Tíminn - 28.01.1962, Blaðsíða 9

Dálítil blaðagrein, sem birt-
ist í Norðlingi 15. júní 1880
hefur um þessar mundir borizt
með dálítið sérstökum hætti
inn í kastljós dagsins. Að vísu
er greinin um ekki ómerkari
atburð en útför Jóns Sigurðs-:
sonar, en undir lienni er ekk-
ert liöfundarnafn, heldur að-;
eins í svigum: Aðsent.
í athöfn, sem efnt var til í
Háskóla íslands og útvarpað,!
bar svo við að' kunnur leikari
var fenginn til að lesa þessa
grein — eða kafla úr henni.
Þar með var gert lýðum kunn-
ugt, að Hannes Hafstein væri
höfundur þessarar greinar, og
hún tekin sem dæmi um við-
horf og rithátt Hannesar, sem
þá hefur verið tæplega tvítug-
nr.
En grein þessi kemur víðar
við. Sé flett upp á blaðsíðu 60
neðarlega í ævisögu Hannesar
Hafstein eftir Kristján Alberts-
son getur að lesa:
„Jón Sigurðsson og kona
Iians voru grafin í Reykjavik
8. maí 1880. Norðlingur á Ak-
ureyri birti langa lýsingu á
jarðarförinni, með ýmislegum
Iiugleiðingum, allskorinorðum.
Greinin er nafnlaus. En til er
bréfið frá ritstjóranum, Skafta
Jósefssyni, þar sem hann biður
Hannes Hafstein að skrifa um
jarðarförina. Þetta verður hans
fyrsta blaðagrein, og eina heim
ild, sem til er um pólitískar til
finningar hans á skólaárum.
Jarðarförin hefur gagntekið
hug skólapiltsins . . . “ Síðan
eru birtir kaflar úr greininni
sem sýnishorn og kveðið fast á
um það, að efalaust sé, að grein
in sé eftir Hannes Hafstein,
sem verður stúdent um vorið.
Er hennar meira að segja getið
sem fyrstu og einu heimildar
um viðhorf og rithátt Hannesar
á þessum árum, og síðan dregn
ar af því ályktanir. Engin efa-
semdarrödd hefur heyrzt um
feðrun þessarar greinar og
mætti því ætla, að þetta væri
vafalaust mál. En svo er raun-
ar ekki, þegar betur er að gáð.
Ásmundur Jónsson frá Skúfs
stöðum, sem er glöggur og
minnugur í bezta lagi og fróð-
ur vel um ritað mál frá þessum
tíma, hefur vakið athygii blaðs
ins á því, að hér muni nokkuð
frjálslega farið með sögulegar
heimildir. Hann sagði, að þegar
hann heyrði lokaorð greinarinn
ar lesin í útvarp: „íslendingar
hafa grafið Jón Sigurðsson",
hefði sér runnið til minnis, að
þessa grein hefði hann lesið og
ekki undir nafni Hannesar. Sér
hefði líka fundizt kynlegt, ef
19 ára unglingur ritaði svo og
segði t. d. „Vér, sem þekktuin
Jón Sigurðsson". Auk þess væri
engin höfundarsönnun í því,
þótt Skafti ritstjóri hefði skrif
að Hannesi og beðið hann að
lýsa útförinni.
Ásmundur fletti upp í þriðja
bindi í ritsafni Benedikts Grön
dals og kom þar niður á grein
ina: „Jarðarför Jóns Sigurðsson
ar“ á bls. 336. f tilvísun aftast
í bókinni segir útgefandi svo:
„Jarðarför Jóns Sigurðssonar,
prentuð í Norðlingi 15. júní
1880, bls. 49—51. Birtist þar
nafnlaust (kallað aðsent), en
Gröndal tekur grein þessa sjálf
ur upp í ritaslsrá sína. Er og
heldur naumast um að villast
hver höfundurinn er“.
Gröndal hefur því sjálfur lýst
sig höfund greinarinnar.
Hins vegar virðist nú upp kom-
in allhörð deila um það, hvor
hinna frægu manna, Gröndal
eða Hafstein, sé höfundur þess
arar greinar og menn spyrja:
Hvort er þetta Gröndælska eða
Hafsteinska? Mun m'ála sannast
að hæfilegt sé að úr þessu fáist
skorið af skynbærum mönnum.
TÍMINN birtir hér hina um-
Jariaríör Jóns Sigurðssonar
HANNES HAFSTEIN
kirkjunni og niður að bryggjuhús-! .
inu, þar sem kisturnar áttu að|
koma frá skipinu.
Jarðsetningarnefnd fór á stóru,
j íslenzku skipi að sækja líkin út á
i skipið. í nefndinni voru þeir Helgi
iHelgesen, Björn Ólsen, Steingrím-
i ur Thorsteinsson og Matthías Joch
i umsson, en landshöfðinginn sjálfur
| hjá þeim, sem biðu við bryggjuhús
ið; voru þar settir tveir pallar
svartklæddir til þess að setja kist-
urnar á, meðan kvæði væri sung-
ið. Bryggjuhúsið var prýtt með
grænum sveigum og krönsum, en
á öllum húsum og skipum voru
merki dregin upp í hálfa stöng.
Fjöldi frakkneskra og danskra her
foringja var saman kominn en allt
fólkið stóð í kring um pallana, og
sást ekki yfir mannfjöldann. Tveir
bátar frá „Ingólfi" drógu náskipið
í land, og stóðu nefndarmenn við
líkkisturnar, en á- eftir fylgdi söng
flokkur frá herskipinu á öðrum
bát og lék sorgarlög; en allir menn
á öllum herskipunum stóðu á borð
BENEDÍKT GRÖNDAL
urinn í öllu voru þjóðlífi, og sem
hefur kennt oss að sjá, að vér
værum menn með mannlegum rétt
indum. Þessum manni var ekki
boðið, sem var miðpunktur allrar
þjóðhátíðarinnar; það var sagt, að
„menn hefðu vænzt hsns“ — en
cf satt skal segja, þá hafði Jón
Sigurðsson ekki svo mikið fé um
þær mundir, að hann gæti kostað
sig til þjóðhátíðarinnar; hann von
aðist fram í síðustu lög eftir að
fá boð um að koma, en engin boð
komu; og enginn veit betur en
sumir þeir, sem þá voru nærri
honum, hversu mikils honum fékk
þetta. Þessir kaflar í ræðunum
eftir Jón Sigurðsson voru því
byggðir á ósannindum, og þarf
ekki að segja oss neitt um það
efni. En annars fórust biskupin-
um mæta vel orð; hann sagði og,
að „þegar allir gugnuðu, þá guggn
aði hann ekki“, og yfir höfuð gaf
hann honum þá viðurkenningu,
sem skyldugt var, jafnvel þó allur
blærinn í ræðunni væri eitthvað
ergelsi út af „Oppositioninni", út
af því, að Jón Sigurðsson ekki
hafði kropið á kné fyrir stjórn-
inni og „beygt sig fyrir Baal“. Það
kom og fyrir í ræðunni, að Jón
Sigurðsson hefði þó hitt á hið
rétta og séð hið rétta, þegar öllu
Grðndælska eða Hafsteinska?
Jarðarför Jóns Sigurðssonar og
konu hans fór fram hinn 4. maí
(Landshöfðinginn áleit ófært að
fresta jarðarförinni og bíða, þang-
að til fólk gæti komið úr hinum
fjarlægari héruðum landsins, enda
er og hæpið að bíða eftir því, þar
sem menn eru annaðhvort að tín-
ast svona smám saman, og koma
kannske alls ekki, eins og nú varð
raunin á með ísfirðinga, sem höfðu
látið þá fregn berast, að þeir ætl-
uðu að koma á stóru hafskipi, um
leið og von væri á póstskipinu, en
ekkert hafskip kom að vestan og
enginn ísfirðingur). Mikill undir-
búningur var hafður til þess að
gera þessa heiðursminningu Jóns
Sigurðssonar svo hátíðlega, sem
kostur var á, og var því öllu stýrt
af landsihöfðingjanuim Hilmari Fin
sen, aðjunkt Birni Ólsen og skóla-
stjóra Helga Helgesen; var þessi
stjórn og niðurskipun svo aðdáan-
leg, að hún lokaði munnum þess
fólks, er hafði haft háðsyrði og
hinar venjulegu pólitísku dönsku-
slettur um feril og aðgerðir Jóns
Sigurðssonar. Jarðarförin var því
svo tignarleg og stórkostleg — j
þrátt fyrir það að fáir komu úr j
fjarsveitunum — að hún tók öllu j
sliku fram, er menn muna eftir,!
og mun lengi í minnum höfð.
Klukkan IOV2 söfnuðust þeir
menn saman hjá latínuskólanum,
sem gengu hátíðargönguna og
mynduðu hina eiginlegu líkfylgd;
ætlum vér það muni hafa numið
fimm hundruðum manna. Tólf
marskáikar stjórnuðu göngunni;
voru það stúdýntar læknaskólans
og prestaskólans, og vora einkennd
ir með breiðum axlafetum, hvítum
og svörtum. Fremstir gengu skóla-
piltar, yfir hundrað að tölu; þá
kennarar hinna æðri stofnana, bæj!
arstjórn Reykjavíkur og embættis-
menn, þá handiðnamenn og marg-
ir aðrir. Stór merki, blá með fálka
og öðrum myndum, voru borin á
háum stöngum. Þessi langa mann-
runa gekk nú fjórskipuð ofan hjá
ræddu grein, svo að menn geti
velt því fyrir sér, hvort yfir-
bragðið sé gröndælskt eða haf-
steinskt. Mestar líkur virðast
raunar til þess, að Hannes hafi
beðið Gröndal að skrifa grein-
ina fyrir Skafta, þótt það skipti
raunar minnstu máli. Hins veg-
ar virðist vafasamt að véfengja
þann höfundarrétt, sem Grön-
dal hefur sjálfur lýst yfir á
greininni.
stokknum berhöfðaðir með höfuð
fötin í hendinni, þegar líkin fóru
um sjóinn. Voru kisturnar síðan
settar á líkpallana og sungið kvæði
Steingríms Thorsteinssonar. Síðan
báru skólapiltar líkin í kirkjuna,
en urðu oft áð hvíla, því kisturnar
voru afar þungar. Þær voru gular
að lit, með giískum borða, og að
öllu leyti eins og tíðkaðist við kon-
unga og stórhöfðingja; alsettar
blómakrikisum og grænum sveig-
um; á kistu Jóns Sigurðssonar lágu
tvær pálmaviðargreinar, og þar
voru þeir silfurskildir og silfur-
kransar, sem gefnir höfðu verið
ytra (en hér gaf enginn neitt,
sem ekki var við að búast.
Dómkirkjan var tjölduð með
svörtu áklæði og skrýdd grænum
sveigum og blómahringum. Við for
dyrin báðum megin stóðu hermenn
með brugðnum sverðum, og sömu-
leiðis við dyrnar á sakristíinu, þar
sem kvenmönnum var ætlað að
ganga inn um. Fyrir kórdyrunum
eða kórboganum voru tveir svaitir
stöplar og tuttugu og eitt ljós á
hvorum þeirra, en öll kirkjan var
ljþsum prýdd — það voru um 300
ljós! Kirkjan var alveg full af
fólki, og hin íslenzku, bláu merki
voiu borin fram með reglu og án
nokkurs troðnings, og var það
marskálkunum að þakka; kvenfólk-
ið var uppi og var engin í hinum
íslenzka skrautbúningi til hátíða-
brigðis, nema kona Benedikts Grön
dals, en allt hitt var í sínum eld-
hússfötum, og þannig fer það oft-
ast nær í kirkju hér. Eftir að búið
var að syngja fyrsta kvæðið eða
„sálminn", þá hélt dómkirkjuprest
urinn líkræðuna, og þótti oss hon-
um heldur en ekki takast vel; hann
talaði alveg blaðalaust, snjallt og
frjálsmannlega, og fannst oss þá,
er vér sátum undir ræðunni, að
þannig ætti einmitt að tala. Þar
næst hélt séra Matthías ræðu af
blöðum, „i nafni ættingjanna“, var
margt gott í ræðunni og margt
skrítið. Loksins hélt biskupinn
ræðu, og gat það eins verið ávít-
unarræða fyrir það, að Jón Sigurðs
son sleikti ekki upp stjórnina, eins
og hrós fyrir staðfestu hans og
þrek. Það var minnst á, hversu lag
inn Jón Sigurðsson hefði verið að
laða til sín hina ungu — sami söng-
ur og vér höfum heyrt um það. að
Jón Sigurðsson „forfærði" oss —
en vér þurfum víst ekki að pré-
dika hér um það. hvað ungum
mönnum lízt bezt á (eða leizt bezt
á, því nú eru hinir ungu menn
lorðnir svo fullorðnislegir og ráð-
settir) í þessu efni, það vitum vér
I allir. En eitt- var það, sem kom
fram í ræðu biskupsins og kannske
I hinna líka. Það var minnzt á stöðu
lögin og stjórnarlögin 1874, sem
| gefin voru á þjóðhátíðinni, eins og
. væru þau óviðjafnanleg og alfull-
i komin náðargjöf; það var sagt, að
það hefði verið Jóni Sigurðssyni
að þakka, og eftir að þau voru kom
| in, þá hefði hann álitið verk sitt
! fullkomnað! Aldiei höfum vér
i heyrt aðra eins vitleysu, og það
i fram borna á helgum stað yfir
| helgum moldum. Jón Sigurðsson
var einmitt sár og reiður út af
stjórnarlögunum 1874, eigi einung-
i.s valdboðnum og keyrðum upp
á íslendinga án samþykkis Alþing-
is, heldur og þannig úr garði gerð-
um, að vér höfum í raun og veru
ekkert unnið (?) — stjórnin get-
ur gert við oss, hvað sem henni
þóknast eins og áður, enda hafa út
lendir menn látið sjá eftir sig á
prenti, að stjórnarlög þessi væiu
I eigi annað en leikur og orðaglam-
ur — stjórnin neitar oss enn sem
jfyrri um ailt, sem henni þóknast,
i þótt alþingismenn og kannske aðr
| ir séu alltaf að kveða upp aftur og
aftur, að stjórnarlögin geti orðið
oss að mesta gagni, ef vér notum
þau réttilega; því hvernig eigum
! vér að nota þau öðruvísi en stjórn-
in í Kaupmannahöfn vill? Þetta sá
.Tón Sigurðsson, og þess vegna fyr-
irleit hann stjórnarlögin 1874, en
! áleit þau ekki sem hinn æðsta vel
gerning og sigurhnút eða árangur
síns starfs, eins og biskupinn var
að tala um, enda sagði og biskup
i inn. að Jón Sigurðsson hefði ávallt
viljað annaðhvort allt eða ekk-
| eit. — Það hefði þá verið undar-
legt, ef hann hefði tekið báðum
j höndum við því, sem hann sjálfur
I áleit hvorki heilt né hálft. En þeg
ar eftir þjóðhátíðina 1874 kom svo
mikil afturför í heilsu Jóns Sig-
urðssonar, bæði til iíkams og sálar,
að það var ekki einleikið, enda
vitum vér vel orsakirnar til þess;
þær voru tvær; hin fyrri orsökin
voru stöðu- og stjórnarlögin og
valdboð þeirra, því hann fann, að
þar með var gengið fram hjá Al-
þingi og allri þeirri baráttu, sem
hann hafði háð alla ævi sína. Hin
síðari orsökin var sú, að íslend-
ingar voru þeir aumingjar, að
halda þúsund ára hátíð sína án
Jóns Sigurðssonar, þeir buðu hon
um ekki þeim manni, án hvers
þúsund ára afmæli vort aldrei
hefði haldið orðið; þeim manni,
sem hefur verið sálin og lífskraft
væri á botninn hvolft. Engo:
stjórnin og biskupinn, sem hefur
verið einn af köppum stjórnarinn
ar, og þess vegna mótstöðumaður
Jóns Sigurðssonar hefur því séð
hið ranga og haldið hinu ranga
fram, og við það hefur biskupinn
opinberlega konnazt með þessum
sínum orðum. Vér metum hann
því miklu meira eftir en áður,
svo mikils sem vér möttum hann.
Við getum einnig bætt því við,
að það sannaðist á Jóni Si'gurðs-
syni, að útlendingar kunnu eigi
að meta nokkurn íslenzkan- mann,
nema hann sé stjórnarsleikja eða
eitthvað þess konar; því það er
alveg víst og ómóimælanlegt, að
í sögu fslands og flestum fornum
norrænum fræðum var enginn
samtíðarmaður á við Jón Sigurðs
son; en samt var alltaf gengið
fram hjá honum; ekki gátu háskól
arnir í Kristjaníu og Uppsölum
gert Jón Sigurðsson að heiðurs-
doktor, jafnvel þótt háskólanum
væri það gagnkunnugt, hver Jón
Sigurðsson var, og hversu mikið
gagn hann hafði unnið einmitt
þeim háskólum. Nei, þeir kusu
allt öðruvísi menn.
Einu sinni á ævi Jóns Sigurðs-
sonar vildi það til, að hann varð
á sama máli og stjórnin, en á
móti íslendingum — það var i
fjárkláðanum; þá varð stjórninni
svo hverft við að hún rauk upp
til handa og. fóta og gerði hann
að riddara; en Jón Sigurðsson
hirti í rauninni aldrei um þann
riddarakross, og bar hann nærri
því aldrei, ekki einu sinni band
í hnappagatinu. En hann varð
samt ekki stjórnarmaður, eins og
þeir hafa líldega búizt við; það
var einungis í þetta skipti, að
honum kom saman við stjórnina,
af því það var sannfæring hans,
að svo ætti að vera. í annað sinn
ætlaði stjórnin að fá Jón Sig-
urðsson á sína hlið, sumsó þegai
hún bauð honum rektorsen;þættið
við Reykjavíkurskóla; því honum
var boðið það, en hann sótti aldi
ei um það, þótt svo sé frá kreinl
í dönskum blöðum, til að mynda
í „Ðagstelegrafen“ 30. maí 1873.
þar sem stendur með fullum stöl
um, að þetta hafi átt að gera
hann að stjórnarsinna. En það
varð ekki af þessu, því Jón Sig-
urðsson tókst aldrei • á hendui
þetta embætti; haan fór raunai
til ráðgjafans og talaði við hann
(Frarah. á 13. síðu.)
T í MIN N, sunnudagurinn 28. janúar 1962
9