Tíminn - 30.01.1964, Blaðsíða 14

ÞRIÐJA
IKIÐ
274
WILLIAM L. SHIRER
skyldustörfum sínum fór hann út,
nam staðar í framherberginu og
skýrði jþeim, sem þar voru, frá því,
sem gerzt hafði. Einnig þeir sögðu
ekkert í fáein augnablik. Þá sneri
Göring sér að mér og sagði: ,,Ef
við töpum þessari styrjöld, guð
miskunni okkur þá!“
Göbbels stóð úti í horni einn
saman, niðurlútur og í þungum
þönkum. Allir í herberginu yoru
alvarlegir á svip.
Á meðan þessu fór fram hafði
hinn óviðjafnanlegi Dahlerus ver-
ið að reyna með viðvaningsl'egum
aðferðum að koma í veg fyrir hið
óhjákvæmilega.. Klukkan 8 um
morguninn hafði Forbes sagt hon-
um frá brezku úrslitakostunúm,
sem afhenda átti klukkustundu síð
ar. Hann flýtti sér út til Luftwaffe
aðalstöðvanna til þess að hitta Gör
ing, og samkvæmt frásögnum hans
síðar í vitnastúkunni í Nurnberg,
hvatti hann til þess að sjá til þess,
að þýzka svarið við úrslitakostun-
um yrði „réttlátt“. Hann stakk
enn fremur upp á, að marskálkur-
inn sjál'fur lýsti því fyrir klukk-
an 11, að hann væri reiðubúinn
til þess að fljúga til London“ til
samningaviðræðna“. Sænski kaup-
sýslumaðurinn heldur því fram í
bók sinni, að Göring hafi samþykkt
þessa uppástungu og hringt til
Hitlers, sem samþykkti hana einn-
ig. Hvérgi er á þetta minnzt í
þýzkum skjölum og dr. Schmidt
sýnir fram á það, að Göring var
ekki í aðalstöðvum sínum fáein-
um mínútum eftir klukkan 9, held-
ur í kanslarahöllinni í framher-
bergi foringjans.
En samt er enginn vafi á því, að
sænski milligöngumaðurinn
hringdi ekki einu sinni heldur
tvisvar til brezka utanríkisráðu-
neytisins. 1 fyrra símtalinu, klukk-
an 10:15 tók hann það upp hjá
sjálfum sér, að segja brezku stjórn
inni, að þýzka svarið við úrslita-
kostunum „væri á leiðinni“ og
Þjóðverjum væri enn „mjög um-
hugað um að fullnægja kröfum
brezku stjórnarinnar og gefa henni
fullnægjandi staðfestingu um að
ekki yrði "gengið á sjálfstæði Pól-
lands“.(!) Hann vonaði, að London
stjórnin myndi athuga svar Hitlers
„í mjög vinsamlegum anda“.
Hálfri klukkustund síðar, klukk.
an 10:50 um morguninn — tíu
mínútum áður en fresturinn, sem
gefinn hafði verið í úrslitakostun-
um, rann út — var Dahlerus enn
einu sinni kominn í símann og var
að hringja til utanríkisráðuneytis-
ins í London, og í þetta sinn til
þess að flytja uppástungu sína um,
að Göring, mcð samþykki Hitlers,
flygi.þegar til brezku höfuðborg-
arinnar. Hann gerði sér ekki grein
fyrir því, að það var ekki lengur
tími fyrir slíkar diplómata-aðferð-
ir, en honum var fljótlega leitt það
fyrir sjónir. Hann fékk afdráttar-
l'aust svar frá Halifax. Það var
ekki hægt að notast við uppá-
stungu hans. Ákveðin spurning
hafði verið lögð fyrir þýzku stjórn
ina, „og væntanlega myndi hún
senda ákveðið svar“. Stjórn hans
hátignar gat ekki beðið eftir frek
ari viðræðum við Göring.
Að þessu loknu lagði Dahlerus
heyrnartólið frá sér og hvarf í djúp
sögunnar, og átti ekki eftir að
koma þaðan aftur fyrr en í Niirn-
bergréttarhöldunum — og í bók
sinni — til þess að skýra frá því,
hvernig hann hafði gert allt til
þess að koma í veg fyrir að styrj-
öldin brytist út. Hann hafði viljað
vel, hann hafði gert all't fyrir frið-
inn. í nokkur augnablik hafði
hann verið í miðpunktinum, þar
sem saga heimsins var að verða
til. En ringulreiðin hafði orðið hon
um um megn, eins og reyndar flest
um öðrum, svo að hann gat ekki
séð hlutina í þeirra rétta Ijósi, og
hann hafði ekki heldur getað gert
sér fulla grein fyrir því, hversu
mikil áhrif Þjóðverjar höfðu' haft
á hann, og þetta viðurkenndi hann
í Nurnberg.
Skömmu eftir klukkan 11* um
morguninn, þegar fresturinn, sem
Bretar höfðu veitt Þjóðverjum, var
runninn út, sendi Ribbentrop eftir
brezka sendiherranum til þess að
afhenda honum þýzka svarið en
tveimur klukkustundum áður hafði
hann neitað að hitta sendiherrann.
í svarinu stóð, að þýzka 'stjórnin
neitaði „að taka við eða ganga að,
svo að ekki sé minnzt á að upp-
fylla“, brezku úrslitakostina. Á
eftir fylgdi löng og skuggaleg áróð
ursyfirlýsing, sem þeir Hitler og
Ribbfimtrjp höfðu auðsjáanlega soð
ið saman á þessum tveimur klukku
stundum. Yfirlýsingunni var ætlað
að villa um fyrir hinum auðtrúa
Þjóðverjum, og í henni voru allar
þær lygar, sem við höfum nú heyrt
um, þar á meðal lygin um pólsku
„árásina“ á þýzkt land og Bretum
var kennt um allt, sem gerzt hafði
og hafnað var tilraunum ,til þess
að neyða Þýzkaland til að kalla
aftur herliðið sem fylkt hafði liði
til varnar ríkinu. Þarna var lýst
yfir á fölskum röksemdum, að
Þýzkaland hefði gengið að uppá-
stungum Mussolinis, sem borizt
höfðu á elleftu stundu og ætlaðar
voru til varðveizlu friðarins og
einnig bent á, að Bretar hefðu
hafnað þeim. Og eftir allt það, sem
Chamberlain hafði gert til þess að
friðmælast við Hitler, var brezka
stjórnin ásökuð um það í yfirlýs-
ingunni að „prédika eyðileggingu
og útrýmingu þýzku þjóðarinnar".
Henderson las skjalið („þessa
fullkomlega fölsku lýsingu á gangi
málanna", eins og hann kallaði
það síðar) og sagði: „Það verður
látið eftir sögunni að dæma um
það, hvar sökin liggur í raun og
veru“. Ribbentrop svaraði, að „sag
an hefði þegar sannað staðreynd-
irnar“.
Eg var staddur í Wilhelmstrasse
fyrir framan kanslarahöllina um
hádegisbilið þegar skyndilega var
tilkynnt í hátölurum, að Stóra-
Bretland hefði lýst stríði á hendur
Þýzkalandi. Um það bil 250 manns
— ekki fleiri — stóðu fyrir utan
höllina í sólinni. Þeir hlustuðu með
1 athygli á tilkynninguna. Þegar hún
hafði verið lesin, heyrðist ekkert
frá mannfjöldanum. Hann stóð að-
eins þarna. Þrumu l'ostinn. Það var
erfjtt fyrir hann að gera sér grein
fyrir, að Hitler hafði leitt þá út
í heimsstyrjöld.
Enda þótt þetta væri sunnudag-,
ur, voru blaðsöludrengirnir farnir
að kalla upp aukablöð sín eftir
stutta stund. Eg tók meira að segja
eftir því, að þeir gáfu mönnum
blöðin. Eg tók eitt. Það var
Deutsche Allgemeine Zeitung, og
fyrirsagnirnar voru þvert yfir síð-
una með stóru letri:
ÚRSLITAKOSTUM BRETA
HAFNAÐ.
ENGLAND LÝSIR YFIR STRÍÐI
Á HENDUR ÞÝZKALANDI.
BREZKA ORÐSENDINGIN
KREFST ÞESS AÐ ÞÝZKI HER-
INN VERÐI KALLAÐUR TIL
BAKA Á AUSTURSVÆÐINU.
FORINGINN HELDUR TIL
VÍGSTÖÐVANNA í DAG.
Fyrirsögnin yfir opinberu frá-
sögninni hljómaði eins og Ribben
trop hefði sjálfur iesið hana fyrir:
ÞÝZKAR SKÝRSLUR SANNA
SEKT ENGLANDS.
Þótt þetta hafi ef til vill „sann-
að“ Þjóðverjum eitthvað, sem létu
blekkjast svo auðveldlega, þá
vakti þetta engar tilfinningar í
garð Breta þennan dag. Þegar ég
fór fram hjá brezka sendiráðinu,
en þaðan var Henderson nú að
flytja með starfsliði sínu í Adlon
hptelið handan við hornið, gekk
einmana ,,Schupo“ fram og aftur
fyrir utan bygginguna. Hann hafði
ekki annað að gera en ganga þarna
letilega um.
Frakkar biðu nokkuð lengur.
Bonnet var að reyna að vinna tíma
fram á síðustu stund, og hélt sér
dauðahaldi í þá von, að Mussolini
gæti enn gert einhvern þann samn
ing við Hitler, sem losaði Frakk-
land úr klípunni. Hann lagði meira
að segja að belgíska sendiherran-
um að reyna að fá Leopold kon-
ung til þess að beita áhrifum sín-
um á Mussolini til þess að fá hann
til þess að hafa áhrif á Hitler.
Allan laugardaginn 2. september
reifst hann um það við sína eigin
ekki allt um garð gengið. Maður
hafði verið myrtur. Hann hafði
verið eiginmaður hennar og morð-
inginn lék enn lausum hala . . .
Bíllinn beygði fyrir hornið á
aðalgötunni og inn á veginn, sem
lá til þorpsins Arden, þar sem hún
bjó.
— Við skulum horfast í augu
við það, Livvy, hélt Símon áfram
eins og hann læsi hugsanir henn-
ar. — Hvernig gat Itorke hagað
sér * öðru vísi en láta sem hann
sæi þig ekki?
Venjul'ega var hún ekki lengi að
átta sig, en atburðir síðustu daga
höfðu orðið henni um megn, og
hún hugsaði ekki skýrt lengur.
Hún endurtók orð Símonar
óstyþkri íjöddu, eins og þau hefðu
verið töluð á framandi tungu, og
spurði síðan rugluð:
— En hvers vegna skyldi Rorke
láta sem hann sæi mig ekki?
Og þá skildi hún það! Ilún lok-
aði augunum andartak. Auðvitað!
Augu mannfjöldans hefðu hvílt á
þeim báðum, síðan á Rorke og þá
henni.og á honum aftur . . . mað-
ur og'kona, sem fyrir löngu höfðu
elskað hvort annað!
Öll þekktu þau Rorke! Hann var
sérstæðnr persónuleiki og íbúar
þorpsins Ardern, þar sem hann
var fæddur, höfðu verið stoltir af
honum, vegna þess að hann hafði
byrjað sem lítilsigldur blaðamað-
ur við Linchesterblaðið, síðan
starfað sem blaðamaður við Lund
únablað og nú ferðaðist hann um
fjarlæg lönd og skrifaði fyrir víð-
lesnasta blað landsins. Þeir fylgd-
ust með ferli hans og vissu, áður
en hún kom til Ardern sem eigin-
kona Clives, að hún hafði skömmu
áður slitið trúlofun við eftirlætið
þeirra, Rorke Hanlan.
Öll vissu líka, að hjónabandið
hafði ekki verið farsælt og þótt
Livvy væri ókunnug í þorpinu, var
það hún, sem samúð þeirra beind-
ist að. Flestir höfðu fyrr eða síð-
ar orðið fyrir barðinu á sjúkleg-
um skapsmunum Clives og illgimi.
Þegar þeir sátu yfir ölglösum á
þorpskránni, höfðu þeir fengið út-
rás fyrir hatur sitt á manninum,
en Clive var eigandi Berengers
keramikverksmiðjunnar og þar
sem að minnsta kosti einn í hverri
fjölskyldu í Ardern starfaði við
verksmiðjuna, sýndu þeir honum
aldrei annað en kurteisi. En nú,
þegar Clive hafði verið myrtur,!
gleymdu þeir hatrinu til hans. j
Hann var í þeirra augum píslar-1
vottur, maður, sem hafði átt svar-|
inn fjandmann og fallið fyrir hendi |
þess manns, og hann hafði verið
maður á bezta aldri, tæplega fer-
tugur. Þetta var ógnarlegur at-,
burður og furðulostnir og ringlað,
ir spurðu þeir allir einu og sömu1
spurningar:
— Var frú Berenger neydd <til
að myrða mann sinn?
Og eftir það, sem gerzt hafði
fyrir utan dómshúsið mundu allir,
minnast þess, að hún og Rorke I
höfðu verið trúlofuð.
Einkennilcgt — mundu þeir
segja — að hann snýr heim á sömu
stundu og frú Berenger er orðin
ekkja? Afskaplega grunsanilegt!
Og mjög óviðeigandi. Hann hefði
þó getað beðið nokkurn tíma! En
við vitum hvernig Rorke Hanlan
er — hann hefur aldrei tekið til-
lit til þess, sem við á. eða kært
sig um, nvað sagt er.
Livvy heyrði sjálfa sig stynja
upp:
í SKUGGA ÓTTANS
KATHRINE TROY
Og þá verður allt miklu grun
samlegra — fyrst Rorke er kom-
inn heim. Er það ekki, Símon?
— Auðvitað ekki, svaraði Adri
enne — Eg er búin að segja, að
nú er allt um garð gengið, Livvy!
— En þér skjátlast. Það versta
og erfiðasta . . . fyrir . . . fyrir þá
sem eftir lifa . . . er einmitt að
hefjast!
— Nú lætur þú ímyndunaraflið
hlaupa með þig í göngur, sagði
Símon hvasst' og skipti skyndilega
um umræðuefni.
— Eg hélt, að þú hefðir boðið
Bill Cray að aka með?
— 'Hann kom í sínum bíl.
Bill Cray var forstöðumaður
veitingahússins „Syngjandi svan-
ur“, en par hafði hún leitað hælis
eftir síðasta rifrildið við Clive.
Og þangað hafði lögreglan kom
ið að yfirheyra hana fáeinum
klukkustund'um síðar til að til-
kynna henni, að Clive hefði verið
myrtur . Vitnisburður Bill Cray
hafði bjargað henni frá því að vera
ákærð fyrir morð
Lamandi hræðsla, sem hafði grip
ið hana kiukkustundirnar í réttar-
salnum náði valdi ýfir henni á ný.
Vitnisburðui læknisins, sannanir
lögreglunnar Clive Berenger hafði
verið drepinn með sinni eigin
byssu — aðeins einu skoti hafði
verið hleypt af Skotinu hafði ekki
verið hleypt það nálægt af, að um
sjálfsmorð gæti verið að ræða
Eitt vítni hafði skorið sig út úr
hópnum Það v^r frú Starr. ráðs-
kona sú, serr vqrið hafði hjá Clive
árum saman
Þegar Livvy giftist honum hélt
frú Stan áfram að stjórna í eld-
húsinu, nún hafði ■ áður umsjón
með öllum matarpeningum og hún
hélt áfram að bera fram sinn Ijúf-
fenga mat. Allan tímann hafði hún
sýnt Livvy kalda og ópersónulega
kurteisi. Hún hafði aldrei nokkurn
tíma látið í ljós, hvort henni féll
vel eða illa við Livvy.
Livvy hafði stundum velt vöng-
um yfir því, hvort hún væri í raun
og veru mannleg, hvort hún gæti
hlegið eða fundið til. Og í vitna-
stúkunni þennan dag hafði frú
Starr skýrt frá því, að hún hefði
kvöldið sæla farið í heimsókn til
ættingja sinna í Linchester. Þegar
hún kom aftúr, hafði hún hraðað
sér inn i húsið vegna þess að óveð-
ur var úti Áður en hún var kom-
in inn fannst henni hún heyra skot
hveil, en hafði sagt við sjálfa sig,
að það gæti ekki verið að neinn
væri að skjóta kanínur í þessu
veðri.
Hún hafði opnað með
lykli ðg i sömu andrá heyrði hún
hljóð eins og einhver hefði dottið
inni í dagstofunni Hún hafði þot-
ið inn og hrópað:
— Er nokkur hér?
Almyrkt vai í herberginu. Og
þegar hér var komið hafði frú
Starr sýni. a* hún vai ekki alveg
tilfinningalaus Rödd hennai hafði
titrað og húr lokaði augunum
Dómannn hvatti hana til að
halda áii’am og hún sagði:
— Eg hélt fyrst, að mér hefði
misheyrzt. En í því varð herberg-
ið uppli.imaP af eldingu og ég tók
eftir að gluggatjöldin á stóra
franska glugganum, sem snýr út
að garðinum, voru dregin frá. Og
ég sá mannveru hverfa út . . . það
var kona. Hún hafði gula siffon-
slæðu um höfuðið og hring með
stórum grænum steini . . . ég sá
litina greinilega í birtunni frá eld-
ingunni.
Dómarinn hugleiddi þetta, svo
í kinkaði hann kolli.
1 — Já, ég man það. Það var voða
. legt óveöur Þér sáuð sem sagt
i konu hverfa þarna út, frú Starr . .?
j — Já, en svo varð allt dimmt
i aftur og ég kveikti ljósið. Herra
j Clive lá við skrifborðið . . . hafði
I hann fallið niður af stólnum . . .
I og hann var dáinn . . .
— Hvað gerðuð þér þá?
— Eg þaut að frönsku gluggun-
um, opnaði og kallaði út: Frú Ber-
enger. En þar var enginn. Elding
ar voru með örskömmu millibili
og ég kom ekki auga á neinn í garð
inum heldur.
— Þér voruð ekki í vafa.um, að
það var frú Berenger, sem þér sá-
i uð hverfa út um dyrnar?
— Nei svaraði frú Starr lág-
róma. ;
Sá möguleiki yar hugsanlegur,
að frú Starr segði ósatt. En Liwy
var sannfærð um, að hvort sem
ráðskonunni hafði geðjazt að eigin-
konu Clive eða ekki, þá mundi frú
j Starr alltaf segja sannleikann.
En hvérjar aðrar en hún sjálf
áttu gula siffonslæðu og hring
með stórum grænum steini? Liwy
hafði síðustu daga spurt sjálfa sig
14
TÍMINN, fimmtudaginn 30. janúar 1964 —