Tíminn - 28.04.1961, Blaðsíða 5

TÍMINN, föstudagiim 28. apríl 1961.
5
Útgefandi: FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
Framkvæmdastjóri: Tómas Arnason. Rit-
stjórar: Þórarinn Þórarinsson (áb.), Andrés
Kristjánsson, Jón Helgason. Fulltrúi rit-
stjórnar: Tómas Karlsson. Auglýsinga-
stj&ri: Egill Bjarnason. — Skrifstofur
í Edduhúsinu. — Símar: 18300—18305
Auglýsingasími: 19523. Afgreiðslusími:
12323. — Prentsmiðjan Edda h.f.
Rannsóknarstofnun
íslenzkra fræða
Endurheimt fornhandritanna frá Danmörku leggur
íslendingum auknar skyldur á herðar. Þar er ekki aðeins
að ræða um vandaða og virðulega vörzlu handritanna, svo
að þau geymist vel á komandi öldum. Hér er einnig um
það að ræða, að íslendingar sýni hinum fornu fræðum
meiri ræktarsemi og ástundun en gert hefur verið sein-
ustu áratugina.
Þann 19. þ. m. reit Jónas Kristjánsson cand. mag. at-
hyglisverða grein um þetta efni hér í blaðið. Hann rekur
þar, að íslenzk fræði hafi eigi blómgast að sama skapi
sem framfarir hafa orðið á öðrum sviðum þjóðlífs og
menningar á þessari öld. Eftir að hafa rakið helztu or-
sakir þess, segir Jónas:
„íslenzk fræði hefur vantað það skapandi afl sem
gæti bætt upp fallandi gengi og týndar tómstundir, og
keppt við hina voldugu gullkvörn nútíðarinnar. Þar kem-
ur margt til greina og margs er þörf, en eitt á að ganga
fyrir, eitt er nauðsynlegast: rannsóknarstofnun íslenzkra
fræSa. Þeir menn sem nokkurn hug leggja á þjóðleg
fræðistörf hafa iðulega látið sig dreyma um þvílíka fræða-
stofnun. Og nú horfir svo giftusamlega að þessi gamli
draumur íslenzkufræðinga virðist loksins ætla að rætast.
í erindi sem Þórhallur Vilmundarson prófessor flutti
í hátíðasal Háskólans 1. desember síðast liðinn lagði
hann til að 17. júní 1961 yrði 150 ára afmælis Jóns Sig-
urðssonar minnzt á þann veg að sett yrði á fót vísinda-
stofnun norrænna fræða, sem við hann yrði kennd, Stofn-
un Jóns Sigurðssonar, eins og stofnun Árna Magnússon-
ar í Kaupmannahöfn er kennd við annan afreksmann ís-
lenzkra fræða. Hinn ungi og ötuli rektor Háskólans, Ár-
mann Snævarr, lét þetta mál bráðlega til sín taka, og í
samvinnu við heimspekideild Háskólans mun hann nú
hafa gert tillögur um skipan þessarar stofnunar. Er ætl-
unin að þar starfi frá upphafi þrír fastráðnir menn, auk
lausamanna, sem styrktir verða til að leysa af höndum
tiltekin rannsóknarverk. Þetta á að verða sjálfstæð stofn-
un, en í mjög nánum tengslum við heimspekideild Há-
skólans. Æðsta stjórn stofnunarinnar á með nokkrum
hætti að vera í höndum deildarinnar, og úr hennar náms-
mannahópi eiga síðan að koma þeir ungu fræðimenn sem
leggja lið sitt fram til nýrra rannsóknarverka. Meginvið-
fangsefni stofnunarinnar skulu verða textaútgáfur ís-
lenzkra rita, því að slíkar útgáfur eru nauðsynlegur
grundvöllur allra rannsókna á máli, sögu og bókmennt-
um. í annan stað skal mest áherzla lögð á rannsókn þjóð-
hátta og örnefna, en til þess er einnig rík ástæða, ef tak-
ast mætti að bjarga frá gleymsku nokkru af þeim sögu-
legu verðmætum sem nú eru í þann veginn að týnast
vegna gerbreyttra atvinnu- og lífshátta þjóðarinnar.“
Jónas færir síðan rök að því, að eðlilegt sé að þessi
stofnun beri nafn Jóns Sigurðssonar, sem hafi verið ann-
ar mesti handritasafnari íslands, verið afkastamikill
fræðimaður og mjög byggt rök sín í sjálfstæðisbarátt-
unni á þeirri þekkingu sinni. Að lokum segir Jónas:
Vera má, að sumir menn telji íslendingum önnur
verkefni brýnni en koma á fót rannsóknarstofnun í forn-
um fræðum, til að mynda að styrkja þær rannsóknir
sem kynnu að gefa meira í aðra hönd, efla framleiðslu
og atvinnuvegi þjóðarinnar. Þar er því að svara að ís-
lenzk fræði eiga engan vísi til rannsóknarstofnunar hér
á landi og biðja nú aðeins um það að bætt verði úr gam-
alli þörf. Og enginn getur með sannindum mælt á móti
því að okkur sé nauðsynlegt að efla þjóðleg fræði. Við
erum undur lítil þjóð, sem hefur sogazt inn í hringiðu
ERLENT YFIRLIT
t
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
r
)
)
)
)
Sierra Leone - nýtt Afríkuríki
Tekst því að halda hlut sínum til jafns viS Gueneu og Ghana?
I GÆR bættist nýtt ríki í
Afríku, SieiTa L-eone, í tölu
gjálfstæðlra rfkja. Þefcta mýja
ríki er á vesturströnd Afríku,
miili Líberíu og Guinea. Að
flatarmáli er iþað eitt af
minnstu ríkjum Afríku, um 28
þús. fermílur. íbúarnir eru um
2.5 millj,, nær allir blökku-
menn. Þótt Sierra Leone sé
þannig eitt af minnstu ríkjum
Afríku, er það að mörgu leyti
taiið byggja á traustara grunni
en flest hin nýju Afríkuríkj-
anna.
Það má segja, að saga Sierra
Leone hefjist um 1787. Evrópu
menn voiu þá oft búnir að
koma á þessar s'lóðir og höfðu
gefið þeim það nafn, sem síðan
festist við landið og þýðir á ís-
lenzku Ijónafjallið. Ástæðan til
nafngjafarinnar var þó ekki
það, að mikið væri þar af ljón-
um, því að þau eru þar fá eða
engin, heldur hitt,’ að brimið
úti fyrir sfcröndinni minnti sjó-
farana á ljónaöskur. En þótt
oft geti vei'ið brimasamt á þess
um slóðum, er þar jafnframt
að finna beztu höfnina, sem til
er frá náttúrunnar hendi á allri
vesturströnd Afríku.
Saga Sierra Leone hófst við
þessa höfn árið 1787, eins og
áður segir. Jafnframt var henni
þá gefið nafnið Freetown. Nafn
ið var dregið af því, að 400
afríkanskir þrælar, sem höfðu
verið í Bretlandi, höfðu hlotið
frelsi og verið fluttir til Afríku
í því skyni að koma þar upp
sjálfstjórnarnýlendu. Það voru
brezkir hugsjónamenn, sem
börðust fyrir frelsi þrælanna,
er stóðu fyrir þessu. Þeir
höfðu sfcofnað sérstakan félags-
skap, sem m. a. hafði keypt
Freetown í því augnamiði að
koma þar upp heimkynnum
fyrir blökku menn, sem höfðu
hlotið frelsi.
Á NÆSTU áratugum
blóðstraði Flreetown - veru-
lega, enda hafði brezki flotinn
inn komið þar upp miðstöð
í baráttu sinni gegn þrælasöl-
unum eftir að Bretar tóku að
beita sér gegn starfsemi þeirra.
Milton Margai, forsætisráSherra í Sierra Leone, og McLeod nýlendu-
málaráðherra Breta.
Þrælum, sem 'höfðu fengið frels
ið, fjölgaði þar líka stöðugt.
Sambúð þein'a og heimamanna
var ekki alltaf snurðulaus. Að-
komumennirnir áttu það til að
líta niður á hina. Þetta ýtti und
ir það, að nokkru fyrir sein-
ustu aldamót, lögðu Bretar und
ir sig allmikið land til viðbót-
ar og settu á fót nýlenduna Si-
erra Leone, sem nú ehfur hlot-
ið fullt sjálfstæði.
Fordæmi Bi’eta í Freetown
varð til þess, að hugsjónamenn
í Bandaríkjunum beittu sé fyr-
ir frelsi allmargra þræla og
fluttu þá til Afríku, þar sem
þeir mynduðu sérstaka ný-
lendu. Það var upphaf Líberíu,
sern liggur að Sierra Leone og
um langt skeið hefur ver'ið eina
sjálfstæða blökkumannaríkið í
Vestur-Afríku.
•X -X • V •
heimsins. SjálfstæSi okkar, tunga og þjóðmenning hefur
lent í nýjum háska, og þá er brýn nauðsyn að varðveita
innlend verðmæti. Og þessi innlendu verðmæti eru
þannig vaxin að þau leggja okkur einnig skyldur á herð-
ar vegna annarra þjóða. Við tölum enn í dag það mál
sem er elzta lifandi tunga germanskra þjóða. Enginn er-
lendur maður getur skilið þetta tungumál til jafns við
íslendinga sjálfa, og því ber okkur skylda til að varð-
veita það og rannsaka. Við eigum sögu sem er í mörgum
greinum stórfengleg, en lítt rannsökuð á ýmsum svið-
um. Við eigum þær fornbókmenntir sem eru mesti skerf-
ur norrænna manna til menningar heimsins, og engin
önnur þjóð getur skilið þessar bókmenntir og rannsakað
á sama hátt sem við. Tungan og bókmenntirnar voru
líftaug þjóðarinnar á liðnum hörmungaröldum. Ef við
hefðum ekki átt bókmenntirnar, þá hefði aldrei kviknað
sú þjóðernishreyfing nítjándu aldar sem gaf okkur sjálf-
stæði og velmegun á tuttugustu öld. Sjálfstæðiskröfur
okkar voru reistar á traustari sögulegum heimildarritum
heldur en nokkur önnur undirokuð þjóð hefur haft fram
að færa í sjálfstæðisbaráttu sinni. Og ef við hefðum
glatað tungu okkar, þá hefði seint kviknað nokkur neisti
þjóðlegrar tilfinningar og sjálfstæðisbaráttu. Þetta skul-
um við jafnan hafa hugfast, og gæta þess vel að sleppa
ekki sjónum af þræðinum að ofan, sem uppi ber allan
glitvefnað nútímans.“
Undir þessi umrnæli vill Tíminn taka eindregið.
BRETAR hafa unnið að iþví
smátt og smátt seinustu áratug-
Ina, einkum þó eftir síðari
heimsstyrjöldina, að veita íbú-
um Sierra Leone aukna sjálf-
stjórn á ýmsum sviðum. íbú-
arnir hafa þannig verið búnir
undir það að taka stjórn lands-
ins alveg í hendur sínar. Á síð-
astl. áii náðisfc svo samkomu-
lag um það milli Breta og full-
trúa flokkanna í Sierra Leone,
að landið skyldi fá fullt sjálf-
stæði 7. apríl 1961.
Það er einn stjórnmálaflokk-
ur, sem ræður mestu í Sierra
Leone, þótt flokkar séu þar
annars margir. Þessi flokkur,
sem kallar sig Þjóðflokkinn,
hefur 36 fulltrúa á þinginu af
51 alls. Sá næststærsti hefur að
eins 5 þingmenn. Formaður
Þjóðflokksins og forsætisráð-
herra í Sierra Leone er Milton
A. S. Margai, sem er læknir að
menntun og stundaði læknis-
starf í Freetown á árunum
1927—50. Hann varð heilbrigð-
is -og landbúnaðarráðherra í
stjórn Sierra Leone 1953 og for
sætisráðherra 1958, þegar fyrst
var mynduð hrein heimastjórn.
Margai er sagður laginn samn-
ingamaður og njóta trausts
landsmanna. Hann hefur og
komið sér vel við Breta, er
hafa sæmt hann sir-titli.
FYRST um sinn, mun verða
allnáin samvinna milli Bret-
lands og Sierra Leone. Bretar
munu aðstoða við varnir lands-
ins og veita verulegan stuðn-
ing til uppbyggingar á atvinnu-
vegum þess. Landbúnaðurinn
er langstærsti atvinnuvegurinn,
en næst kemur námuvinnsla,
aðallega járn. Nokkur iðnaður
hefur þegar risið á legg.
Þróunin í Afríku getur mark-
azt verulega af því, hvernig Si-
erra Leone og Líberíu tekst í
samanburði við nágrannaríki
þeirra, Guinea og Ghana, þar
sem fylgt er róttækari stjórn-
arháttum. Önnur Afríkuríki
eru líkleg til að fylgjast vel '
með slíkum samanburði og
draga ályktanir af honum.
ÞÞ.
V*V«V»X..VV‘X*V»VV*X*V»X*X..
/
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
/
)
)
t
)
)
)
t
t
)
t
)
)
)
t
)
t
t
'c
/
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
t
)
)
)
)
)
)
)
t
t
t
t
)
)
)
)
)
t
t