og bíða eftir (
að íslendingarnir heimsæki þá á
skrifstofuna í London og biðji um
lán. Það þurfa íslendingar heldur
ekki, því þessi viðskipti eru frá-
brugðin þeim bankaviðskiptum
sem við meðaljónarnir eigum að
venjast hjá útibússtjórunum hérna
heima og bankarnir hér kalla þjón-
ustu. Nei, útsendarar erlendra
banka og lánastofnana gera sér tíð-
ar ferðir til íslands til að kynna það
sem þeir hafa upp á að bjóða hverju
sinni. Þessir peningasölumenn
heimsækja kannski í einni ferð
Seðlabankann, Landsvirkjun, Fram-
kvæmdasjóð, Landsbankann og Út-
vegsbankann. Þeir vilja halda sem
bestu sambandi og auglýsa sína
stofnun, en fleira hangir á spýtunni.
Þeir vilja kynna sér allar aðstæður
hjá okkur til þess að geta áttað sig
betur á kúnnanum, þörfum hans og
óskum, og þá ekki síður efnahags-
legri heilsu hans. Þeir spyrja menn
spjörunum úr, fá upplýsingar um
efnahagsstöðuna, þróun og horfur.
Samkeppni hefur farið vaxandi á
meðal lánveitenda upp á síðkastið
og íslendingar hafa getað fært sér
það í nyt. Framboðið á lánamögu-
leikum fyrir okkur, á beinum tilboð-
um í fjármögnun hér á landi, hefur
verið mun meira en við höfum haft
þörf fyrir. „Það er frekar sótt á okk-
ur en hitt,“ segir Halldór Jónatans-
son, forstjóri Landsvirkjunar. „Það
er margs að gæta og þetta er oft
erfiður samanburður á milli til-
boða," segir hann. En svo er að velja
og hafna og þessa dagana er t.d.
Landsvirkjun að yfirfara tilboð sem
borist hafa erlendis frá í fjármögnun
véla- og rafbúnaðar í Blönduvirkj-
un.
Stœrsta lán
íslendinga frá
upphafi
En áfram með ríkissjóð. í júní á
síðasta ári var ákveðið að taka
75 af þessum 90 milljónum dollara á
bankalánamarkaði og í dollurum.
Röskur helmingur erlendra lána ís-
lendinga er í dollurum, rúm 20% til
viðbótar í vestur-þýskum mörkum
eða japönskum jenum. Lánið var
boðið út og ýmsir bankar gerðu til-
boð en tvær fjármálastofnanir,
Morgan Guaranty (sem er gjarnan
nefnt Kádiljákur alþjóðlegra lána-
stofnana) og Enskilda Securities
Persónuleg
sambönd
En þar með er ekki sagt að reynt
sé að skekkja myndina fyrir
þessum erlendu viðskiptavinum
okkar. Þeir vita hvað klukkan slær.
Þeir þekkja vel til mála hér og eru
gagnkunnugir íslenskum fjármála-
mönnum. Þessi viðskipti byggjast
mjög mikið á persónulegum sam-
böndum. Menn talast jafnvel dag-
lega við í síma og skiptast á upplýs-
ingum og fjármálaslúðri. Það orð
fer af íslendingum í þessum við-
skiptum, að þeir séu persónulegir,
hreinir og beinir og ekki með neina
loðmullu gagnvart viðskiptavinum
sínum. Það ríkir traust gagnvart ís-
lendingum en það byggist ekki á
neinum einum manni frekar en öðr-
um. „En fyrst þú nefnir Jóhannes
Nordai," segir íslenskur bankamað-
ur, „þá veit ég að hann er víða mjög
hátt skrifaður, og menn treysta hon-
um.“
Eins og oft hefur komið fram, fylg-
ir ýmis risnukostnaður viðskiptum
af þessu tagi. „Þetta er ekkert sensa-
sjónalt," segir sami heimildamaður.
„Þegar skrifað er ’.dir lán er skálað
í kampavíni og sv orðaður hádeg-
isverður, t.d. í ráð rrabústaðnum."
Öðru hvoru er svo mikilvægum
mönnum boðið í laxveiðar. Seðla-
bankastjóri Bandaríkjanna, Paul
Volcker, kom hingað í fyrra.
Ríkisstjórnin hefur lýst því yfir að
hún ætli að draga úr erlendum lán-
tökum á næstunni og endurskoða
tilhögun og eftirlit með erlendum
lánum. Það er löngu viðurkennt að
erlend lán íslendinga hafa keyrt úr
hófi fram. En ástæðan fyrir því að
nú á að grípa í taumana, liggur þó
ekki í því að lánin sjálf séu óhag-
stæðari en gengur og gerist, þau eru
þvert á móti með því besta sem ger-
ist. Nei, ástæða þess að nú er reynt
að hemja lántökurnar, liggur hjá
stjórnmáiamönnunum sem ákváðu
að slá milljarðana fyrir þessa lán-
sömu þjóð.
HELGARPÓSTURINN 17