Helgarpósturinn - 28.08.1986, Blaðsíða 33

' :
ps Hl"' fi-

.
sem unnið hefur verið við fornleifauppgröft á
undanförnum árum, en óhjákvæmilega verð-
ur að fara hratt yfir sögu. í Reykjavík hefur
Kristín Sigurðardóttir rannsakað rústir sem
fundust þar sem er Suðurgata 7; þar var hálft
hús sem talið var vera frá 10. öld, en óvíst er
í hvaða skyni það hefur verið notað. Kristín
hefur skrifað skýrslu um það sem hún fann
þarna, og væri vert að þær niðurstöður yrðu
gerðar áhugamönnum aðgengilegar. I Skál-
holti var á árum áður Kristján Eldjárn við forn-
leifarannsóknir; síðast hefur þar einkum unn-
ið Guðmundur Ólafsson, og fæst hann við at-
huganir á því hvað gamli Skálholtsbærinn var
umfangsmikill, en talið er að hann hafi verið
250 fermetrar að flatarmáli, enda sagður
stærsti bær á íslandi. Guðmundur Ólafsson
hefur einnig verið að kanna rústir á Þingnesi
við Elliðavatn sem hann álítur að séu frá þvi
fyrir 900 og gætu verið menjar um Kjalarnes-
þing hið forna, forvera Alþingis. Báðar þessar
rannsóknir, í Skálholti og á Kjalarnesi eru þó
enn skammt á veg komnar, og er meðal ann-
ars um að kenna fjárskorti.
Mjöll Snæsdóttir hefur á hverju sumri allar
götu frá 1978 unnið við mjög stóran og viða-
mikinn uppgröft í bæjarhól á Stóru-Borg undir
Eyjafjöllum. Til þess arna hefur fengist fjár-
veiting úr Þjóðhátíðarsjóði og nægir fyrir átta
vikna starfi á ári. Um er að ræða svokallaðan
björgunargröft, sem er vel þekkt fyrirbæri er-
lendis. Fyrirsjáanlegt er að hóllinn muni eyð-
ast af völdum sjávargangs á næstu tíu til
fimmtán árum, en það væri óbætanlegt tjón,
því að þarna eru miklar rústir, að mestu leyti
frá síðari hluta miðalda. Enn hefur ekkert
komið í ljós sem örugglega er frá landnáms-
öld, en hins vegar finnst ýmislegt á Stóru-Borg
sem skýrt getur áhugaverða þætti í hversdags-
sögu síðari tíma.
djarflegartilgátur
UM ÍRSKA MENN
Á Dagverðarnesi við Breiðafjörð hefur Þor-
valdur Friðriksson nýlega hafið uppgröft á
fornum mannvistarleifum, sem hann taldi í
upphafi að væru eftir írska menn. Brátt kom
þó á daginn að sú tilgáta var fulldjarfleg, en
um var að sakast við misskilning á túlkun
niðurstöðu C-14-aldursgreiningarinnar. Þor-
valdur er þó samt sem áður sannfærður um að
við Breiðafjörðinn hafi gætt sterkari
keltneskra áhrifa en hingað til hefur verið talið
og styður mál sitt fornum heimildum. ,,Á
Dagverðarnesi finnast ennfremur uppistand-
andi eldstæði," segir hann, „og eru þau borg-
hlaðin; slík gerð eldstæða er mjög sjaldgæf
hér á landi, en þeim mun algengari fyrir vest-
an haf, það er að segja í byggðum keltneskra
manna.“ Enn sem komið er verður að telja
rannsóknir á Breiðafjarðarsvæðinu á byrjun-
arstigi, en sýnt þykir að mannvistarleifar á
Dagverðarnesi séu ekki yngri en frá miðri 13.
öld.
Á Stöng í Þjórsárdal, ekki alllangt frá sögu-
aldarbæ þeim sem þar var reistur fyrir nokkr-
um árum og gjarnan er nefndur „Gúmmí-
stöng“, stundar Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson
uppgröft, sem líkur benda til að varpa muni
nýju ljósi á það sem þarna hefur komið á dag-
inn í fyrri rannsóknum. Um það verður þó
ekki fjölyrt að svo stöddu.
Þessi upptalning hér að ofan, sem á engan
hátt er ætlað að vera tæmandi, sýnir glögg-
lega að frá því að hin sænska Else Nordahl
hvarf héðan af landi brott fyrir áratug hefur
stétt fornleifafræðinga vaxið fiskur um hrygg.
„Þegar ég stóð í því fyrir hönd borgarinnar á
sínum tíma að samþykki fengist til að hefja
uppgröft á Suðurgötu-svæðinu þá voru hér
engir fornleifafræðingar til,“ segir Páll Líndal,
þáverandi borgarlögmaður og einn frum-
kvöðull fornleifarannsóknanna í Reykjavík.
„Því varð úr að við Kristján Eldjárn réðum
hingað til lands þessa sænsku konu.“
ÁHUGALEYSI OG STEFNU-
LEYSI YFIRVALDA
En það er ekki nóg að til sé menntaður
starfskraftur og verkefnin séu óþrjótandi.
Áhuginn verður að vera fyrir hendi; aftur á
• Margir eru orðnir langeygir
eftir niðurstöðum þjóð-
hátíðaruppgraftarins í Aðal-
stræti. Þær birtast líklega á
vegum sænska þjóðminja-
safnsins á næsta ári, segir
Else Nordahl.
• Er yfirlýsingagleði
íslenskra fornleifafræðinga
neyðarkall til almennings á
máli sem almenningur
skilur?
• Ekki er til nein heildar-
stefna um varðveislu og
rannsónir á fornminjum?
• Fjársveltið er slæmt, en
áhugaleysi yfirvalda þó sýnu
verra.
• Færeyingar og Græn-
lendingar eru (slendingum
fremri í fornleifarannsóknum
að áliti sérfræðinga.
móti er alkunna að enginn lifir á honum ein-
um saman. Það var samdóma álit flestra forn-
leifafræðinga sem Helgarpósturinn ræddi við
að skipulag og framkvæmd fornleifarann-
sókna á íslandi um þessar mundir væri ekki
með þeim hætti sem ákjósanlegastur væri,
þótt að sönnu tækju menn misdjúpt í árinni.
Fjársvelti er viðkvæðið hjá flestum sem starfa
í menntingargeiranum hér á landi, og á það
auðvitað einnig við um fornleifarannsóknir.
Þjóðminjasafnið hefur yfir mjög óverulegu fé
að ráða og er hvergi nærri nóg fyrir nauðþurft-
um safnsins hvað þá meira. Það eru aðeins
styrkir úr tveimur opinberum sjóðum sem
koma til álita fyrir fornleifafræðinga, og er
hvorugur gildur: Vísindasjóður og Þjóðhátíð-
arsjóður. Sveitarfélögin hafa hingað til lítið
þóst hafa aflögu til að rannsaka fornminjar á
þeirra vegum, með örfáum undantekningum
þó; ber þar vitaskuld hæst áðurnefnt framlag
Reykjavíkur til handa Else Nordahl.
En ekki er aðeins að vanti fjármagn. Ekki er
vitað til þess að á íslandi hafi nokkru sinni ver-
ið mörkuð stefna í þeim málum sem lúta að
vörslu og rannsóknum fornminja. „Það er ekki
aðeins peningaleysi sem háir starfi okkar,“ seg-
ir Margrét Hermannsdóttir um þessi mál,
„heldur líka mikið áhugaleysi hjá yfirvöldum.
Á vegum Þjóðminjasafnsins er til dæmis verið
að hlaupa í allt mögulegt, en maður sér mjög
sjaldan beinan árangur. Ennfremur má nefna
að upplýsingar dagar oft og tíðum uppi, af því
að ekki er hugsað fyrir því að afla fjár til að
vinna úr niðurstöðunum.” Margrét sagði að illt
væri til þess að hugsa ef Islendingar gætu ekki
sjálfir markað stefnuna í rannsóknum í eigin
landi, en margt benti til að svo gæti orðið áður
en langt um liði ef ekki yrði breyting til batn-
aðar; minnti hún á að rannsóknir sínar hefðu
að miklu leyti verið kostaðar af útlendingum.
„Ástandið hérna hefur vitaskuld spurst út,“
sagði Margrét; „og er orðið okkur til skammar
í nágrannalöndunum. Bæði í Færeyjum og á
Grænlandi ríkir mun betra ástand í fornleifa-
fræði en hér; er það bæði að þakka dugmiklu
fólki og líka velvilja fjármálavaldsins. Ég er
núna nýkomin frá Færeyjum, og það slær
mann að þar eru í gangi fíeiri og stærri upp-
greftir en á íslandi."
KOPPAR OG KIRNUR EÐA
KIRKJUR KONUNGA
Og víkur þá sögunni til Ólafs helga og kirkju
hans á Þingvöllum. Ekki skulu hér dregnar í
efa niðurstöður sérfræðinga í fornleifafræði,
og sjálfsagt mál er að setja fram tilgátur — og
einkenni góðra vísindamanna að hafa þær
sem djarfastar. Til þess eru tilgátur að þær séu
hraktar, er inntakið í hugmyndum frjálslynds
vísindaheimspekings samtíðarinnar sem
möfgum er kunnur. En hitt er annar handlegg-
ur að sagnir um gefinn kirkjuvið eru margar
til, og er þar talað um fleiri Ólafa en aðeins
einn. Þetta er fróðlegt að rifja upp í þessu sam-
bandi, einkum vegna þess að oft er blaða-
mönnum legið á hálsi fyrir að blása upp það
sem fornleifafræðingar láta út úr sér í ógáti:
bærinn Ingólfs, kirkjan Ólafs — þetta er
sensasjón; fornir koppar og kirnur í moldar-
flögum uppi í sveit hins vegar lítil tíðindi. En
kynni því ef til vill að vera öfugt farið: eru ís-
lenskir fornleifafræðingar úr hófi fram yfirlýs-
ingaglaðir? Er hér um að ræða neyðarkall til
almennings á því máli sem almenningur skil-
ur?
HELGARPÓSTURINN 33