Helgarpósturinn - 14.02.1985, Side 21

A OG LAUNASKRIÐS
— Við næstu kosningar munu myndast vatnaskil
í íslenskum stjórnmálum.
— Það verður að gera eitthvað róttækt
til varnar uppsöfnuðum verðbólguvanda.
— Alltof algengt er að menn bruggi bjór
í heimahúsum í blóra við lög. '
— Ein birtingarmynd þessarar miðstýringar-
tilhneigingar Sjálfstæðisflokksins birtist
í tillögum stjórnkerfisnefndar.
— Stefnt er að því að hverju stigi undirbúnings
lyki með yfirliti um þjóðfélagslega
hagkvæmni og arðsemi á sambæri-
legum matsgrundvelli fyrir alla
virkjunarkosti.
heldur Sigurður áfram, „sem stjórn-
málamenn smitast af og blaðamenn
taka oft upp gagnrýnislaust í subbu-
skap sínum og fljótaskrift. Ég tek
sem dæmi setningu úr einu dag-
blaðanna: „Ein birtingarmynd þess-
arar miðstýringartilhneigingar
Sjálfstæðisflokksins birtist í tillögum
stjórnkerfisnefndar." Hvað meinar
maðurinn eiginlega?!“
Og Sigurður er kominn í ham:
„Svo sér þess víða stað í frumvörp-
um og tillögum að þingmenn og
hjálparkokkar þeirra hafa lesið yfir
sig af lagasafninu. Hér er t.d. setn-
ing úr þingsályktunartillögu um úr-
bætur í meðferð nauðgunarmála:
„Lögreglu sé skylt að benda brot-
þola á aðstoð kvennaathvarfs eða
sambærilegs aðila þegar á fyrsta
stigi kærumáls." Samkvæmt þessari
orðmyndun ætti maður að tala um
slysaþola um þann sem lendir í
slysi, karlþola um konu sem á erf-
iðan eiginmann o.s.frv."
Mér sýnist að þau dæmi sem hér
hafa verið tínd til flokkist annars
vegar undir geigandi beitingu orða,
kauðskt orðalag og orðmyndun
sem Þórbergur Þórðarson flokkaði
á sínum tíma undir lágkúru í frægri
ritgerð, Einum kennt — öörum bent;
hins vegar undir svokallað stofn-
anamál sem einkennir að töluverðu
leyti ýmiss konar ritmál eins og sér-
fræðingaskýrslur, þingskjöl og oft
dagblöð (en vissulega má svo flokka
sum einkenni stofnanamálsins und-
ir lágkúru). Margir nota hugtakið
stofnanamál yfir ákveðin stílein-
kenni og hér verða nefnd þau helstu
— og haldið ykkur nú fast:
1) Að nota fremur nafnorð en
samstofna sagnorð og þá gjarnan í
forsetningarsambandi, sbr. vöntun á
skipulagi, óheppileg skörun viö-
fangsefna.
2) Að láta nafnorð yfirtaka merk-
ingarhlutverk sagnar þar sem hægt
er að nota eihfalda sögn og nota
þess í stað samstofna nafnorð og
merkingarlítil sagnorð. Dæmi: gera
rannsóknir, verja fjármagni, gera
úrbœtur.
3) Að þjappa merkingu saman í
eitt orð í „málsparnaðarskyni", sbr.
könnunarforsendur, staösetningar-
athuganir, samanburöargrundvöll-
ur.
4) Nafnorðanotkun samfara mikl-
um fjölda forsetningarliða sem geta
verið eignarfallssambönd, sbr.: „viö
aukna nýtingu pappírs sem er til
sérstakrar umrœöu hér á þinginu",
og „.. . að hverju stigi undirbúnings
lyki meö yfirliti um þjóöfélagslega
hagkvœmni og arösemi á sambœri-
legum matsgrundvelli fyrir alla
virkjunarkosti...“
5) Að lokum það sem Þórbergur
Þórðarson flokkaði undir uppskafn-
ingu: Eignarfall sem undanfarandi
nafnorð eða nafnorðsígildi stýrir.
Gerir það stílinn oft þyngri í vöfum
og stirðbusalegri. Dæmi: .. meö
ákveönu samspili bókhalds og
greiösludeildar. . . eins og nú er t.d.
í tilviki slysatryggingardeildar og
sjúkratryggingardeildar...“ (Flest
ofangreindra dæma eru sótt í
óprentaða BA ritgerð um stofnana-
mál eftir Eygló Eiðsdóttur.)
Eftir þessa lexíu geta menn
spreytt sig á að skilgreina eftirfar-
andi setningu úr dæmasafni Sigurð-
ar G. Tómassonar, en hún er höfð
eftir þekktum stjórnmálamanni:
„Við verðum að gera eitthvað rót-
tækt til varnar þessum uppsafnaða
verðbólguvanda." Og menn geta
líka spurt sig að því hvað Þorsteinn
Pálsson átti við í haust þegar hann
sagði að ríkisstjórnin væri búin að
„ná veröbólgujafnvœgr. Má ekki
með sanni segja að sumir stjórn-
málamenn tali verðbólgið mál?!
Konur — karlar:
Vinnuþrælkuð Lísa í
Undralandi
En það er annars konar „stofn-
anamál" sem Árni Johnsen,þing-
maður Sjálfstæðisflokks.álasar Sig-
ríði Dúnu Kristmundsdóttur, þing-
manni Kvennalista, um að nota í
skattaumræðum í efri deild 12.12. sl.
Sigríður Dúna hafði sagt í ræðu
sinni að sérsköttun hjóna þýddi í
reynd „aukið vinnuálag á konum,
vinnuþrælkun í sumum tilfell-
um...“ Árni hljóp upp eins og oftast
þegar Kvennalistaþingmenn fara í
ræðustól og sagði m.a.:
„Að hamra sífellt á því að konur
þessa lands séu kúgaðir þrælar, eins
og hæstvirtur þingmaður Sigríður
Dúna gerir títt í sinum ræðum, tel ég
að sé ekki íslenskum konum til
framdráttar. Ég mótmæli slíkum
málflutningi. Málflutningur þing-
mannsins minnir æði oft á ævintýr-
ið um Lísu í Undralandi, svo langt
flýgur þingmaðurinn fyrir utan allt
sem heitir raunveruleiki í okkar
landi...
Þar sem hallar á bæði konur og
karla er ástæða til að taka á og rétta
við, huga að og bæta úr. En slíkum
yfirlýsingum, sem eiga við engin
rök að styðjast, að vinnuþrælkun
kvenna sé yfirleitt til staðar fremur
en karla ber að mótmæla. Þetta er
stofnanamál sem verður að útskýr-
ast á íslenskri tungu."
„Já, oft er eins og konur og menn
tali ekki alveg sama tungumálið á
þingi og í pólitískum nefndum og
ráðum," segir Ingibjörg Hafstaö,
sem kennir m.a. bókmenntir og
málnotkun við norskudeild HÍ, en
situr jafnframt í félagsmálaráði og
útvarpsráði fyrir hönd Kvennafram-
boðs og Kvennalista. ■
„Árni er býsna einstrengingslegur í
þessari ræðu,“ segir Ingibjörg.
„Furðu sætir hversu fáir stjórnmála-
menn gera sér ljóst að vinnuálag á
konum er enn mun meira en á körl-
um þar sem hiti og þungi barnaupp-
eldis og heimilisstarfa hvílir eftir
sem áður á þeirra herðum jafnvel
þótt þær vinni fulla vinnu utan
heimilis. Árni Johnsen lokar augun-
um fyrir slíku. Hann hefur í annarri
umræðu gengið svo langt að gefa í
skyn að þörf fyrir barnaheimili sé
„gerviþörf". Hvernig er eiginlega
hversdagslegur raunveruleiki Árna
innréttaður? Eða flokksbróður hans,
Björns Dagbjartssonar, sem talar
um að dagheimila sé ekki þörf þar
sem börn innan við 6 ára séu ekki í
nokkrum vandræðum með að finna
sér leikfélaga við hæfi á götunni?"
Ingibjörgu er greinilega heitt í
hamsi: „Mig langar til að nefna ann-
að dæmi um „létta kvenfyrirlitn-
ingu“ sem Kvennalistinn varð fyrir
af hálfu útvarpsráðs í haust, af þeim
vettvangi er svo sem af nógu að
taka. Þá stóðu fyrir dyrum tveir um-
ræðuþættir í ríkisfjölmiðiunum um
álmálið. BJ og Kvennalistanum
hafði ekki verið boðið að senda full-
trúa til þeirrar umræðu. Ég spurði
hverju það sætti og svarið var:
„Elskan mín, þetta jafnast allt upp.
Sjá ekki fjórar konur um áramóta-
skaup sjónvarpsins í ár?““
Stjóm — stjómarand-
staóa: „Vöóvabólga
meó tilliti
til þjóóarframleióslu.“
„Einnig má greina áherslumun á
málflutningi þingmanna stjórnar-
flokkanna annars vegar og stjórnar-
andstöðuflokkanna hins vegar.
Skiptir þá í sjálfu sér litlu hvaða
flokkar eru í stjórn," heldur Ingi-
björg áfram.
„Stundum þurfa þingmenn, eink-
um ráðherrar, að gefa loforð sem
þeir vita ekki fyrirfram hvort þeir
geta staðið við,“ segir Mörður Árna-
son blaðamaður upp úr flensu sinni.
„Þá má segja að þeir geri sér far um
að tala óljóst svo ekki sé hægt að
hanka þá seinna.“
f því sambandi koma mér í hug
svör Þorsteins Pálssonar í sjónvarps-
þætti í haust þar sem forsvarsmenn
stjórnmálaflokkanna sátu fyrir svör-
um um stefnu flokka sinna og úr-
bætur í efnahagsmálum. Þegar
hann var t.d. spurður hvernig ein-
stæð móðir með stórt heimili ætti
að lifa af nokkurra þúsunda króna
ráðstöfunartekjum, svaraði hann
eitthvað á þá lund að hann vissi vel
að slík dæmi væru til og vissulega
væri þetta vandamál og þess vegna
væri það einmitt meginmarkmið
ríkisstjórnarinnar að stuðla að upp-
byggingu atvinnuveganna sem aft-
ur yrði til þess að auka þjóðartekjur
og hækka laun á almennum vinnu-
markaði. Svipuð svör fengust þegar
Þorsteinn var spurður hvort ríkis-
stjórnin hygði á aðgerðir sem
drægju úr atvinnusjúkdómum fisk-
vinnslufólks á borð við vöðvabólgu.
Háttvirtur þingmaðurinn svaraði
ævinlega með almennum klisjum
um þjóðarhag og -tekjur.
„Þetta er einmitt það sem setur
mark sitt á málflutning þingmanna
þeirra flokka sem í stjórn eru hverju
sinni,“ segir Ingibjörg Hafstað. „Þeg-
ar þingmenn stjórnarflokkanna tala
um efnahagsaðgerðir tala þeir alltaf
um prósentur, heildarupphæðir eða
meðaltöl, eftir þvl hvað kemur best
út hverju sinni. Þegar við heyrum að
mæðralaun hækki um 500% þá
hljómar það vel fyrir þá sem ekki
þekkja til, en 500% hækkun á 127
kr. eru engin ósköp. Þeir nefna
aldrei hvað viðkomandi efnahags-
ráðstafanir gera hverjum einstakl-
ingi. Síðan byggir stjórnarandstað-
an sinn málflutning gjarnan á því að
taka áþreifanleg reikningsdæmi af
einstaklingum. Oft er því eins og
pólitíkusar tali þvers og kruss á ólík-
um tungumálum."
Veróbólgan dansar eftir
nótum Hitlers
„Við þetta má svo bæta,“ heldur
Ingibjörg áfram, „að stjórnmála-
mönnum er gjarnt að fela sig á bak
við óáþreifanlegt myndmál til að
firra sig málefnalegri umfjöllun,
klisjur á borð við að sparifé fólks
hafi „brunnið á verðbólgubálinu",
og að „hraði verðbólgunnar
hækki". Síðan halda þeir einhverju
fram sem er í engu samræmi við
veruleika fólks. Þeir tala um að
verðbólgan lækki, að raunvextir
lækki. En staðreyndin er sú, að allt
hækkar nema launin.
Svívirðilegast er að stjórnmála-
menn skuli sífellt hamra á að hækk-
un verðbólgu stafi eingöngu af al-
mennum launahækkunum. Þetta er
hálfsannleikur, ef ekki bara hauga-
lygi. Þarna eru hlutir sem vega
miklu þyngra: Hvað með alla skatt-
svikarana og þá sem skammta sér
laun sjálfir? En stjórnmálamenn
klifa á þessari ofureinföldun sýknt
og heilagt þannig að margur laun-
þeginn er farinn að trúa því að það
sé hann sem greiði niður verðbólg-
una og það sé honum að kenna að
„hleypt er af stað verðhækkana-
skriðu og aukinni verðbólgu" ef
hann fær lúsarlega launahækkun."
Hitler sem vissi hvað hann söng
lýsir svipuðu áróðursbragði í Mein
Kampf. Þar segir hann að .....því
stærri sem lygin er, þeim mun ginn-
keyptari er almenningur fyrir
henni; það er vegna þess að í barna-
legri einfeldni fellur fólk frekar fyrir
stórum lygum en smáum, þar sem
það bregður oft fyrir sig lygum í
smáum stíl en myndi aldrei dirfast
að nota stórar lygar. Fólki myndi
aldrei detta í hug að bregða fyrir sig
grófum ósannindum og þess vegna
vill það heldur ekki trúa því að aðrir
afbaki sannleikann vísvitandi á
þann hátt. Jafnvel þótt fólki sé bent
á slíkt, reynir það að klóra í bakk-
ann og finna afsakanir og útskýring-
ar fyrir viðkomandi. Þess vegna
verða ætíð einhverjir til að halda á
lofti grófum lygum."
Og Hitler segir ennfremur: „Góð-
ur árangur hvers kyns áróðurs hvort
heldur er á viðskipta- eða stjórn-
málasviðinu veltur á hversu lengi og
einstrengingslega hann er barinn
inn í fólk." Stjórnmálaferill Hitlers
sjálfs staðfestir best sannleiksgildi
þessara staðhæfinga.
Endum svo hér um bil þetta spjall
á tilvitnun í stefnuræðu hæstvirts
forsætisráðherra, Steingríms Her-
mannssonar, sem útvarpað var frá
Alþingi 22. nóv. sl.:
„Á þessu ári hefur komið í ljós
umtalsvert misgengi í íslensku at-
vinnulífi sem hefur valdið veruleg-
um mismun á afkomu fyrirtækja og
einstaklinga. Þessi munur á stööu
greina hefur valdið spennu á vinnu-
markaði og launaskriöi. Ef ná á við-
unandi jafnvægi í íslensku efna-
hagslífi er óhjákvæmilegt að draga
úr misgengi þessu með markvissum
efnahagsaögeröum sem ríkisstjórn-
in mun ákveða á næstunni." (Letur-
breytingar J.S.) Hvað á hæstvirtur
forsætisráðherra eiginiega við? Til
hverra er hann að tala?
Lesendur geta spreytt sig á að
finna skammstafanir eða annars
konar nöfn yfir algengar klisjur í
stjórnmálaumræðunni, rétt eins og
amerískir blaðamenn léku sér að á
sínum tíma með klisjur Huberts
Humphreys. Á landsþingi demókrata-
flokksins ’48 notaði hann fyrst klisj-
una „The brotherhood of man
under the fatherhood of God“ og
átti þá við „stjórnmálastefnu” sína.
Blaðamennirnir skammstöfuðu
hana sér til hægðarauka sem
„bomfog" og síðan fór þetta orð að
merkja svipaðar klisjur almennt.
Hvað t.d. með sultarólarklisju
stjórnarinnar? Hvað á forsætisráð-
herra við þegar hann klifar á að allir
þurfi að herða sultarólina enn um
stund á sama tíma og þingmenn
samþykkja 37% launahækkun til
handa sjálfum sér með handaupp-
réttingu?
P.S. í nafni sanngirninnar vil ég geta-
þess að ég tel fráleitt að öll stjórn-
málaumræða í landinu sé seld undir
ofangreindar sakir. Á þingi er t.a.m.
að finna marga einstaklinga sem
gera sér far um að klæða hugsun
sína í heiðarlegan og vandaðan
búning. En það er líka efni í aðra
grein...
HELGARPÓSTURINN 21