Helgarpósturinn - 11.12.1986, Page 20

arháttar (þ.e. að segja söguna í 3.
persónu, ekki 1. persónu) „hafi orð-
ið ofan á vegna þess að hann hafi
alltaf séð söguna fyrir sér eins og
kvikmynd og það hafi ekki verið
hægt að skrifa söguna í 1. persónu
án þess að klúðra efninu". (Mbl. 23.
nóv.) í framhaldi af þessu er reynd-
ar líka að því vikið í viðtalinu að
sumar manneskjur séu svo hógvær-
ar og yfirvegaðar að frásögn þeirra
verði einkum staðreyndatal. Eg skil
þetta svo að Ingólfur hafi talið
þriðju-persónu-frásögnina líklega til
að auka sögunni dramatík. Það
kann vel að vera iaukrétt því frá-
sagnarhátturinn færir hana nær
venjulegustu skáldsögum, en þá
hygg ég verði að stíga skrefið lengra
en þarna er gert og leyfa sér meiri
„skáldskap" eða skáldlegt frelsi. Það
gerði Ingólfur einmitt að því er les-
anda fannst í Lífsjátningu Guð-
mundu Elíasdóttur og þar með hóf
hann frásögnina langt yfir góða
blaðamennsku. Það var ekki aðeins
að Guðmunda segði sögu sína frá
víðara sjónarhóli en Elín heldur
virðist lesanda skrásetjarinn hafa
vandað vinnu sína meir þá en nú.
Hér skal aðeins nefnt eitt dæmi
svo ljóst sé hvað við er átt. Á einum
stað segir svo frá:
Fyrir tveimur árum hafði hún
verið stödd hjá foreldrum sínum
þegar síminn hringdi. Á hinum
endanum var Ævar Kvaran leik-
ari sem spurði hvort hún vildi
taka þátt í fegurðarsamkeppni.
Það hafði verið bent á hana sem
fallega stúlku. Hún hafði orðið
alveg gáttuð: Hafði einhver bent
á mig? Hver gat það verið? En
við þeirri spurningu voru ekki
gefin nein svör. Hún hafði talað
við pabba og mömmu og allir
voru sammála um að hún ætti að
skella sér í keppnina. Þetta var
fyrsta fegurðarsamkeppnin þar
sem stúlkurnar áttu að koma
fram á sviði eins og í útlöndum.
Svo hún hafði sagt já takk...
(Bls. 27)
Hér er ýmislegt að athuga. Allur
er kaflinn, sem þessi klausa er sótt í,
skrifaður sem endurlit eða upprifj-
un á hugsunum Elínar. Þá kemur
eins og þruma úr heiðskíru lofti
beina ræðan „Hafði einhver bent á
mig?“ Lesanda er strax ljóst að þetta
er ekki það sem Elín hefur sagt við
Ævar í símann, þá hlýtur hún að
hafa sagt: „Hefur einhver bent á
mig?“ Hvers vegna þá að rjúfa
þriðju-persónu-blekkinguna með
fornafninu migl
Afleiðingarsetningin „Svo hún
hafði sagt já takk“ er líka býsna
skrítilega sett. Hún kemur sem nið-
urstaða af því að stúlkurnar áttu að
koma fram á sviði. Miklu eðlilegar
hlyti hún að standa á eftir óbeinu til-
vitnuninni til orða föður og móður.
— Nema í töludu máli — og þar er
komið að mergnum málsins. Mér
finnst skrásetjarinn ekki hafa gert
upp við sig hvort hann væri að
skrifa bók á talmáli eða ritmáli. Og
það er ekki nógu gott.
Það er ein lífseigasta goðsögnin
íslensk að enginn munur sé á vönd-
uðu talmáli og ritmáli. Þetta hefur
leikið margan blaðamanninn grátt.
Því þá fyrst þegar menn hafa skilið
að talmál verður ekki fært á blað
(t.d. vegna tónfalls, innskota, radd-
breytinga o.s.frv.) geta þeir farið að
taka viðtöl! Þetta veit ég að Ingólfur
Margeirsson gerir sér ljóst — og mér
hefur missýnst harkalega ef það
kom ekki einmitt fram í fyrri viðtals-
bók hans, Lífsjátningu — en nú sýn-
ist mér hann hafa slakað á kröfun-
um til sjálfs sín. Útkoman verður
bók sem vissulega er þess virði að
lesa hana en skilur lesandann eftir
of ósnortinn líkt og hann hafi verið
að skoða harmleik sem kom honum
ekki við.
Skýringin getur reyndar líka verið
önnur. Kannski er það lífshlaup sem
Elín Þórarinsdóttir hefur runnið
einfaldlega þesskonar saga sem er
„ósegjanleg" hversu einlæg og játn-
ingakennd sem frásögnin yrði.
Þannig eru sumar harmsögur og við
því er ekkert að gera. H.P.
‘éá oa tmigíja i d /an^U /eið
þráðótt og brestur á þesskonar sam-
fellu sem maður vildi gjarna sjá.
Spurningarnar sem frásögnin vekur
verða fleiri en svörin. Þrátt fyrir
niðurlagskafla þar sem ofurlítið
greinir frá uppvexti Elínar vantar
lesandann margt í sjálft baksviðið,
eitthvað sem kynni að svara spurn-
ingunni: „Hvers vegna fór þetta eins
og það fór?“ Alveg á sama hátt vant-
ar baksvið hinnar aðalpersónunnar,
Gunnars Salómonssonar. Mynd
hans verður óskýrari en æskilegt
væri og erfitt að koma saman í
henni þeim gerólíku eðlisþáttum
sem á er tæpt. Auðvitað er öllum
Ijóst að það er ekki heiglum hent að
skapa sannfærandi sögupersónur,
jafnvel ekki úr mennskum einstakl-
ingum, en til þess að frásögn sem
þessi verði listræn heild er nauðsyn-
legt að hún búi einmitt yfir þesskon-
ar persónusköpun.
Þetta verður slæmur veikleiki á
bókinni því söguhetjur hennar
verða ekki nógu glaðlifandi og
mennskar til þess að lesandinn taki
einlægan þátt í þjáningum þeirra og
gleði. Þær skipta hann einfaldlega
ekki nógu miklu máli.
Fyrir listræna heild og ekki síður
listræna blekkingu varðar sjálf frá-
sagnaraðferðin miklu. Skrásetjar-
inn, Ingólfur Margeirsson, segir í
blaðaviðtali að það eina sem fyrir
honum hafi vakað hafi verið „að
segja góða sögu“ og í sama viðtali
greinir hann frá því að val frásagn-
IBófeaútpfan ^jöðöaga
Þingholtsstræti 27, sími 91-13510
BÓKMENNTIR
Ósegjanlegt lífshlaup?
Elín Þórarinsdóttir/Ingólfur
Margeirsson:
Allt önnur Ella
Þroskasaga Elínar Þórarinsdóttur.
Ingólfur Margeirsson fœrdi í letur.
Bókaútgáfa Helgarpóstsins. Rvík
1986.
263 tölusettar síður, auk
myndasídna og œttarskrár.
Á hverju ári streyma á bókamark-
að býsna margar bækur sem falla
undir skilgreiningar bókmennta-
fræðinnar á „endurminningum",
„ævisögum" eða „sjálfsævisögum".
Allt eru þetta greinar sem eiga sér
fornar rætur hér og erlendis og allar
geta þær haft til síns ágætis nokkuð.
Að vísu skal játað að gildið verður
talsvert umdeilanlegt og stundum
ofmetið, einkum þegar ævisögurn-
ar eru teknar sem góð og gild heim-
ild um tíma og rúm.
Líklega væri hollt ef einhver góð-
ur maður tæki sér fyrir hendur að
skrifa leiðbeiningabækling handa
sjálfsævisögu- eða ævisöguriturum,
þar sem m.a. yrði farið rækilega í
saumana á hugsanlegu gildi slíkra
verka. Þyrfti þá ekki að vefjast fyrir
höfundum hvað þeir eru raunveru-
lega að gera, hvert takmarkið ætti
að vera, hvernig skynsamlegast
væri að nálgast það. í þessu greinar-
korni verður ekkert rúm fyrir
svoddan leiðbeiningar þótt mér
sýnist full þörf á þeim — ekki vegna
Ingólfs og Elínar sérstaklega heldur
alls skarans sem flykkist fram á rit-
völlinn ár hvert.
Saga Elínar Þórarinsdóttur skipar
sér í flokk þeirra ævisagna sem
maður les með undrun yfir lífseiglu
og úthaldi manneskjunnar og vekja
einatt spurningarnar „Hvernig var
hægt að una þessu?“ eða „Er hægt
að rífa sig upp úr dýpstu niðurlæg-
ingu og komast á réttan kjöl?“ Að
þessu leyti er gildi frásögunnar aug-
ljóst: Hún vekur vonir um mann-
kynið, minnir á að meðan líf varir er
líka von. Vitanlega býr svo handan
við næsta horn djöfull efasemdanna
og lesandinn getur spurt: Er ekki
hætt við að svona saga telji grun-
lausum lesendum trú um að eigin-
lega sé ekkert mál að rífa sig upp
þótt djúpt sé sokkið í áfengi eða eit-
urlyf? Að því leyti kynni þessi frá-
sögn að orka tvíbentar en ætlast
mun til.
Ekki vantar það að margt hefur á
daga Elínar Þórarinsdóttur drifið og
greinilega er frá mörgu að segja.
Samt verður frásögnin nokkuð blá-
ENDURMINMNGAR
PABLO
CASALS
Endurminningar Pablo Casals
eru skrásettar af Albert E. Kahn
og þýddar af Grímhildi Braga-
dóttur. Bókin greinir frá ævi og
starfi þessa fræga tónlistarsnill-
ings og mannvinar.
Casals var fæddur og uppalinn
í San Salvador á Spáni á síð-
asta fjórðungi 19. aldar. Hann
bjó og starfaði í París í byrjun
þessarar aldar, en hvarf aftur til
Spánar, til Barcelona, í lok fyrri
heimsstyrjaldarinnar. Þar starf-
aði Casals að tónlistarmálum,
þar til hann flúði land í lok
spænska borgarastríðsins og
settist þá að í Frakklandi á nýj-
an leik. í lok sjötta áratugarins
giftist Casals ungri stúlku frá
Puerto Rico, að nafni Martita,
og settust þau að þar.
í bókinni greinir Casals frá tónlistar-
starfi sínu, tónleikaferðum og sam-
tíðarmönnum sínum í tónlistinni,
sem hann ætíð hafði náin samskipti
við. Frásögnin spannar tímabilið
frá því skömmu fyrir síðustu alda-
mót fram á 8. áratug þessarar aldar.
Vert er að benda á að þessi bók er
ekki aðeins fróðleg og hrífandi
lesning fyrir tónlistarfólk. Casals
gerir sér far um að greina frá mis-
munandi umhverfi og aðstæðum
sem hann bjó og starfaði við, eink-
um meðan á borgarastríðinu á
Spáni stóð, og baráttu sinni við
spænsku fasistana.
20 B HELGARPÓSTURINN