Helgarpósturinn - 28.08.1986, Blaðsíða 4

INNLEND YFIRSYN
Réttarhöld yfir starfs-
mönnum Ríkisútvarpsins
hefjast í sömu vikunni
og lögleg, einkarekin út-
varpsstöð sér dagsins
ljós. Á öðrum vígstöðv-
um heggur ríkisvaldið
skarð í verkfallsrétt
BSRB. Kvittað fyrir verk-
fallið.
I steininn með lögbrjotana...
í vikunni hófust réttarhöld yfir 10 forystu-
mönnum útvarps- og sjónvarpsstarfsmanna
sem ákærðir eru fyrir lögbrot þegar þeir
lögðu niður vinnu 1. október 1984, þremur
dögum áður en koma átti til boðaðs verk-
falls. Réttarhöldin eru að því leytinu fádæmi
að um langt skeið hefur það ekki tíðkast að
reka mál fyrir dómstólum vegna atburða
sem henda í verkföllum. Þá hefur saksóknari
ákveðið að ákæra einungis útvarpsstarfs-
menn þó eins megi ætla að þau lagaákvæði
sem saksóknari vitnar til nái til strætóstjóra
og póstmanna. Svo undarlega vill til að í
sömu viku hefjast útvarpssendingar fyrstu
einkareknu útvarpsstöðvarinnar en frjáls-
ræði í þeim efnum má telja skilgetið af-
kvæmi þeirra deilna sem útvarpsverkfallið
olh.
Á sama tíma og ákæruvaldið gerir harða
hríð að fámennum starfshópi innan BSRB
hefur ríkisvaldið á öðrum vígstöðvum
höggvið skarð í fylkingu þessarar stóru fylk-
ingar með því að kaupa verkfallsréttinn af
lögregluþjónum. Svipaðir samningar eru nú
boðnir tollvörðum og ekki talið loku fyrir
það skotið að fleiri stéttum verði boðið að
selja þessi réttindi sem reyndust ríkisvaldi og
póíitikusum stjórnarflokka skeinuhætt. I
herbúðum BSRB manna heyrist talað um að
ríkisvaldið vilji „kvitta fyrir verkfallið", og
það helst svo að ekki komi til viðlíka vinnu-
deilna að nýju.
Aðgerðir saksóknara verða ekki beint
tengdar ríkisstjórninni, — enda ríkir aðskiln-
aöur dómsvalds og framkvæmdavalds,
a.m.k. í orði. En tengsl eru engu að síður. Það
voru forsvarsmenn ólöglegu útvarpsstöðv-
anna í verkfallinu sem kærðu starfsmenn
Ríkisútvarpsins fyrir að leggja niður vinnu,
sem höfðu þá sjálfir verið ákærðir fyrir brot
á útvarpslögum. Á meðan á verkfallinu stóð
höfðu orðið hatrammar deilur í útvarpsráði
um það hvort útvarpsstarfsmönnum skyldi
veitt undanþága til þess að útvarpa fréttum.
Fulltrúar Sjálfstæðisflokks með Markús Örn
í broddi fylkingar voru á móti fréttaútsend-
ingum Ríkisútvarpsins en það sama frétta-
leysi var svo notað til þess að rökstyðja neyð-
arrétt sem gaf forsvarsmönnum ólöglegu
stöðvanna rétt til að útvarpa. Sömu fulltrúar
Sjálfstæðisflokksins í útvarpsráði drógu ólög-
mæti frjálsu stöðvanna í efa meö skírskotun
til álits Sigurdar Líndals lagaprófessors sem
fyrstur kom fram með neyðarréttarkenning-
una. Svo sem alkunna er þá var þeirri kenn-
ingu hrundið fyrir dómstólum fyrr á árinu og
hlutu þeir Hannes, Jónas, Ellert og aðrir sem
stóðu að ólöglegu stöðvunum dóm fyrir und-
irrétti.
Geysileg ólga var í öllum útvarpsmálum á
þessum tíma og umræður um frelsi í útvarps-
málum aldrei meiri. Menntamálaráðherra
sem þá var Ragnhildur Helgadóttir Iét þessa
umræðu til sín taka þegar hún lýsti því yfir
að ákæra á hendur frjálsu stöðvunum væri
tilefni til þess að leggja allt kapp á að lögfesta
frelsi í þessum efnum, — sem og varð. Hús
Sjálfstæðisflokksins var notað til þessarar út-
varpsstarfsemi og margir helstu forystu-
menn flokksins komu við sögu.
Þegar starfsmenn Ríkisútvarpsins voru
ákærðir leitaði saksóknari umsagnar
menntamálaráðherra vegna ákærunnar,
eins og iög kveða á um. Sömu lög segja að
ráðherra beri að láta saksóknara í té „rök-
studda umsögn og tillögur, svo fljótt sem
verða má“. Svar Ragnhildar var sent um hæl
og á þá leið að ráðuneytið hefði ekkert við
málið að athuga og teldi rétt að það fengi
venjulega afgreiðslu lögum samkvæmt. Rök-
stuðningi og umsögn var sleppt en saksókn-
ari minntur á að styðja við lagasafnið.
1 máli sem þessu situr ráðherra beggja
megin við borðið. í lögunum er honum sem
yfirmanni útvarpsstarfsmanna væntanlega
ætlað að halda nokkrum hlífiskildi yfir sínu
fólki. Á hinn bóginn kemur upp sú staða að
hugsanlegt lögbrot er framið í kjaradeilu
sem starfsmaður á í við sinn yfirboðara.
En um hvað snúast nýbyrjuð réttarhöld.
Saksóknari styðst við 176. grein hegningar-
laga í lagasafninu, sem er sú sama og for-
svarsmenn ólöglegu stöðvanna höfðu stuðst
við í kærunum sem þeir sendu embættinu. í
framhjáhlaupi þá var það Þóröur sem
ákærði en Jónatan Sueinsson sækir málið
undir handarjaðri Halluards nýskipaðs ríkis-
saksóknara. 1 þessari lagagrein segir að ef
maður „veldur með ólögmætum verknaði
verulegri truflun á rekstri almennra sam-
göngutækja, opinberum póst-, síma eða út-
varpsrekstri eða rekstri stöðva eða virkjana,
sem almenningur fær frá vatn, gas, rafmagn,
hita eða aðrar nauðsynjar, þá varðar það
varðhaldi eða fangelsi allt að 3 árum, eða
sektum, ef málsbætur eru." Þessutan bendir
saksóknari á 138. grein sömu laga um það að
opinberum starfsmönnum megi refsa allt að
helmingi meira en öðrum ef þeir nota að-
stöðu sína í starfi til þess að fremja lagabrot-
ið. Saksóknari hefur svo lýst því yfir að fái
hann sakborninga dæmda þó svo að refsing
eftir Bjarna Harðarson
verði skilorðsbundin þá ætlar hann ekki að
áfrýja. Það er semsagt lítill áhugi á að koma
þeim Ögmundi, Æuari, Halldóru (sem er rit-
ari Markúsar Arnar) eða neinu hinna í fang-
elsi og kannski ekki heldur að klípa af laun-
um þeirra. En réttarríkið á að geta barið á
lögbrjótum sem ekki hlíta eðlilegum aga, svo
vitnað sé til bréfs DV-útvarpsins til saksókn-
ara.
Áhugi saksóknara á samskonar „lögbrot-
um“ annarra BSRB félga svo sem þeirra sem
vinna hjá SVR eða Pósti og síma er harla lítill
enda enn ekki komin fram krafa um frjáls-
lega póstdreifingu eða frjálsa strætóa. Máls-
vörn Páls Arnórs Pálssonar sem rekur málið
fyrir útvarpsmenn er m.a. byggð á því að
nefndu lagaákvæði hafi aldrei verið beitt í
vinnudeilu og að ekki hafi verið um truflun
á útvarpssendingum að ræða eftir að verk-
fall hófst, — en neyðarþjónustu var allan tím-
ann haldið uppi, eins mikilli og vísustu menn
töldu að þyrfti.
En meginvörn Páls fyrir hönd útvarps-
manna í málinu er þó að þeir telja vinnu-
stöðvunina alls ekki hafa verið ólöglega þar
sem fjármálaráðuneytið hafi þegar brotið
lög á sínu fólki með því að greiða ekki út full
mánaðarlaun 1. október eins og lög kveða á
um. Um það atriði hafa menn þráttað í nær
tvö ár og eina vísbending dómstóla er að
Bæjarþing Reykjavíkur hefur sýknað ríkið af
kröfu um dráttarvexti fyrir þann tíma sem
nefndar launagreiðslur drógust.
Kristján Thorlacius formaður BSRB sagði
í samtali við HP að hann teldi ákæru í þessu
máli furðulega og einræðiskennda þar sem
útvarpsmenn hefðu gert það sama og þús-
undir annarra BSRB manna. Aðspurður um
aðgerðir eða viðbrögð ef sakborningar yrðu
dæmdir í fangelsi kvaðst Kristján ekki vilja
trúa því að til slíks þyrfti að koma. „Eg trúi
því ekki að réttarkerfið á íslandi sé orðið
þannig. . ., trúi ekki öðru en dómsvaldið sé
hlutlaust og réttlátt, — ekki þá fyrr en eitt-
hvað annað kemur í ljós,“ sagði Kristján.
Reynt að breida yfir misnotkun
á bresku leyniþjónustunni
Ríkisstjórn Bretlands hefur tekið þann kost
að játa fyrir dómstóli í Ástralíu allar sakir
sem á gagnnjósnaþjónustu hennar eru born-
ar, til að koma í veg fyrir að æðsti embættis-
maður hennar þurfi að svara fyrir þeim rétti
spurningum sem varða sakargiftir. Er þetta
nýjasta bragð ríkisstjórnar Margaret Thatch-
er í viðleitni til að koma í veg fyrir útgáfu
bókar sem flettir ofan af löglausu athæfi
gagnnjósnaþjónustunnar MI5.
Breska leyniþjónustan skiptist í tvær meg-
indeildir. MI5 fæst við gagnnjósnir heimafyr-
ir, en MI6 annast njósnir utanlands. I Bret-
landi sjálfu gilda ströng lög um að frá engu
má skýra sem ríkisstjórnin kýs að lýsa ríkis-
leyndarmál. Samkvæmt þeim lögum hefur
ríkisstjórnin fengið sett lögbann á að blöðin
Guardian og Obseruer megi birta upplýsing-
ar sem fram koma í væntanlegri bók fyrrver-
andi starfsmanns MI5 að nafni Peter Wright,
jafnvel þótt sömu atriði séu þegar opinber og
hafi birst í öðrum ritum, heima fyrir eða er-
lendis.
Þessi lög gilda ekki í Ástralíu, og því hefur
breska ríkisstjórnin kosið að höfða fyrir
dómstóli í Nýja Suður-Wales mál á hendur
Peter Wright, þar sem hann er samkvæmt
breskum venjurétti sakaður um trúnaðar-
brot, og á þeim grundveili lagt fram kröfu um
að útgáfa bókar hans sé bönnuð. Ástralíu-
deild breska útgáfufyrirtækisins Heinemann
hafði tekið bókina til útgáfu, eftir að ljóst
varð að hún fengist ekki gefin út í Bretlandi.
Yfirlýsing bresku stjórnarinnar til dóm-
stólsins í Sydney á sér vart líka í breskri rétt-
arsögu. Hún hljóðar svo, að „í meðferð þessa
málareksturs en að engu leyti öðru“ fallist
ríkisstjórn hennar hátignar á allt sem Peter
Wright heldur fram í væntanlegri bók sinni.
Þetta er gert í því eina skyni, að koma í veg
fyrir að sir Robert Armstrong, æðsti maður
embættiskerfis breska ríkisins, þurfi að sæta
yfirheyrslu sem eiðsvarið vitni fyrir réttinum
í Sydney. Malcolm Turnbull, lögmaður út-
gáfufyrirtækisins Heinemann í málinu, hef-
ur af hálfu verjanda lagt fram 147 skriflegar
spurningar, sem sir Robert hefði orðið að
svara efnislega sem eiðsvarið vitni, hefði
ekki Margaret Thatcher tekið þann kost að
játa allar sakargiftir fyrirfram „í meðferð
þessa málareksturs", en láta talsmenn sína
lýsa jafnframt yfir í London „að undanskild-
um afmörkuðum málsmeðferðarþörfum
þess dómsmáls, játar ríkistjórnin ekki sann-
leiksgildi neinnar staðhæfingar í bók hr.
Wright sem varða athæfi né persónur starfs-
manna öryggisstofnana." Sér í lagi er tekið
fram, að afstaða ríkisstjórnarinnar til ásak-
ana um að sir Roger Hollis, fyrrum yfirmað-
ur MI5 en nú látinn, hafi verið sovéskur
njósnari, sé sú sama og fram kom í svari
MargaretThatcheráþingi26. mars 1981. Þar
lýsti forsætisráðherrann yfir, að niðurstaða
rannsóknar leyniþjónustunnar hefði leitt til
þeirrar niðurstöðu, að sir Roger hafi ekki
verið á mála hjá sovéskum leyniþjónustum,
þótt svo að ekkert yrði sannað í málinu eins
og þá var komið, maðurinn kominn í gröfina
og einu óyggjandi vitnin meintir stjórnendur
hans í sovésku leyniþjónustunni.
Sakargiftir á þá leið að breski gagnnjósna-
foringinn sir Roger Hollis hafi í raun og veru
gengið erinda sovésku leyniþjónustunnar
eru ekki nýjar af nálinni. Hins vegar er margt
annað sem Peter Wright staðhæfir í væntan-
legri bók sinni fréttnæmara. Hann heldur því
fram, að í starfi sínu hjá MI5 hafi hann komist
að raun um að leyniþjónustan láti sig breskar
lagareglur engu gilda, fari fram af fullu lög-
leysi og þjóni hagsmunum pólitískra yfirboð-
ara.
Frá einstökum atriðum geta bresk blöð
ekki skýrt, vegna viðurlaga sem hljótast af
_
lögbanni ríkisstjórnarinnar, nema að því
leyti sem Verkamannaflokksþingmanni
tókst að gera málið uppskátt í skjóli þing-
helgi rétt áður en sumarhlé hófst á störfum
breska þingsins. Dale Campell-Savours þing-
maður hafði eftir, það sem fram hafði komið
um efni bókar Peter Wrights, hjá tveim út-
varpsstöðvum í Ástralíu.
Þar var rakinn langur listi um ólöglegar
yfirtroðslur MI5. Gagnnjósnaþjónustan er í
bókinni sökuð um að hafa reynt að koma
fyrir hlerunartækjum í sendiráðum Frakk-
lands og Vestur-Þýskalands i London. Hún á
að hafa komið fyrir upptökutækjum í sam-
bandi við dulmálsvélar í sendiráðum Grikk-
lands og Indónesíu í London. Þegar haldin
var í Lancaster House í London ráðstefna um
að binda endi á yfirráð ólöglegrar stjórnar
hvíta minnihlutans í Suður-Rhodesíu, sem
leiddi til stofnunar Zimbawe, kom MI5 fyrir
með laun hljóðnemum í vistarverum samn-
inganefndanna.
En MI5 lét sér ekki nægja að hlera samtöl
og fjarskipti aðila sem töldu sig vera í höfuð-
borg Bretlands í fullum trúnaði bresku
stjórnarinnar. Þar á ofan skipulagði hún inn-
brot í ræðismannsskrifstofu Sovétríkjanna í
löndum utan Bretlands. Meðan Harold Wil-
son var forsætisráðherra í stjórn Verka-
mannaflokksins á Bretlandi, tók klíka í MI5
sér fyrir hendur að njósna um hann og spilla
eftir föngum fyrir stjórn hans. Eftir að íhalds-
eftir Magnús Torfa Ólafsson
stjórn komst aftur til valda, tók gagnnjósna-
þjónustan að njósna með ólöglegum hætti
um innlend samtök andvíg stefnu stjórnar-
innar í hermálum, svo sem CND, bandalag
andstæðinga kjarnorkuvopna.
Ekki er enn upptalið, það sem Peter Wright
ber MI5 á brýn í væntanlegri bók sinni, sam-
kvæmt því sem Verkamannaflokksþingmað-
urinn skýrir frá. Gengið var frá áformi og
áætlun um að myrða Nasser Egyptalandsfor-
seta í Súesdeilunni 1956. Eiturefni voru
reynd á búfé í sveitum Bretlands. Hlerunar-
tækjum var komið fyrir í íbúð sovéska
flokksleiðtogans Nikita Krústjoffs, þegar
hann kom í opinbera heimsókn til Bretlands
og bjó á hóteiinu Claridge.
Powells dómara við Hæstarétt Nýja Suður-
Wales í Sydney bíður nú að kveða upp úr-
skurð um, hvort bók Peters Wrights fær að
birtast. Dómarinn er sjálfur gamall leyni-
þjónustumaður, og ummæli hans í réttar-
höldunum hingað til benda í þá átt að hon-
um komi ýmislegt í málflutningi talsmanns
bresku ríkisstjórnarinnar undarlega fyrir
sjónir. Svo mikið er víst, að hann lagði á
sækjanda kostnað af að afla svara við spurn-
ingum verjanda.
Ákafinn að hindra útgáfu á bók fyrrver-
andi starfsmanns MI5 hefur vakið athygli á
að breska stjórnin lætur afskiptalaust að út
komi rit með hiiðstæðum ásökunum á leyni-
þjónustustofnanir hennar. Til að mynda er
skýrt frá því í bók um hlerunarmiðstöðina
GCHQ í Cheltanham, að hún hafi tekið að sér
að hlera fjarskipti í Bandaríkjunum á árum
Vietnam-stríðsins, til að njósna um stríðs-
andstæðinga fyrir bandarísku hlerunarstofn-
unina NSA, sem ekki mátti hlera innanlands
samkvæmt bandarískum lögum. Farið var í
kringum lagaákvæðið með því að taka við
hleranaefninu frá Bretlandi.
Verr gekk samvinnan við Bandaríkjamenn
1970, að sögn Peter Stiff, höfundar nýútkom-
innar bókar í nafni See You in Nouember.
Hann segir svo frá, að MI6 hafi verið komin
vel á veg með áætlun um að myrða Khaddafi
Líbýuleiðtoga, en CIA hafi komið í veg fyrir
framkvæmdina, því bandaríska leyniþjón-
ustan hafi þá gert sér vonir um að unnt væri
að gera hann hlynntan Bandaríkjunum.
4 HELGARPÖSTURINN