Helgarpósturinn - 31.10.1985, Blaðsíða 6

INNLEND YFIRSYN
«6S»4'

Tvö stærstu fyrirtækin í
þessum verðbréfabransa
eru í raun komin út í
nokkurs konar
bankastarfsemi.
Nóg lánsfé hjá nýju
,.bönkunum“
og vilja ekki taka dýru lánin fyrr en í nauð-
Hvað er á seyði, þegar fjármagn er boð-
ið til láns og menn þurfa ekki lengur að
bera sig eftir slíku? Jú, það er einfalt. Ný-
bylgja hins frjálsa, eða hálffrjálsa, peninga-
markaðar hér uppi á íslandi, hefur breytt að
nokkru leyti viðteknum og gömlum venjum
í þessu sambandi.
Maður gefur einfaldlega út skuldabréf
tryggt í eigum sínum og kemur í sölu á ein-
hverri verðbréfasölunni, sem hafa skotið
upp kollinum í gorkúlumynd síðustu misser-
in. Verðbréfasalarnir selja bréfið, maður fær
peninga í hendur. Einfalt, ekki satt? Að sumu
leyti, en það galli á gjöf Njarðar. Þetta eru
nefnilega dýrt keyptir peningar. Þetta er
kostnaðarsamt lán. Maður fær minna í hend-
ur og þarf að borga meira þegar að skulda-
dögum kemur en gerist og gengur með hin
venjubundnu bankalán, sem lúta föstum og
ákveðnum lögmálum. Á hinum frjálsa fjár-
magnsmarkaði gilda aðrar reglur. Þar gildir
máttur fjármagnsins í sinni sterkustu og öfl-
ugustu mynd, þannig að sá býr til reglurnar
og kröfurnar sem yfir fjármagninu ræður.
Þetta þýðir í stuttu máli, að sá er lánar pen-
ingana, gerir það ekki nema hann sé gull-
tryggður með góða ávöxtun af lánsfé sínu,
fái það ríflega til baka, þegar að gjalddögum
kemur. Sá sem er hins vegar í fjárþörf og leit-
ar eftir lánsfé, verður að taka því sem að hon-
um er rétt.
En það er annað hvort ökkli eða eyra hjá
okkur íslendingum. Það var rækilega snúið
við blaði í þessum efnum. Nú eru lán, hvort
heldur þau eru á hinum hefðbundna gamla
fjármagnsmarkaði — í bönkum og sjóðakerf-
inu — eða í hinum nýja farvegi fjármagnsins
— hjá verðbréfasölum — langt í frá gefins og
lántakendur verða aldeilis að greiða sínar
skuldir til baka, þegar gjalddagar renna upp.
Lánin eru verðtryggð og með háum vöxtum.
Og sérstaklega hvað varðar hina síðar-
nefndu, verðbréfasalana, þá er langur vegur
frá því, að maður fái alla upphæð skulda-
bréfsins, sem maður gefur út, í sínar hendur.
Það eru nefnilega afföll á bréfunum. Stund-
um tiltölulega lítil, ef bréfið er til skamms
tíma og vel tryggt, en á stundum líka gífur-
lega mikil. Þetta þýðir á mannamáli, að mað-
ur undirritar ef til vill skuldabréf, vel tryggt
í góðri eign, þar sem maður viðurkennir að
skulda handhafa bréfsins 100 þúsund krónur
og lofar að borga þær eftir eitt ár. Maður
fengi innan við 90 þúsund í vasann við sölu
bréfsins. En eftir árið, á gjalddaga bréfsins,
yrði maður að greiða skuldareiganda
146.500 krónur, ef miðað er við verðbólgu
upp á 40%.
Það kostar sitt að skulda. Og hitt líka, sem
alls ekki er óalgengt, að afföll á bréfum eru
á stundum miklu meiri. 100 þúsund kr. bréfið
getur gefið langtum minna af sér í upphafi
fyrir þann sem gefur það út og selur, og þá
eru uppgripin að sama skapi meiri hjá kaup-
anda bréfsins.
Það er því í sjálfu sér engin ný og betri tíð
sem hefur runnið upp hjá þeim aðilum sem
þurfa á lánsfjármagni að halda. Odýrt láns-
fjármagn er ekki til staðar, en peningar eru
til reiðu, ef aðilar vilja borga vel fyrir þá. Svo
einfalt er það.
Það er staðreynd engu að síður, að fjár-
magn er falt, enda þótt svo sé haldið fram, að
það sé skortur á lánsfé í landinu. En lántak-
endur margir hverjir halda að sér höndum
irnar rekur. Frekar vilja margir fyrirtækja-
eigendur berjast við lausafjárskort, en freist-
ast til þess að taka hin dýru lán. Það mætti
ætla að fjármagnseigendur í landinu væru
óðfúsir að koma peningum sínum i veltu, því
sífellt auglýsa verðbréfasalar eftir skulda-
bréfum til sölu. Þannig staðfesti Gunnar
Helgi Hálfdánarson hjá Fjárfestingafélaginu,
að það hefði hringt í félaga í Félagi íslenskra
stórkaupmanna og vakið athygli þeirra á
hinum nýju möguleikum, sem til væru varð-
andi útvegun lánsfjár í gegnum hinn frjálsa
peningamarkað. „Menn voru mjög ánægðir
með þetta,“ sagði Gunnar. „Þeir sögðust ekki
eiga þessu að venjast, því að í áralöngum
viðskiptum við bankana, hefðu þeir verið
vanir því, að koma með hnéför á buxunum
sínum til bankastjóranna og biðja um fyrir-
greiðslu. Með þessu er ég ekki að segja okk-
ur bankastjóra eða bankastofnanir, en pen-
ingaviðskipti eru bara eins og hver önnur
viðskipti á markaðnum. Um þau gilda sömu
lögmái og um aðra vöru.“
Ekki vildi Gunnar Helgi halda því fram að
nægt lánsfé væri á markaðnum þrátt fyrir
þetta. „Þetta er afskaplega þunnur markað-
eftir Guðmund Árna Stefónsson
ur og í heild er skortur á lánsfé. En inn á milli
koma skammtímasveiflur sem virka í hina
áttina.“
Aftur á móti er málum nú svo komið, að
verðbréfasalarnir eru ekki einungis söluaðil-
ar, sem koma á viðskiptum milli þeirra sem
selja skuldabréfin, skuldaranna og hinna
sem lána peningana, skuldareigenda. Tvö
stærstu fyrirtækin í þessum verðbréfabransa
eru í raun komin út í nokkurs konar banka-
starfsemi, því þau hafa komið á fót sérstök-
um sjóðum innan fyrirtækjanna, sem kaupa
skuldabréf og selja. Hjá Fjárfestingafélaginu
er sjóður sem heitir Verðbréfasjóðurinn og
hjá Kaupþingi heitir samsvarandi sjóður
Ávöxtunarsjóðurinn. Báðir þessir sjóðir eru
að formi til hlutafélög, en í eigu móðurfyrir-
tækjanna.
Þetta þýðir í raun, að Fjárfestingafélagið
fær t.d. skuldabréf í sölu og ef því líst svo á,
þá er allt eins hugsanlegt að það verði Verð-
bréfasjóður Fjárfestingafélagsins sem kaupir
bréfin. Það merkir í rauninni að þessir verð-
bréfasalar eru sjálfir farnir að lána peninga
— beint eða óbeint.
Gunnar Helgi Hálfdánarson var um þetta
spurður. Hann sagði: „Verðbréfasjóðurinn
kaupir bréf af mörgum aðilum í þjóðfélaginu
og m.a. er hann viðskiptavinur verðbréfa-
markaðar Fjárfestingafélagsins."
Og sögur herma, að stærstu verðbréfa-
markaðirnir séu sífellt að gerast umsvifa-
meiri varðandi skuldabréfakaup. Þannig hafi
þeir t.a.m. verið stórir kaupendur að bréfum
þeim, sem Landsbankinn auglýsti í síðustu
viku og voru m.a. útgefin af Mjólkursamsöl-
unni. Þessi bréf ruku út á einni morgunstund,
enda gáfu þau góða ávöxtun fyrir kaupend-
ur, en þýðir um leið síðri bissness fyrir sam-
söluna. En verðbréfasalar eru ekki þeir einu
stóru í sambandi við verðbréfakaup. Lífeyris-
sjóðirnir hafa í seinni tíð gerst umsvifameiri
á hinum frjálsa verðbréfamarkaði með
bréfakaupum.
ERLEND YFIRSYN
Margaret Thatcher fær
hvern skellinn af öðrum
hjá kviðdómum í Old
Bailey.
Játningar um kynsvall og
njósnir reyndust illa fengnar
I annað sinn á einu ári stendur stjórn
Margaret Thatcher í Bretlandi uppi ötuð
skömm og skaða eftir að kviðdómur sýknar
sakborninga sem stjórnvöld kostuðu kapps
að fá sakfellda. Kviðdómur við Old Bailey
sakadóminn í London sat í einangrun hátt í
viku að bera saman bækur sínar og komast
að niðurstöðu, sem varð sú að sjö ungir
menn úr flughernum voru sýknaðir af öllum
ákæruatriðum. Sækjendur á vegum sir
Michaels Havers, saksóknara í stjórn
Thatcher, höfðu staðhæft að sjömenningarn-
ir væru sekir um að láta sovésku leyniþjón-
ustunni KGB í té viðkvæmustu hernaðar-
leyndarmál Bretlands.
Til þess að reyna að fá þá sakfellda var rek-
ið langvinnasta og dýrasta njósnamál í sögu
breskrar réttvísi. Réttarhöld stóðu í 119 daga,
lengst af fyrir luktum dyrum að kröfu sak-
sóknara. Kostnaður þegar upp er staðið
nemur allt að fimm milljónum sterlings-
punda, eða tæpum 300 milljónum króna.
Niðurstaða kviðdómsins segir, að til þessa
málareksturs hefði aldrei átt að koma.
Flugliðarnir sjö störfuðu í fjarskipta- og
hlerunarstöð bresku herstjórnarinnar á Kýp-
ur. Þar eru hleruð og tekin upp til greiningar
og ráðningar fjarskipti á landi, í lofti og á legi
um allt austanvert Miðjarðarhaf og löndin
sem að því liggja. Stöðin á Kýpur gegnir lyk-
ilhlutverki í sameiginlegu hlerunarkerfi
Bretlands og Bandaríkjanna. Kemur bæði til
að þar er margt að hlera á svæði sem logar
í viðsjám, og Bandaríkjamenn eiga ekki að-
gang að neinni annarri slíkri á næstu grös-
um.
Frá því Thatcher komst til valda hefur eitt
af hennar helstu keppikeflum í utanríkis-
málum verið að koma sér í mjúkinn hjá
Bandaríkjastjórn, til að Bretland verði á ný
uppáhalds bandamaður hennar í Vestur-
Evrópu. í því skyni hefur hún gert sér sér-
stakt far um að reka af Bretum það slyðruorð
sem á þá var komið hjá bandarískum leyni-
þjónustustofnunum vegna tíðra og slæmra
njósnahneyksla í Bretlandi. Til að geðjast
Bandaríkjamönnum í þessu efni lét Thatcher
banna starfsmönnum í hlerunar- og grein-
ingarstöðinni miklu í Cheltenham í Englandi
aðild að verkalýðsfélagi. Mál út af þeirri rétt-
indasviptingu er nú rekið fyrir Mannrétt-
indanefnd Evrópu.
Af sama toga voru viðbrögðin, þegar því
var lostið upp að viðkvæm hernaðarleynd-
armál hefðu komist KGB í hendur úr hler-
unarstöðinni á Kýpur. Herlögreglunni var
sigað á starfsliðið, sjö óbreyttir flugliðar
handteknir. Og viti menn, áður en langt um
leið lágu fyrir játningar frá þeim öllum. Þær
voru þess efnis, að vafasamir náungar hefðu
tælt þá til þátttöku í kynvillusvalli, og að svo
búnu hefðu þeir verið kúgaðir til njósna,
með því að hóta að ella yrði athæfi þeirra
gert uppskátt yfirmönnum og fjölskyldum.
Saga réttarofsókna allt frá dögum Filipp-
usar fagra Frakkakonungs og Musterisridd-
arareglunnar til Stalíns og Moskvuréttar-
haldanna er ein óslitin sönnun fyrir að játn-
ing sakbornings ein út af fyrir sig er ná-
kvæmlega einskis virði sem sönnunargagn.
Bjargarlaus fórnarlömb óprúttinna rann-
sóknardómara hafa fengist til að játa og stað-
festa hverja fjarstæðu sem vera skal. Niður-
staða í Old Bailey leiðir í ljós, að í hlerunar-
stöðinni á Kýpur var hvorki um að ræða kyn-
villusvall, uppljóstrunarhótanir né njósnir af
hálfu sakborninganna sjö. Þegar eru komnar
fram ásakanir um fantaskap og lögleysur
rannsóknarmanna.
Strax og fyrstu sýknuúrskurðirnir voru
kveðnir upp, tóku sakborningar og ættingjar
þeirra að leysa frá skjóðunni. Herlögreglan
hélt sakborningum í algerri einangrun allt
að tólf sólarhringa samfleytt. Rannsóknar-
menn eru sakaðir um að hafa beitt fórnar-
lömb sín bæði andlegum og líkamlegum mis-
þyrmingum. Ákærurnar voru byggðar á
játningum einum saman, án þess snefill af
sjálfstæðum sönnunargögnum fylgdi.
Þingmenn úr öllum flokkum í Neðri mál-
stofu breska þingsins gerðu harða hríð að
ráðherrum í fyrradag, eftir að síðustu
sýknuúrskurðirnir lágu fyrir. John Stanley
hermálaráðherra hét þegar í stað rannsókn
óháðs aðila á öllum aðdraganda málsins og
framkvæmd málsrannsóknar. Fyrir liggur að
það var ákvörðun sir Michaels Havers og
Thatcher forsætisráðherra í sameiningu að
taka við málinu athugasemdalaust frá her-
yfirvöldum og fela það Special Braneh
Scotland Yard til reksturs fyrir Old Bailey til
frekustu refsingar eftir lögum um uppljóstr-
un ríkisleyndarmála. Sektarúrskurðum
hefðu fylgt áratuga fangelsisdómar.
Eftirmálin geta orðið löng og flókin, bæði
vegna saknæms athæfis rannsóknarmanna
og bótaréttar þeirra sem bornir voru röngum
sakargiftum. Ekki auðveldar það að komast
til botns í málinu, að um ríkisleyndarmál er
að tefla. Vafi hlýtur að leika á því á þessari
stundu, hvort nokkrar njósnir áttu sér í raun
og veru stað á Kýpur.
Og sé fyrir því óyggjandi vissa, að ríkis-
leyndarmál Bretlands hafi borist úr hlerun-
arstöðinni þar til KGB, hvar er þá föðurlands-
svikarana að finna? Voru það kannski þeir
sem bentu á sjömenningana, sem nú hafa
verið sýknaðir? Eða voru raunverulegu
njósnararnir máske yfirmenn rannsóknar-
innar, þeir sem létu herlögregluna fara þann-
ig að ráði sínu að saklausir menn komust í
slíka neyð að þeir sáu sér ekki annan úrkost
en játa á sig lognar sakir?
í þessum dúr mætti lengi spyrja. Það sem
ljóst liggur fyrir er að breska gagnnjósna-
þjónustan hefur fengið enn einn skell, og var
þó síst á bætandi hjá henni. En þeir sem gera
sér í hugarlund að öryggi og vernd leyndar-
mála sé best borgið með því að efla leyni-
þjónustur og fá þeim aukið vald yfir sam-
borgurum sínum, virðast seint geta lært af
reynslunni. Hún kennir að veilan hjá Bretum
hefur áratugum saman verið í leyniþjónust-
unum sjálfum. Þaðan komu þeir Burgess,
Philby, Blunt, Blake og svo margir aðrir.
Svo gera stjórnvöld sér í hugarlund, að
unnt sé að treysta þjóðaröryggi með því að
efla stofnanirnar sem fóstruðu og forfröm-
uðu þessa menn, gefa þeim aukið vald og
umboð til að ákveða hverjum sé trúandi fyrir
ríkisleyndarmálum og viðkvæmum störfum
og hverjum sé það ekki.
Fyrir Thatcher forsætisráðherra eru mála-
lok í Old Bailey um síðustu helgi enn meira
áfall sökum þess, að þar var fyrr á árinu
kveðinn upp sýknuúrskurður yfir manni,
sem hún lét lögsækja fyrir að setja skyldu við
lög og rétt ofar hollustu við stjórn hennar.
Clive Ponting var embættismaður í land-
varnaráðuneytinu, sem lét þingmann vita að
ráðherra hefði farið með rangt mál. Kvið-
dómur sýknaði hann af broti á lögum um
uppljóstrun ríkisleyndarmála. Þótt ýmsu
hraki í Bretlandi um þessar mundir, er ber-
sýnilega enginn bilbugur á kviðdómendum.
6 HELGARPÓSTURINN